Τετάρτη, Μαρτίου 28, 2007

Δάσκαλε που δίδασκες…

Ηταν ένα από τα μεγαλύτερα μαθηματα που πήραμε ποτε,εμείς οι μαθητές του 2ου Λυκείου Ναυπλίου. Ηταν στα χρόνια μιας από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις που εγιναν στη Μεταπολίτευση από τον αειμνηστο Γιωργο Ράλλη.Η καθιερωση της δημοτικής εβαλε ένα τέλος στο γλωσσικό ζήτημα που ταλαιπωρησε τη χωρα και αφησε χωρο στην ημιμάθεια για περισσότερα από 70 χρόνια.
Ειχαμε τότε ένα φιλόλογο που μεταξυ μας τον αποκαλούσαμε «μαυρη πρόοδο» επειδη χρησιμοποιούσε τον ιδιο όρο για τους «δήθεν προοδευτικούς που θέλουν να καταργησουν τη γλώσσα των προγόνων μας και να βυθίσουν το εθνος στον αμερικάνικο τρόπο ζωής».
Τις μέρες της Μεταρρύθμισης τον περιμέναμε με ανυπομονησία για το μάθημα.Μπήκε ,σκοτεινός και στεγνός όπως πάντα και αρχισε να μας μιλάει στη γλώσσα που ξέραμε,τη δημοτική! Μας μιλησε για τον Ροίδη τον ενθερμο δημοτικιστη που εγραφε στην καθαρεύουσα και μετα μας συνέστησε να διαβάσουμε Παλαμά…
Τον κυττούσαμε απορημένοι.Μεχρι που ενας από τους συμμαθητές δεν αντεξε:
-Και με τη γλώσσα των προγόνων μας τι θα γινει κε καθηγητά;
«Κυτταξτε παιδιά μου. Η γλώσσα των προγόνων μας θα είναι πάντα εκεί για να την ανακαλύψει οποιος θέλει.Αλλά σημερα το δεντρο της γλώσσας εφερε καρπούς.Εμενα μπορεί να μην μου αρέσουν γιατι δεν είναι οι καρποί της δικιάς μου γενιάς.Ειναι όμως της δικιάς σας.Μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση πήρε αυτή την απόφαση.Και εγω δεν μπορώ να καταχραστω την εξουσία μου ουτε απέναντί σας ουτε απέναντι στους γονείς σας.Θα σας διδάξω αυτό που αποφάσισε η Βουλή και ο υπουργός.»
Αυτές τις μερες εχει γινει σχεδόν τάση να φιλοξενούνται δάσκαλοι στα παράθυρα (κυρίως της ΕΤ-3) οι οποίοι καυχωνται πως δεν θα διδάξουν ή και ότι ηδη δεν διδάσκουν το βιβλιο ιστορίας της στ’ δημοτικού.
Αυτή ειναι η σημαντικότερη πτυχη του προβλήματος.Δηλαδή ότι νοιώθουν πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δυναμη τους μεσα στην αιθουσα ώστε να εμπλέξουν (εκβιάσουν) με τις απόψεις τους μαθητες και γονείς.Και να μετατρέψουν την τάξη τους σε μπαλκόνι απαγγελίας και επιβολής των προσωπικών τους απόψεων.
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο οι απόψεις τους περι ιστορίας ,οσο οι απόψεις τους περι δημόσιου σχολείου.Ο επαρχιωτισμός του τύπου «κανω ότι θέλω μεσα στην τάξη μου» και η αμετροέπεια της live διαφημισης μιας τέτοιας αντιληψης συνιστούν τον πραγματικό κίνδυνο για ένα συγχρονο σχολέιο.
Δυστυχώς η ανευθυνότητά τους δεν εχει κριθεί μέχρι στιγμής τιμωρητέα.
Τι κριμα που το μάθημα του Γ.Ράλλη -30 χρόνια μετά- δεν χρησιμοποιείται ως διδαχθείσα ύλη από την ατολμη υπουργό Παιδείας…Ιδιως όταν ο Σεπτέμβριος προαγγέλεται θερμός…
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Ε.Τ στις 28 Μαρτίου)

Τρίτη, Μαρτίου 27, 2007

Ιστορία στο εθνικιστικό μίξερ (και στην Τουρκία)

Η Λατιφέ Χανούμ εζησε και πέθανε μέσα στη σιωπή.Αυτο ηθελε το επίσημο τουρκικό κράτος.Μονο που η ιστορία είναι ερευνα και όπως εχει αποδειχτεί, μια ερευνα μπορεί να χλευαστεί,να σταματήσει ακόμη και βίαια αλλα τελικά με κάποιο τρόπο θα ολοκληρωθεί.Ετσι και στην περίπτωση της Λατιφέ.Πέρυσι κυκλόφόρησε η βιογραφία της από τη δημοσιογράφο Ιπέκ Τσαλισλάρ.Το σοκ ηταν δυνατό.Βλέπετε η Λατιφέ ηταν η συζυγος του Μουσταφά Κεμάλ.Και οτιδήποτε εχει να κανει με τον Κεμάλ είναι (ακόμη και με τον νομο) ταμπού.
Η Λατιφέ μια γαλλοσπουδαγμένη κοσμική σμυρνιά ειχε εντυπωσιάσει τον Κεμάλ.Την γνωρισε την επομένη της εισόδου του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη.Τον φιλοξένησε στο πατρικό της σπίτι. Ερωτευθηκαν και παντρεύτηκαν.Ο Κεμάλ πίστεψε ότι ο γάμος αυτος του προσέφερε (και) πολιτικά σημαντικες υπηρεσίες.Ηθελε διπλα του μια συζυγο που ντυνόταν ευρωπαϊκά και διεκδικούσε την ισοτητα εντός και εκτός σπιτιού.Μονο που η Λατιφε την παραζήτησε.Ο Κεμάλ συντομα τη χωρισε(δεν εκαναν παιδί-ο Κεμάλ ειχε υιοθετησει τρια παιδιά στα πρότυπα των ηγετων της Οκτωβριανής επανάστασης ώστε να είναι και τυπικά «Ατατούρκ», «πατερας των τούρκων»).
Και μετα σιωπή.Η Λατιφε εζησε στη λήθη ,στην Πόλη οπου και πέθανε στα τέλη του ΄70 .Αφησε όμως την αυτοβιογραφία της για την οποία το κρατικό ιδρυμα αρχείων αποφάσισε ότι δεν πρόκειται ποτε να δοθεί στη δημοσιότητα ,ουτε καν προς ερευνα σε ιστορικούς. Αυτο τον καιρό η Τσαλισλάρ περιμένει δικαστικη απόφαση για το βιβλίο της !
Αν ρωτούσε κάποιος γυρω στα 1960 έναν τούρκο για την οθωμανική αυτοκρατορία, η πιο πιθανη απάντηση θα ηταν ότι «η Τουρκία δεν εχει καμμία σχέση ουτε μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχεια ενός φαυλου απολυταρχικού ιμπεριαλιστικού καθεστώτος το οποίο καταδυνάστευε τους υπηκόους του».Ο Κεμαλισμός πανισχυρος ακόμη τότε ειχε αποφασίσει ότι η τουρκική ιστορία αρχίζει με την ελληνική ηττα το ’22 και ότι ο Κεμάλ ιδρυσε από τα συντρίμια των Οθωμανων το τουρκικό εθνος και τη δημοκρατία.
Αν πάλι ρωτηθεί σήμερα ενας τουρκος μαθητής θα δώσει την ακριβως αντίθετη απάντηση.Ηδη από την εποχή του Οζάλ οι τούρκοι ανακαλύπτουν την Οθωμανική αυτοκρατορία και την εντάσσουν στην «εθνική συνέχεια του τουρκισμού» ,περίπου όπως εγινε και με τη θέση της Βυζαντινής ιστορίας στην ελληνική ιστοριογραφία. Πρίν από τον Παπαρρηγοπουλο ,η κυρίαρχη αποψη ηταν ότι ο ελληνισμός στη διάρκεια του (βυζαντινού) Μεσαίωνα ειχε «κοιμηθεί» και αφυπνίστηκε μονο με την επανάσταση του 1821 (αντε και λίγο πρίν με τα Ορλωφικά).
Σχετικά πρόσφατα γιορτάστηκαν στην Τουρκία τα 700 χρόνια «οθωμανικής-τουρκικής ιστορίας» ενώ η Πόλη γιορτασε με μεγαλη καμπάνια το 2003 την επέτειο των 550 χρόνων της αλωσης από τον «Πορθητή».Πριν από 20-30 χρονια μια τετοια επέτειος θα χαρακτηριζόταν ως «γραφική» και περιθωριακή
Υπάρχουν σημερα στην Τουρκία αρκετοι και σημαντικοί τουρκοι ιστορικοί που επιδιώκουν το αυτονόητο.Να λυθούν τα χερια των ιστορικών για ερευνα και η ιστορία οπου και οποτε πρέπει να ξαναγραφτεί, αυτό να γινεται με επιστημονικά κριτήρια και όχι με εθνικιστικές κορώνες.


