Οι κίνδυνοι μιας κάποιας λοβοτομής

Αναζητώντας την «ευτυχία» (δηλαδή το «τι» και το «πώς»), ο Daniel Gilbert, καθηγητής Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, έφτασε πολύ μακριά. Τρία εκατομμύρια χρόνια πριν. Τότε ο άνθρωπος δραπέτευσε από το παρόν. Είναι η στιγμή που ο ανθρώπινος εγκέφαλος εμφανίζει μέσα από διαδικασία εξέλιξης και απροόπτων τη δυνατότητα να σχεδιάζει. «Αυτή είναι και η βασική διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα», γράφει ο Gilbert. «Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που σκέπτεται το μέλλον. Το να “βλέπει” κάποιος τη Μεγάλη Πυραμίδα ή τη γέφυρα Golden Gate ή να “φαντάζεται” τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αποτελούν πράξεις πολύ πιο αξιοθαύμαστες από την κατασκευή οποιουδήποτε από αυτά». Σ’ αυτή την πολυσύνθετη διαδικασία βιοχημικών ενώσεων, εμπειριών και νευρώνων εντοπίζει ο καθηγητής Ψυχολογίας την αναζήτηση της ευτυχίας από τον άνθρωπο. Διότι, όπως εξηγεί, η ικανότητα του ανθρώπου για σχεδιασμό, η αντίληψη του μέλλοντος, γεννάει και την ανάγκη ελέγχου του: «Αν η ερώτηση –γράφει ο Gilbert– είναι “γιατί θέλουμε να ασκούμε έλεγχο στο μέλλον μας”, τότε η εκπληκτικά σωστή απάντηση είναι “επειδή μας κάνει να αισθανόμαστε καλά” τελεία και παύλα. Η επιρροή είναι ευχάριστη (…) το να κρατάμε το πηδάλιο της βάρκας μας καθώς κατεβαίνουμε το ποτάμι του χρόνου είναι πηγή ευχαρίστησης, ανεξάρτητα από το λιμάνι που αναζητάει ο καθένας μας».
Ικανότητα (ή δικαίωμα, όπως θα δούμε παρακάτω) σχεδιασμού, κυριαρχία στο μέλλον, ευτυχία, είναι το «τρίπτυχο» του D. Gilbert.
Ο ίδιος, για να το κάνει πιο σαφές, θα το αντιπαραβάλει με τη λοβοτομή. Μετά την επέμβαση στον μετωπιαίο λοβό, οι «ασθενείς» παρατηρήθηκε πως έχαναν τη δυνατότητα αντίληψης του μέλλοντος. Μπορούσαν μια χαρά να συζητήσουν μαζί σου πίνοντας τσάι, αλλά ήταν ανίκανοι να σου πουν τι θα κάνουν το απόγευμα. Δεν αντιλαμβάνονταν την έννοια του μέλλοντος. Ηταν «απεξαρτημένοι» (ή τιθασευμένοι) αλλά εγκλωβισμένοι πάντα στο παρόν. Εξόριστοι από κάθε νησίδα ευτυχίας, αφού δεν «έβλεπαν» το μέλλον.
Είναι μάλλον κοινή πεποίθηση πως ακριβώς αυτήν τη δυνατότητα σχεδιασμού στερεί η κρίση από ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας μας. Ενας διάχυτος φόβος από τα Προγράμματα Σταθερότητας εγκλωβίζει στο παρόν χιλιάδες νοικοκυριά. Βέβαια, ο φόβος δεν είναι μετρήσιμο μέγεθος όπως τα σπρεντ ή τα ομόλογα, αλλά ποιος διαψεύδει ότι καθορίζει τη ζωή μας εξίσου με την οικονομική πραγματικότητα; Και αν η δεύτερη είναι θέμα μετρήσιμων αξιών, σ’ αυτές άραγε δεν πρέπει να συνυπολογιστούν και οι μη μετρήσιμες; Αυτές που όμως είναι σημαντικές για μια κοινωνία, για την ευτυχία της, δηλαδή η δυνατότητά της να ελέγξει το μέλλον της;

Η συνέχεια εδώ.