Ανάμεσά τους(σημειωνει η Σια Αναγνωστοπούλου,επικουρη καθηγητρια στο Πάντειο) ο Χαλίλ Μπερκτάι ,ο Τανέρ Ακτσάμ ,ο Σελίμ Ντερινγκίλ και ο Ελντέμ Εντέμ.
Ειδικά οι δυο πρωτοι εχουν ξεσηκώσει πολλές φορές τις αντιδράσεις των εθνικιστων της αριστεράς και της δεξιάς και του Ισλαμικού κλήρου διότι τόλμησαν να μιλήσουν για την γενοκτονία των Αρμενίων.Και όπως γνωρίζουμε το στοιχημα στην Τουρκία δεν είναι αν θα διδαχτεί το βιβλίο τους ,αλλά αν θα σωσουν το κεφάλι τους από τη σφαιρα «αγανακτισμένου» εθνικιστή. Μάλιστα ο Μπερκτάι είναι κοκκινο πανι και για τους φανατικούς τουρανιστές (κατι αντιστοιχο με τους ελληνες υπερπατριωτες ),οι οποίοι εντοπίζουν την αρχη του τουρκικου εθνους στους Χετταίους! Κι αυτό διότι ο καθηγητης Ιστορίας απορρίπτει την επίσημη αποψη των βιβλίων ιστορίας ότι η οθωμανική αυτοκρατορία ηταν περίπου «μια τουρκική οαση ανεκτικότητας για ολους τους υπηκόους της ».
Πολύ πρόσφατα ένα ακόμη βιβλίο ξεσηκωσε νέο σάλο στην Τουρκία.Ο Ακτάρ και η Ντιλέκ δυο πολύ σημαντικοί ιστορικοί ανέδειξαν τον ρόλο του «βαθέος κράτους» στα Σεπτεμβριανά το 1955.
Η Ντιλέκ και ο Ακτάρ ηρθαν πέρυσι και στην Ελλάδα και παρουσίασαν τα στοιχεία συμφωνα με τα οποία ,μέρες πρίν τα τραγικά γεγονότα στην Πόλη ειχε οργανωθεί η μεταφορά τουρκων περιθωριακών και παρακρατικών από τα παράλια της Μαυρης Θάλασσας .Παρουσίασαν μάλιστα και πολλά συγκλονιστικά φωτογραφικά ντοκουμέντα οπου εντοπίζονται οι ιδιοι ανθρωποι να μεταφερονται με κρατικα οχηματα και να καταστρέφουν ρωμέικες περιουσίες .Οι δηυο ισορικοί κατερριψαν με την ερευνά τους την επίσημη (τουρκική) ανάγνωση ότι στα «Σεπτεμβριανά» δηθεν «εξεγέρθηκαν αυθόρμητα κάτοικοι της Πόλης» εναντιον των Ρωμιών.
Αλλά η μεγαλύτερη επίθεση που δεχονται σημερα τα τουρκικά σχολεία (όπως και τα ελληνικά) είναι η επίθεση της θρησκείας.Οι ισλαμιστες εχουν βρει χωρο και χρημα από την κυβέρνηση Ερντογάν και εφοδιάζουν τους μαθητές με βιβλία και τευχίδια που οι τιτλοι τους ξεκινούν από το «πως προσευχομαι» και φθάνουν μέχρι ισλαμιστικές κορωνες περί «απίστων».
Η μάχη για την ιστορική αλήθεια ηταν και είναι παντού η μάχη για τη διαχείριση της μνημης και της λήθης.Και πάνω απ’ όλα είναι η μάχη που δοθηκε και δίνεται σε κάθε επιστημονικό κλάδο.Απο τον πάπα Ουρβανό (ξερετε,με τον Γαλιλαίο) μέχρι τις μέρες μας. Όπως κανείς αριστερός ή δεξιός εθνικιστής, παπάς ή μουλάς δεν νομιμοποιείται να εκφρασει την αντιρρησή του για τη διδασκαλία των αλγορίθμων στα μαθηματικά (επειδή μπορεί να νακαλυφθει και ο αλγόριθμος του…Θεού) ετσι δεν νομιμοποιείται να κρινει δηθεν επιστημονικά ένα βιβλίο.Ουτε στην Τουρκία,ουτε στην Ελλάδα.
(Το αρθρο δημοσιεύτηκε σημερα 27 Μαρτίου στον Ε.Τ)

Δευτέρα, Μαρτίου 26, 2007

Η διπλή ζωη της «κυρα Φροσύνης»

Η κυρά Φροσύνη ερωτευτηκε εναν απο τους γυιούς του Αλή Πασά.Μέχρι εδω ολα καλά .Αλλά γιατι η κυρα Φροσυνη δεν μπήκε ποτέ σε χαρέμι οπως μια αλλη διάσημη γιαννιωτισα ερωμένη πασά ,η κυρα Βασιλική;
Η ιστορία της κυρα –Φροσύνης ουτε απλή ειναι ουτε δεδομένη.Τα αισθήματά της και τα διλήμματά της έπεσαν με ορμή σ’εναν κόσμο μοιρασμένο σε μουσουλμάνους και χριστιανούς σε αξιωματούχους (και) προκρίτους και τους πληβείους της υπάιθρου(χριστιανούς και μουσουλμάνους) .Η εθνική ιστοριογραφία δεν αφησε χώρο για έρωτες.Αντιθετα τους ενέπλεξε και τους χρησιμοποίησε ανάλογα με τις ανάγκες της νεας εθνικής μυθολογίας.Αν κάπου η επανάσταση του 1821 δεν εφερε μια οριστική ρηξη με το παρελθόν ,ο χωρος ηταν ο ερωτας.Και ο χρόνος ηταν σε δυο κομμάτια.
Το παράδειγμα της κυρά-Φροσύνης (το οποιο ειχε την καλοσυνη να παραχωρησει στη στηλη απο την ερευνητική δουλειά της που βρισκεται σε εξέλιξη ,η Ζεττα Γκότση –διδάσκει στο πανεπιστήμιο Πάτρας) μιλάει απο μόνο του.Η πρωτη «κυρά Φροσύνη» δημοσιευτηκε στα 1837.Συγγραφέας ενας φωτισμένος ανθρωπος,γνησιο παιδι του Διαφωτισμού.Πήρε τον μυθο και τον απογειωσε,αλλα οχι εθνικιστικά.
Συμφωνα με τον Αλεξανδρο Ραγκαβή η κυρα Φροσύνη ερωτευεται εναν αλβανό μουσουλμάνο,τον γυιο του Αλή Πασά.Ο τελευταίος βέβαια αναγνωρίζει –στη μυθοπλασία του Ραγκαβή- την (χριστιανική) ανωτερότητα της κυρα-Φροσυνης.Αλλα η ομορφη γιαννιώτισα ειναι πάνω απ’ολα –συμφωνα με τον Ραγκαβή- γυναίκα. Και ο ερωτας της ειναι δυνατότερος απο τις θρησκευτικές (ή αλλες) διαφορές. Γι αυτο και ο Ραγκαβής την βάζει να καταλήγει στον μονόλογό της: «Τον αγαπώ με αδεια της συνειδήσεώς μου».
Καμμια εικοσαριά χρόνια μετά ο μυθος της «κυρά –Φροσύνης» αλλάζει. Τότε,το 1859, ο Βαλαωρίτης δημοσιεύει την δικιά του εκδοχή.
Η δευτερη «κυρα-Φροσύνη» εχει μια μεγάλη αλλαγη…
…σε σχεση με την πρωτη του Ραγκαβή.Ο μυθος εινια περίπου ο ίδιος.Ομως ο Βαλαωρίτης τονιζει περισσότερο την εννοια της επιβολής στις πρωτες προσεγγισεις των δυο εραστων.Και το σημαντικότερο ,ο Βαλαωρίτης δινει κεντρικό ρόλο στον πατερα της ,ο οποίος της ξεκαθαρίζει πως η καθαρότητα του αιματος ειναι πάνω απο τα αισθηματα.Σ’ αυτον τον διάλογο η κυρα-Φροσυνη του Βαλαωρίτη κάθε άλλο παρα υπεραμύνεται των συναισθημάτων της..
Απο τη συζήτηση με την Ζέττα Γκότση (τα συμπεράσματα εδω σε καμμια περίπτωση δεν πρέπει να της αποδοθούν-οσο η ερευνά της συνεχίζεται) προέκυψε μια ενδιαφέρουσα τομή.
Τα μυθιστορήματα για την ελληνική επανάσταση που γράφτηκαν πριν απο (περιπου) το 1850 αναδεικνυαν μια διαφορετική αντιληψη των συγγραφέων για την εποχή ,απ΄οτι τα μυθιστορήματα που γράφτηκαν μετα το 1850. Τα πρωτα ηταν- ακομη- πιο κοντα στο πνευμα του Διαφωτισμού και της ανεκτικότητας ,ενω αντίθετα τα δευτερα απηχούσαν την πρόσφατη συγκροτηση της εθνικής –φυλετικής- καθαρότητας και της αδιάλειπτης συνέχειας του ελληνισμού.Ετσι ενω στα πρωτα οι ηρωες ειναι τραγικά πρόσωπα, θυματα μιας διαίρεσης ,στα δευτερα οι ηρωες και δη οι ανδρες εχουν πάντα στο μυαλό τους ,ακόμη κι οταν κάνουν ερωτα ,την εθνική τους αποστολή.
Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα ειναι ο «Φλώρος» του Καλογερόπουλου(γραφτηκε κοντα στα 1850- επίσης απο τη συζήτηση με τη Ζεττα Γκότση):Η Εμινέ μια όμορφη χανούμισα ερωτευεται εναν ελληνα πολεμιστη,τον Φλώρο.Κάνουν ερωτα ,ο πασάς το αντιλαμβάνεται και την πνιγει.Μικρό το κακό ,αφου ουτως ή αλλως ο Φλωρος νομιμοποιείται επειδη προσέγγισε την Εμινέ για να σωσει την (χριστιανη,εννοείται) αγαπημένη του.
Υπάρχει ερως εθνικός και ερως αντεθνικός σημειωνει η Μαίρη Μικέ (αναπληρωτρια καθηγητρια στο ΑΠΘ) ομως το «ερωτημα ειναι πως ενας ερωτας γινεται εθνικός ή αντεθνικός;» Μα πολύ απλά κατασκευάζεται ως τέτοιος,ανάλογα με την ιδεολογία κάθε εποχής μεσα στην οποία ζει ο συγγραφέας της μυθοπλασίας.Η ιδια εξεδωσε πρόσφατα την ερευνά της για την εικονα της λατινοκρατίας μέσα απο τον ερωτα και τις προσωπικές σχέσεις,οπως αυτη διαμορφωθηκε μεσα απο την μυθιστοριογραφία του 19ου αιωνα. «Ο 19ος αιωνας στο νέο ελληνικό κράτος διαβάζει για την λατινοκρατία κι αυτο εχει να κάνει με τη συγκρότηση της ταυτότητας.Τον 19ο αιώνα εχουν την ανάγκη να γυρίσουν πίσω και να «ανακαλύψουν» οτι η «εθνική συνείδηση» υπάρχει ηδη απο τον 13ο αιωνα .Οι πολίτες του νέου ελληνικού κράτους εχουν ανάγκη να συγκροτήσουν ενα εθνικό παρελθόν και ετσι ανακαλύπτουν την λατινοκρατία». Τι ανακαλύπτουν σ’αυτη; Τι κατασκευάζεται μέσα απο αυτή; Μα η φυλετική καθαρότητα που διαφυλάχθηκε απο πατέρα σε γυιό.Και η καλύτερη απόδειξη ειναι τα μυθιστορήματα στο «ιστορικό» πλαίσιο της λατινοκρατίας.Οπου ο ερωτας ειναι σαφως μαχητός και υποχωρεί οταν τιθεται ζητημα αλλοίωσης της φυλετικής καθαρότητας.Αλλωστε δεν ειναι τυχαίο οτι ολα τα μυθιστορήματα περι λατινοκρατίας γραφτηκαν και ανθισαν μεσα σε περίοδο μόλις 30 χρόνων (περίπου μεχρι το 1870) και μετα εξαφανίστηκαν.Το τελευταίο του ειδους γραφτηκε πολύ αργότερα το 1930 απο τον Τερζάκη,η περίφημη «πριγκηπέσα Ιζαμπώ».
Κι αν ο ερωτας στα χρονια της Επανάστασης κατασκευάστηκε…
…τον 19ο αιωνα, εντουτοις το ζητημα παραμένει:Υπήρξαν σχεσεις μεταξυ μουσουλμάνων και χριστιανών, Υπήρξαν μεικτοί γάμοι;
Ο ιστορικός Λάμπρος Μπαλτσιώτης εξηγεί :
«Οι γνώσεις μας για την καθημερινή ζωή χριστιανών και μουσουλμάνων στις αρχές του 19ου αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επαρκούν για να μας δείξουν πώς και πότε συναντιόνταν οι δύο κοινότητες. Είναι κοινός τόπος ότι επρόκειτο για δυο χωριστές κοινότητες, με δική τους οργάνωση, θεσμούς και ως ένα βαθμό σύστημα διοίκησης. Ο κανόνας είναι ότι η κάθε θρησκευτική κοινότητα ζούσε σε ξεχωριστή συμπαγή περιοχή είτε στις πόλεις (αλλού οι μουσουλμάνοι, αλλού οι ορθόδοξοι, αλλού οι αρμένιοι), είτε στα λίγα μεικτά χωριά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε και επαφή μεταξύ των πληθυσμών, κοινωνικές σχέσεις, ακόμη και δίκτυα αλληλοϋποστήριξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν σε μερικές περιοχές ο θεσμός των βλάμηδων μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων (ανδρών και γυναικών), ο οποίος επέζησε στη Θεσπρωτία μέχρι τον Πόλεμο. Όμως, υπήρχαν και περιπτώσεις όπου οι κανόνες διαχωρισμού κατέρρεαν και οι νόρμες εξαφανίζονταν. Θα εξετάσουμε μερικές από αυτές, σε περιοχές που εντάχθηκαν στα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους, αν και η εξέταση των αρχείων σε άλλες περιοχές θα μας έδινε πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Η πρώτη απόκλιση αφορά την αίσθηση συμφερόντων τοπικότητας: Υπερβαίνοντας τη θρησκεία, συναντάμε συχνά την περίπτωση όπου φαίνεται να αναπτύσσονται ιδιαίτερες σχέσης λόγω γειτνίασης. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνει ο Φωτάκος όταν περιγράφει πώς από ένα σημείο και πέρα οι «εντόπιοι» «τούρκοι» άρχιζαν να βγαίνουν από την πολιορκημένη από τους επαναστάτες Τριπολιτσά: «Οι Φαναρίται, παραδείγματος χάριν, έβγαιναν με τις οικογένειές των από την πόρταν του Αγ. Αθανασίου και εζήτουν τους συντοπίτας των Έλληνας, οι Μπαρδουνιώται έβγαιναν και αυτοί από το μέρος όπου εβαστούσαν οι Μυστριώται με τον Γιατράκον, οι Καρυτινοί με τους Καρυτινούς και καθεξής.».
Η δεύτερη απόκλιση αφορά όλο εκείνο το φάσμα περιπτώσεων θρησκευτικής ρευστότητας, που διέφερε όμως από τον «κρυπτοχριστιανισμό», και εμφανιζόταν σε μερικές κοινότητες.
Μια πρώτη τέτοια ομάδα συναντάμε στην Ηλεία, εντονότερα δε στην
Ολυμπία. Επεκτείνονταν σε μια περιοχή από του Φλόκα μέχρι τη Ζάχα (Καλλιθέα). Πρόκειται για τα λεγόμενα Μουρτατοχώρια. (μουρτάτης ονομάζεται αυτός που ξανααλλάζει θρησκεία). Τα χωριά αυτά με μητρική γλώσσα τα ελληνικά ή/και τα αλβανικά, δεν διέθεταν τζαμιά και διατηρούσαν ένα σύστημα όπου το κάθε άρρεν μέλος γινόταν μουσουλμάνος και το κάθε θήλυ γινόταν χριστιανή.(Η παρεμφερής πρακτική των μεικτών γάμων
εμφανίζεται από παλιά στην οθωμανική Κρήτη. Το φαινόμενο ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένο στην Πελοπόννησο. Να σημειωθεί ότι στην ισλαμική παράδοση είναι επιτρεπτό η γυναίκα να διατηρήσει τη θρησκεία της, όχι όμως τα παιδιά).
Μια δεύτερη ομάδα είναι αυτή της Βαρδούνιας ή των Βαρδουνοχωρίων, βόρεια του Γυθείου, που κατοικείτο κυρίως από αλβανόφωνους μουσουλμάνους. Στους περισσότερους οικισμούς όμως, κατοικούσαν και χριστιανοί ελληνόφωνοι, άλλοι μουσουλμάνοι, καθώς και εξισλαμισμένοι (ή μη) χριστιανοί που έβρισκαν καταφύγιο στην περιοχή, αφού αυτή διατηρούσε εκτεταμένη αυτονομία. Φαίνεται ότι είχε καταστεί ένας θύλακας «ασύλου» και ίσως και λόγω αυτού και ιδιότυπης αθρησκείας: Μουσουλμάνοι νονοί βάφτιζαν χριστιανόπουλα, πολλοί έφεραν δύο ονόματα όπως Δημήτρης-Αλής, Ιμπραϊμ-Γιώργης κλπ.
Μια τρίτη περιοχή συναντάμε στην Καρυστία, αν και ανάλογα φαινόμενα (Σαμπάνοι/Σαμπάνηδες) εμφανίζονται και στη βορειότερη Εύβοια. Για την Καρυστία ο τοπικός ιστορικός Κ. Γουναρόπουλος αναφέρει πως οι κάτοικοί της «μήτε τζαμία και εκκλησίας, μήτε ιμάμας και ιερείς είχον».
«Η εικόνα που εχουμε για την καθημερινη ζωή πριν την επανάσταση του ’21…
…μπορει να χαρακτηριστει σε μερικά σημεία υπερβολική ,λεει ο Βασιλης Παναγιωτόπουλος (καθηγητης ιστορίας ,ΕΙΕ) .Δεν ερρεαν καθημερινά ποταμοί αίματος ,αλλά από την άλλη η βασική διχοτομία που ειχε επιβληθεί από τους οθωμανούς δυσκόλευε πολύ τα πράγματα ιδιως για τους χριστιανούς.Ηταν δυσκολη εκ των πραγμάτων η συναψη σχέσεων μεταξυ τους ,αλλά όχι με την εννοια (και τη σημασία) που της αποδίδουμε σημερα.Η οσμωση μεταξυ τους ηταν δυσκολη αλλά και υπαρκτη για οσους συμβιωναν στις πόλεις. Στον βασικό διοαχωρισμό αξιωματουχων(οθωμανών αλλά και χριστιανων προκρίτων) από τη μία πλευρά και του «λαουτζίκου» από την άλλη,προσετέθη και η συνυπαρξη δυο θρησκειων.Μιας νικήτριας και μιας νικημένης.Το σκηνικό λοιπόν χαρακτηριζόταν από τετοια ευθραυστότητα σχέσεων ιδιως στις πόλεις ώστε οι μεικτες σχέσεις υπήρχαν μεν αλλά σαφως δεν ηταν ο κανόνας.»
Και πιθανότα δεν αντιμετωπίζονταν όπως θέλει εκ των υστερων η ελληνική μυθιστοριογραφία. Ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος αναφερει σχετικά μια υπόθεση στα 1800 ,ανεκδοτη ακομη ,στο Αιτωλικό. «Ενας πασάς κλέβει μια χριστιανή ,παντρεμένη μητερα δυο παιδιών.Την εκβιάζουν και αυτή δεχεται να δηλώσει πως είναι μουσουλμάνα. Από την κοροϊδια ξεσηκωνονται και χριστιανοί και μουσουλμάνοι (παρ’ολο που οι δευτεροι δεχονταν τον γάμο με γυναικα αλλου θρησκευματος).Γίνεται μια ολόκληρη διαδικασία και τελικά με τη μεσολάβηση του ιεροδικαστη η γυναικα μεταφέρεται για ασφάλεια σε άλλη μουσουλμανική οικογένεια. Η ιδια επιμενει ότι εχει ασπαστει το Ισλάμ (σε αντιθετη περίπτωση κανεις δεν μπορούσε να εγγυηθει τη ζωή της) και ετσι τιμωρειται μεν ο πασας που δεν θα την εχει αλλα και η ιδια αφου επρεπε να δηλώνει μεχρι τελους της ζωής της ότι ηταν μουσουλμάνα».
Και τι συμπτωση: Το 1858 ο Αχιλλέας Λεβέντης δημοσιεύει το μυθιστόρημά του «Η Τασσώ». Η Τασσώ μια κόρη από την Ηπειρο δεχεται την ερωτική επίθεση του Μουσταφά.Αντιστέκεται,αλλά για να σωσει την οικογένειά της από την μηνι του Μουσταφά καταφευγει με τη θέλησή της στο χαρέμι ενός αλλου πασά.Εκει όταν ο πασας ρωτάει την Ζουλεϊμά αν λέγει την αληθεια και αλλαξε θρησκεία θάβοντας και το «Τασσώ» ,η αγερωχη στάση της τελευταίας πριν παραδοθεί δειχνει ότι μπορεί να υπάρξει ένα ειδος εσωτερικής αντίδρασης…Οι ομοιότητες της πραγματικης ιστορίας από το Αιτωλικό και του μυθιστορήματος του Λεβέντη είναι πολλές αλλά οι δυο ιστορίες εχουν και μια μεγάλη διαφορά:Στο πραγματικό ιστορικό γεγονός ,το προβλημα ηταν ολης της κοινότητας του Αιτωλικού. Αντίθετα , η «Τασσώ» διαμορφωθηκε με τις αντιλήψεις του 1858 ,μόλις 14 χρονια μετα την περίφημη φραση του Κωλέτη στην εθνοσυνέλευση ,όταν για πρωτη φορά ακούστηκε ο ορος « Μεγάλη Ιδέα»…Που συμπεριελάμβανε την (κατεχόμενη τότε) Ηπειρο.Οπου δυστυχησε η «αδελφή μας η Τασσώ».

(Το αρθρο δημοσιεύτηκε στον Τ.τ.Κ το Σαββατο 24 Μαρτίου)

Πέμπτη, Μαρτίου 22, 2007

Psilikatzoy.gr

Είναι blogger.Απο τους καλύτερους στην ελληνογλωσση κυβερνο-πιάτσα.
Ειναι επίσης ψιλικατζού.Εχει(ειχε) ένα μικρό μαγαζι κάπου στη Νίκαια και πολλές μα παρα πολλές ιστορίες να πεί.Τις περισσότερες τις λέει στο blog της (xpsilikatzoy.wordpress.com).Ειναι 34 χρονων ,λέγεται Κωνσταντίνα Δελημήτρου και από προχτες κυκλοφορεί το βιβλίο της (Η ψιλικατζού,εκδόσεις introbooks).
Είναι κάτι σαν καθρέφτης.Απο τη μία «εμείς» ,η ελλάδα που ασφυκτιά γιατι δεν θέλει να καταλάβει ότι η γλυκερη εποχη της γειτονιάς και της ομοιομορφίας εχει τελειώσει και ότι νέοι ανθρωποι που μιλούν άλλες γλώσσες ζουν μαζι μας.
Και από την άλλη η Κωνσταντινα που αποφάσισε μεσα από το βιβλίο να μιλήσει για την εμπειρία της.Τις εξωσωματικές.
Στα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης η Κωνσταντινα πρέπει να ενοιωσε σαν μετανάστης στη χωρα της μητρότητας.Δεν λέει πολλά,αλλά τα λέει όλα.
Και η –κάθε φορά- αποτυχία ειχε τη διαδρομή του μετανάστη.Οταν το τεστ ηταν αρνητικό ή όταν ανακάλυπτε στο ιντερνετ ότι τετοιου ειδους εγκυμοσυνες χαρακτηρίζονται υψηλού ρίσκου».Και όταν επιτέλους εκανε δωρο τα κιτρινα καλτσάκια στον αντρα της για να του ανακοινωσει ότι ναι, τα καταφεραν ,ότι είναι εγκυος όλα φάνηκαν ότι μπήκαν στη σειρά τους.Μεχρι που απέβαλε στο ιδιο ψιλικατζίδικο μεσα στο οποίο χάζευε τα παιδιά των άλλων.
Αμφιβάλλω αν κάποιος πολιτικός θα διαβάσει το βιβλίο της Κωνσταντίνας. Δεν εκπροσωπεί κανέναν ,δεν επηρεάζει ομαδες ψηφοφόρων ζει, ότι κάθε γυναίκα «πρεπει» να ζησει.
Δεν θα μάθει λοιπον π.χ ο υπουργός υγείας ότι η Κωνσταντίνα αφησε τη δουλειά της γιατι οι επιπτωσεις από τις εξωσωματικές αλλά και ο χρόνος που απαιτείται δεν επέτρεπαν να συνεχίσει.Ουτε ότι ανοιξε ψιλικατζίδικο με πέντε δάνεια και φορτωνοντας τρείς πιστωτικές κάρτες για να μπορέσει να συνεχίσει τις εξωσωματικές.
Εκει όμως η Κωνσταντινα ανακάλυψε τον χωρο των blogs. Και των bloggers.(Οποιος κάνει αναζητηση στο google βαζοντας το «ψιλικατζού» θα ανακαλύψει και κατι άλλο: Την αλληλεγγυη και την αγάπη με την οποία στηρίζουν την Κωνσταντίνα οι αλλοι bloggers).
Είναι το τριτο ή τεταρτο βιβλίο ελληνα blogger που εκδόθηκε τα τελευταία δυο χρόνια.Ειναι πάνω απ’ όλα η επιστροφή του γραπτού λόγου μακρυά από τις «συγκλονιστικές ,κυριολεκτικά» εικονες της κάμερας και την ξυλινη πολιτική ορθότητα των περισσότερων εφημερίδων.Ωστόσο το βιβλίο της Κωνσταντινας είναι κατι περισσότερο : Είναι η νεα πολιτική σχέση ανάμεσα στον ανωνυμο και στην εξουσία. Βλέπετε ,η Κωνσταντίνα δεν εχει ξεχάσει ότι η πολιτική είναι πολύ απλά η τεχνη της ζωής.Αυτη είναι η γοητεία ενός τετοιου συγχρονου λόγου: Η ελευθερία του προσωπου να μαγεψει με τα αδιέξοδά του…

(Το αρθρο δημοσιευεται αυριο Παρασκευη 23 Μαρτιου στον Ε.Τ .Μαζι με μια ελληνική σημαία.μμππρρρρ...Εγω δεν θα πάρω.)

Δευτέρα, Μαρτίου 19, 2007

Ο Δαρβινος σταμάτησε στην στ΄ δημοτικού

Λοιπον…Ένα κοπάδι από γαζέλες χαζευει κάπου στην Αφρική.Ξαφνικά ένα σαρκοβορο επιτιθεται στο κοπάδι.Κάποιες από αυτές θα ξεφυγουν επειδη τρεχουν γρηγορότερα από αυτές που θα πεσουν στα νυχια του θηρευτή. Συμπέρασμα: τα ατομα ενός ειδους που εχουν αναπτύξει περισσότερο κάποιες «δεξιότητες» απ ότι αλλα ατομα του ιδιου ειδους εχουν μεγαλύτερες πιιθανότητες επιβίωσης.Σωστό; Αυτό δεν υποστηρίχθηκε και από τον Δαρβινο;»
Κι όμως οι φοιτητές που απάντησαν «ναι» κοπήκαν στις εξετάσεις.Γιατι ο καθηγητης τους, ο Richard Lewontin,ένα από τα πιο φωτισμένα πνευματα στον χωρο της εξελικτικής βιολογίας προσπαθει με το παραπάνω παράδειγμα να αναδειξει πόσο ευκολο θυμα της χυδαιότητας και της προχειρότητας μπορει να είναι η επιστημονική πορεία προς τη γνώση.
Ο Lewontin θα το εξηγήσει οσο πιο απλά γινεται: «Ξερουμε ότι ένα ζωο που τρεχει γρηγορότερα εχει μεγαλύτερες πιθανοτητες επιβιωσης.Ωστοσο ξέρουμε ότι ένα ζωο σε τετοιες συνθήκες καταπονειται πολύ περισσότερο, η καρδιά του δουλευει πολύ πιο γρηγορα ,η πιεση του είναι μεγαλύτερη και επομένως εχει μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνει από καρδιακό πρόβλημα απ ότι ένα άλλο ζωο της αγέλης που τρέχει πιο αργα»!
Ο καθηγητής χρησιμοποιεί το παραπάνω παράδειγμα για να δειξει δυο πράγματα: ότι οι βεβαιότητες όταν απλώς τσιτάρονται παύουν να εχουν οποιαδήποτε σχέση με την επιστήμη και ότι –τελικά- η διαμάχη δαρβινιστων και οπαδων του θεϊκου «εξυπνου σχεδίου» στις ΗΠΑ δεν εχουν πραγματικά σχέση με τον Δαρβινο ή με τις επιστημονικές εξελίξεις στο χωρο της βιολογίας.Και ότι αντιθετα οι διαφωνίες είναι συνέχεια ενός ακηρυκτου πολέμου που αρκετοί εντοπίζουν τις αρχές του στην περιφημη φράση του τρελλού του Νιτσε: «Βοήθεια,σκοτωσαμε τον Θεό».
Ο Lewontin θα συστησει μια βουτιά στα βαθειά νερά της διαδικασίας η οποία γεννά την επιστήμη ώστε οι φοιτητές του να αντιληφθούν ότι η «καταγωγή των ειδων» δεν ηταν μια ξαφνική πετριά σ’ έναν φωτισμένο εγκέφαλο αλλά η ολοκληρωση μιας μακροχρόνιας διαδικασίας ηδη (και) από τον παπου του Κάρολου ,τον Ερασμο Δαρβινο στο επικό του ποίημα «Ο ναός της Φυσης».Γι αυτό και θα σημειωσει ο Lewontin ότι «όπως και στην πολιτική,ετσι και στην επιστήμη ,γνησια επανάσταση δεν είναι ένα γεγονός αλλά μια διαδικασία».
Το προφανές ,οτι ολες οι επιστήμες χρειάστηκε …
…να «αυτοδιαψευστούν» για να προχωρήσουν και ότι η γνωση στηριζεται στις ανατροπές αμφισβητειται εντονα στη χωρα μας με αφορμη (και) το βιβλιο ιστορίας της στ΄δημοτικου .Οι πολέμιοι από «δεξιά» και «αριστερά» ουσιαστικά προτεινουν να καταργηθει η ιστορία ως επιστήμη και να παραμείνει ως ηρωική μυθολογία που θα δεσει (μονο) συναισθηματικά τον μαθητη με την εθνική(εθνικιστική) αφηγηση.Θεωρούν –οι ιδιοι- ότι η εξέλιξη της ελληνικής ιστοριογραφίας μπορεί ευκολα να κριθεί από τον διαθέτοντα απλα και μονο την κοινη λογική και υπερασπίζονται ως θεσφατο την ιδεολογική τους απλοϊκότητα.
Τα νεοτερα από το συγκεκριμένο μέτωπο είναι μάλλον τα χειρότερα: Το θεμα εχει προκαλέσει μεγαλες αντιδράσεις και στην Κυπρο (εκει λόγω της εκτασης και των αναφορών στο Κυπριακό) ενώ ηδη στην Ελλάδα δάσκαλοι βγαινουν στα κανάλια κυρησσοντας περίπου ανένδοτο και δηλώνουν ότι «δεν θα διδάξουν το βιβλίο».
Στις αντιδράσεις ,πρωτοστατεί όπως ηταν αναμενόμενο και όπως εχει γινει πολλές φορές στο παρελθόν η Εκκλησία για λόγους προφανείς: Υπενθυμίζεται ότι μερικά χρόνια πρίν στη μεγάλη συγκέντρωση για τις ταυτότητες στο Συνταγμα,ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ειχε επιστρατευσει το λάβαρο της Αγιας Λαύρας. Ωστόσο ποία η θέση του προκαθημενου ,όταν ιστορικά βεβαιώνεται ότι το συγκεκριμένο λάβαρο ουδέποτε ειχε τον ρόλο που του αποδίδεται;
Στην Ελλάδα η ιστορία αρχισε να γράφεται με την ιδρυση του ελληνικού κράτους αμέσως μετα την επανάσταση του 1821.Και αυτό που κρυβουν οι πολέμιοι του νέου βιβλίου είναι ότι από τότε μέχρι σήμερα η ελληνική ιστορία εχει αλλάξει και συνολικά και επιμέρους πολλές φορές.
Ο ιστορικός δεν αυτοσχεδιάζει.Ετσι και οι πρωτοι ελληνες ιστορικοί δανειστηκαν από τους συγχρονους τους ευρωοπαίους και μεθοδο και προσέγγιση.Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι από τη ρομαντική ιστοριογραφία του 19ου αιωνα στα πλαίσια της οποίας εγραψε ο Παπαρρηγόπουλος περάσαμε σχετικά γρηγορα στη θετικιστική ιστοριογραφία (της γερμανικής σχολης) που εισηγαγε στην Ελλάδα ο Σπ.Λάμπρος.
Από την ιστοριογραφία των μυθων του Παπαρρηγόπουλου στην ιστοριογραφία του Λάμπρου –συμφωνα με την οποία η χρηση των πηγων μπορει να μας επιτρέψει μια ολοκληρωμένη και αντικειμενική περιγραφη και γνωση του παρελθόντος.Κι αυτή όμως η σχολή δεν αντεξε πολύ.Ηδη από τη δεκαετία του ΄70 οι ελληνες ιστορικοί φέρνουν μια νεα σχολή, τη γαλλική.Συμφωνα μ’ αυτή είναι τόσο εντονο το υποκειμενικό στοιχείο στη διαμόρφωση των λεγομενων ιστορικών πηγων ώστε για πρωτη φορά τιθεται σε εντονη αμφισβητηση η δυνατότητα της πορείας προς την ιστορική αλήθεια.Παράλληλα οι κορυφαίοι εκπρόσωποι αυτης της σχολής στην Ελλάδα (Ασδραχάς,Παναγιωτόπουλος,Κρεμμυδάς) μπολιάζουν την μεχρι τότε στενα πολιτικη και διπλωματική ιστορία με την οικονομική ,την πολιτιστική ιστορία αλλά και με άλλες επιστημες όπως με την κοινωνιολογία και την ανθρωπολογία.
Από αυτή τη διαδικασία που -όπως σκοπιμα αφηνουν να εννοείται οσοι ζητουν την απόσυρση του βιβλίου- δεν είναι ελληνικό φαινόμενο αλλά αυτή καθαυτη η εξελιξη της επιστημης της ιστορίας ,προήλθε και το συγκεκριμενο βιβλίο της στ’ δημοτικού.
«Όλα αλλάζουν,όλα φευγουν,μονο το ολον μένει»…
...εγραφε ο Ντιντερό καμμια διακοσαριά χρονια πρίν .Αρκετα μετά ,ο Γκορμπατσωφ ματαιωσε αιφνιδιαστικά τις εξετάσεις στην ιστορία των μαθητων των ρωσσικών λυκείων. «Τι νοημα,εξηγησε,εχει να εξεταστούν ποσο καλά γνωριζουν μια αποδεδειγμενα ψευτικη ιστορία»;
Η ιστορία που επιλέγουμε να διδάξουμε στους μαθητές μας είναι πάντα μια αντανάκλαση των παραδοχών της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Για παράδειγμα η ελληνική συνέχεια μεσω του Βυζαντίου δεν ηταν ανέκαθεν παραδοχή της ελληνικής ιστοριογραφίας.Και ενώ οι πρωτοι ιστορικοί χαρακτηριζαν τα χρονια του Βυζαντίου ως μεσαιωνικό λήθαργο του ελληνισμού χρειάστηκε η παρέμβαση του Παπαρρηγόπουλου για να επανεφευρεθούν τα βυζαντινά χρονια ως «κομμάτι του ελληνικού κόσμου».
(Μάλιστα αυτή η δυσκολη σχεση με το Βυζάντιο αποδειχτηκε και με την πολύ καθυστερημενη ιδρυση Βυζαντινού Μουσείου ,μολις το 1914 , ενώ το αρχαιολογικό ιδρυθηκε κοντα στα 1830).
Παραδειγματα σαν αυτό υπάρχουν πολλά.Και οσο η ιστορική ερευνα συνεχίζεται θα εχουμε ακομη περισσότερα.Ενδεχομένως θα αλλάξουν πολλές και από τις σημερινές μας παραδοχές.Αλλά για να γινει αυτό πρέπει πρωτα να επιλέξουμε αν «για όλα φταινε οι ξένοι που μας ζηλεύουν γιατι τους διδάξαμε τον πολιτισμό» ή μηπως ότι ο σκοπός της ιστορίας είναι τελικά να κατανοήσουμε τους ανθρωπους τόσο ως ατομα οσο και στις κοινωνικές τους σχεσεις στο χρόνο.Και αυτό το βιβλιο βάζει αυτές τις βάσεις.Ηδη καθυστερημένα…
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Τ.τ.Κ στις 18 Μαρτιου 2007)

Τετάρτη, Μαρτίου 14, 2007

Κουκούλες :Η παιδική αρρώστεια του μικροαστισμού

Μεταξυ τους ,αρκετοι πανεπιστημιακοί της νεότερης γενιάς νοιώθουν την υποχρέωση να διαχωρίσουν τους «μπαχαλάκηδες» από τους κουκουλοφόρους.Οχι επειδή τα όρια είναι τόσο σαφη μεταξύ τους ,οσο για να αναδείξουν το σχετικά πρόσφατο φαινόμενο της «πανεπιστημιοποίησης» μιας μεγάλης μερίδας από τους δευτερους.
Τα τελευταία τρία χρονια καταγράφεται μια αλλαγη στα αμφιθέατρα: Οι «μπαχαλάκηδες» κανουν δυναμικές εμφανίσεις ,δεν περιορίζονται εξω από τα πανεπιστήμια και πολλές φορές καταφέρνουν να κερδισουν και συνελευσεις.Οχι γιατι είναι τόσοι πολλοί αλλά διότι εχουν γινει αποδεκτοί από μεγάλα κομματια του φοιτητικού χώρου.Και αυτό είναι ηδη το ένα από τα δυο πολιτικά προβληματα που καταγράφονται στα ΑΕΙ.
Ομάδες χωρις εσωτερικούς θεσμούς λειτουργίας μετετρέπονται αναπόφευκτα σε ομάδες οπου βασιλεύουν οι σκληρές διακρίσεις ανάμεσα στα μέλη τους.Η ιεραρχία είναι αποκλειστικά προϊόν αυτων των διακρίσεων ,οπου ο φανατικότερος ή ο βιαιότερός ή ο παλαιότερος αντικαθιστούν κάθε ορθολογικότερο τρόπο ανέλιξης και κοινης δράσης.
Συμφωνα με εμπειρικούς υπολογισμούς περισσότεροι από 3.000 «μπαχαλάκηδες» δρουν στα πανεπιστήμια ,αριθμός δεκαπλάσιος με αυτόν που ειχε καταγραφεί μόλις μια πενταετία πρίν.
Για ένα κομματι της Αριστεράς οι κουκουλοφόροι(και οι «μπαχαλάκηδες») δεν είναι παρα η ελληνική εκδοχή των κινημάτων πόλης που συγκλονισαν το Παρίσι και –πρόσφατα-την Κοπεγχάγη. Για ένα άλλο κομμάτι της αριστεράς ,πιο αιρετικό, οι κουκουλοφόροι δεν είναι παρα ένα σύμπτωμα μικροαστικοποίησης τμημάτων νεολαίας που απαξιώνει τα κόμματα όχι υπερβαίνοντας τα ,αλλά παρακάπμπτοντάς τα - με την οπτική του συγχρονου λαϊκισμού :«ολοι ιδιοι ειστε» κλπ
Ένα καθαρα μετατηλεοπτικό συμπτωμα βασισμένο στην ακριτη αποδοχή διάσημων (και συνήθως αθλιων) δημοσιογραφικών ριάλιτυ ,αντι της κριτικής στασης απέναντι σ’αυτά .
Ο μικροαστός του ’60 εκλεινε τους ορίζοντές του μέσα στους τοίχους του σπιτιού του.Αδιαφορώντας για κάθε έννοια δημόσιου αγαθού ή καλού ,δρούσε ως μοναχικός λύκος καταπατώντας ,αυθαιρετωντας και ποντάροντας στο καθεστως ατιμωρησίας που λάμβανε πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση. Ο μικροαστισμός επιδοτηθηκε στην προχουντική Ελλάδα και υμνήθηκε στην μεταπολιτευτική «ως το δικαίωμα του λαουτζίκου» σε αγαθά ,υπήρεσίες και κυρίως ιδιοκτησία .Ο κάθε μικροαστός ως «λαός» δικαιολογούσε για την πάρτη του ολο και μεγαλύτερα κομμάτια του δημόσιου χώρου και πλούτου σχεδόν αξιωματικά: Επειδη ηταν «λαός».Και πάνω απ’ όλα απαιτούσε την ατιμωρησία: Οι νόμοι ηταν πάντα γι αυτόν κάτι απολύτως σχετικό.Οχι με την αριστερη εννοια της ακινητοποίησης της κοινωνίας αλλά με την πλέον λαϊκίστικη εκδοχή της : «Ας γινει ότι θέλει διπλα μου,εγω να ειμαι καλά».
Μικροαστοι και «μπαχαλάκηδες»
Ο κουκουλοφόρος και ο «μπαχαλάκιας» του 2007 εχει ακριβως την ιδια σταση με τον μικροαστό του ΄60.Λειτουργουν με την ιδια αρχη της ατιμωρησίας απαιτωντας να τους αναλογιστεί «μηδενικό κόστος» για τις πράξεις τους. Δεν είναι αντι-συστημικοί,το αντιθετο. Μάλλον ως τσαμπατζήδες μπορούν να χαρακτηριστούν .Αυτη είναι η υψιστη «αξια» του μικροαστισμού. «Να ριξω όπου –οπου τα σκουπίδια (ή τις πέτρες) και να μην υποστω καμμία συνέπεια».

(Ισως ετσι να εξηγειται μακροπρόθεσμα το ελληνικό φαινόμενο να μην καταγράφεται κανένα ειρηνόφιλο αναρχικό κινημα στην Ελλάδα. Σ’ ολες τις χωρες υπάρχουν βιαιες αναρχικές κινησεις αλλά ταυτόγχρονα και σοβαρες ειρηνόφιλες.Στην Ελλάδα ποτε.Ισως το μονο αντι-συστημικό κινημα που υπήρξε στην Ελλάδα ,ηταν των «μπιτνικς» στη δεκαετία του ’60 ,το οποίο όμως δεν ξεκίνησε από τα Εξάρχεια αλλά από το Κολωνάκι)!
Φιλος πανεπιστημιακός που για ευνόητους λόγους δεν θελει να δημοσιευτεί το όνομά του μεταφερει το αντιστοιχο παράδειγμα των «αντιεξουσιαστων» της γερμανίας και των ουοπιστων –καταληψιων της «Χριστιανίας»: «Οι τυπου που καβαλουσαν μια μηχανή και χανονταν στα βουνά και στις γερμανικές λεωφόρους ειχαν κόψει τον ομφάλιο λώρο με τη μάνα τους και το σπίτι τους. Βλέπω τους δικούς μας στα αμφιθέατρα και δεν ειμαι καθόλου σίγουρος ότι εχουν κάνει το ιδιο».
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ολο και πιο στενή σχέση χουλιγκανων με τους «μπαχαλάκηδες» Πριν από δυο χρόνια μια μεγάλη ομάδα «μπαχαλάκηδων» συγκεκριμένης σχολής στο Αριστοτέλειο τα «βρηκε» με τους φανατικούς οπαδους του Ηρακλη .Η αιτια ηταν μάλλον απλή : Το Καυτατζόγλειο ηταν κοντα στη σχολή τους και απέκτησαν ετσι δυο ασυλα:Το αμφιθέατρο και το γηπεδο .Αυτο στην μικροαστική διάλεκτο λεγόταν «καβάτζωμα».
Φοροδιαφυγη και κουκουλοφόροι
Η δευτερη σημαντική παρατηρηση εχει να κάνει με τον χρόνο επαν-εμφάνισης κουκουλοφόρων και «μπαχαλάκηδων».
Επί (δευτερης) κυβέρνησης Σημίτη ο «χωρος» ειχε ελεγχθεί –με την εννοια των προληπτικών αστυνομικών μέτρων που ειχαν αποδώσει .Χαρακτηριστικότερο το παραδειγμα των «500 του Πολυτεχνείου» οι οποίοι έκτοτε δεν εχουν ξαναφανεί.
Η εξαρθρωση της 17Ν δημιουργησε μια περιρέουσα ατμοσφαιρα για την αποτελεσματικότητα της αστυνομίας .Ετσι για πρωτη φορά η ατιμωρησία δεν θεωρηθηκε δεδομένη και τα παιδιά με τις κουκούλες ουδέποτε πρωτοστατησαν αυτονομα σε επεισόδια –παρά μονο στα πλαίσια ευρυτερων κινητοποιήσεων κομμάτων της Αριστεράς).
Στα πρωτα δυο χρονια της ΝΔ παρουσιάζονται δυο φαινόμενα καθόλου ασχετα μεταξυ τους: Η τεράστια αυξηση της φοροδιαφυγής και η δυναμική επανεμφάνιση των κουκουλοφόρων. Η εξηγηση είναι μάλλον απλή: Η ΝΔ φάνταζε πολύ πιο ελαστική από τον σημιτικό εκσυγχρονισμό .Και δικαιωθηκαν (φοροφυγάδες και κουκουλοφόροι).
Η Κυβέρνηση εβαλε ως στοχο την σοσιαλδημοκρατία του Σημίτη και οι μικροαστικές αιτιάσεις επανέκαμψαν κι αυτές δικαιωμένες.Η διαχείρηση του δημόσιου πλούτου ονομάστηκε απαξιωτικά «λογιστική» και ο λαϊκισμός απέκτησε νέο περιεχόμενο. Ο νέος μικροαστισμός απαιτει «καγιέν» ,πισίνες και ατιμωρησία. Οι προγραμματισμοί, δημόσιοι και ιδιωτικοί είναι πλέον εξαιρετικά βραχυβιοι .Ουσιαστικά δεν είναι προγραμματισμοί. Αυτό το νέο κλίμα του λαϊκισμού και της ιδιωτευσης δεν οδηγεί παρα στην αναβίωση ενός νεου μικροαστισμού τόσο στην «ήπια» οσο και στην «ακραία» εκδοχή του. Η ατιμωρησία και το μηδενικό κόστος θεωρούνται –και πάλι- κεκτημένα …Ειτε στα αυθαίρετα ,ειτε στον υδραυλικό ειτε στους «μπαχαλάκηδες». Κι αν για τους φοροφυγάδες υψιστη επαναστατική πράξη είναι το τηλεοπτικό life-style ,για τους «μπαχαλάκηδες» υψιστο επαναστατικό ζητούμενο τεινει να γινει η τηλεοπτική τους κάλυψη.
Και μάλιστα στην πιο ακραία μορφη του νέο-δεξιού λαϊκισμού.
(Και μία παράμετρος ιδιαίτερα σημαντική για την πανεπιστημιακή κοινότητα:Η (νεα) απομόνωση της ΔΑΠ στα πανεπιστήμια ,θα σπρωξει την κυβερνητική παράταξη σε πιο σκληρή γραμμη.Σχεδόν αντιστοιχη των «Κενταυρων».Οπως κάποτε.Θυμάστε; Οσοι το επιθυμούν ,ας μην κρυβονται πίσω από τους κουκουλοφόρους…)
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Ε.Τ / 14 Μαρτιου)

Παρασκευή, Μαρτίου 09, 2007

Ο Προμηθέας εκλεψε τη δημοκρατία (;)

Το μικρό ινδικό χωριό στην Κεράλα εγινε γνωστό σ’ ολο τον κόσμο πριν απο μια δεκαετία χαρη στον «Θεό των μικρων πραγμάτων» της Αρουντάτι Ρόι.Το μυθιστόρημα εγινε μπεστ-σέλλερ και το χωριουδάκι ο τόπος ενός μεγάλου πειράματος: Της συλλογικότητας στη διαχείριση των φυσικών πόρων του χωριού (ενας παράδεισος βιοπιοικιλότητας). Στην Κεράλα σχεδόν ως «προσκυνητες» συγκεντωνονται κάθε χρονο εκατοντάδες ακτιβιστες απ’ ολο τον κόσμο για να γιορτάσουν τη νίκη μιας μικρής κοινωνίας απέναντι σε πολυεθνικούς γιγαντες (εστω κι αν η ιστορία ειναι κάπως διαφορετική).
Ομως αυτο το χωριουδάκι εκανε κάτι ακομη πιο σημαντικό: (Ξανα) εθεσε το πολύ βασικό ερωτημα: Ποιό ειναι το νόημα της ανάπτυξης; Το παρτυ των οικονομικών μεγεθών ή κατι αλλο;
Το ζητημα επανέρχεται ολο και πιο συχνά τον τελευταίο καιρό με αφορμη τον κύκλο που φαινεται να κλείνει συντομα και ο οποίος κράτησε περίπου 150 χρόνια διαμορφωνοντας όρους εξουσίας και σχέσεων που δεν ηταν πάντα τόσο προφανείς οσο –σημερα-φαινονται.
Όλα ξεκινησαν από έναν στριφνο τύπο, συνταξιούχο ελεγκτη τρένων, τον Εντουιν Ντρέικ ο οποίος αυτοσυστηνόταν ως «συνταγματάρχης».Το 1859 βρηκε και αντλησε πετρέλαιο από βάθος 200 μέτρων στο Τίτουσβιλ της Πενσυλβάνια. Μεσα στα επόμενα χρόνια πλούτισε όχι ο Ντρέικ, αλλά ο Τζον Ροκφέλερ.
Αυτος ηταν που κατάλαβε…
… ότι δεν αρκει να ελέγχεις τα κοιτάσματα αλλά πρεπει επίσης να ελέγχεις και τα διυλιστήρια και τους αγωγούς .Το κόστος είναι τοσο μεγάλο ώστε μονο ελέγχοντας περίπου τα πάντα η εταιρεία μπορεί να «προχωρήσει» .
Ολα κατω από μία σκέπη,μεγάλη,συγκεντρωτική και πανίσχυρη.Η Standard Oil εγινε γρηγορα ενας κολοσσός που ηλεγξε το 95% του συνολικού κυκλου εργασιών στις ΗΠΑ για μια 20ετία. Ο Φόρντ τον μιμηθηκε κατά γράμμα.
Το πετρέλαιο γρηγορα αποδείχτηκε η πιο αντιδημοκρατική πηγη ενέργειας.Οι τεράστιες σε ογκο και δυναμη εγκαταστάσεις ηταν οι προάγγελοι της γραφειοκρατικής οργάνωσης τελικά όχι μονο της εργασίας αλλά και ολοκληρης της κοινωνίας.Καθως τόσο λίγες εταιρείες ελέγχουν σημερα τη ροή ενέργειας στους οικονομικούς μηχανισμούς ,εχουν την ευχέρεια να καθορίζουν τους ορους διεξαγωγής των συναλλαγών με όλες τις υπόλοιπες εταιρείες που συμμετέχουν στη βιομηχανική διαδικασία. Αυτή η πυραμίδα γρηγορα μεταφέρθηκε και στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας καθορίζοντας πλέον και τις σχεσεις ανθρωπων ,ομάδων και κοινωνιών.Το επεσήμανε πρωτος ο Μαξ Βέμπερ αλλά το εκανε λιανά με τον κυνισμό που διέκρινε τη σκέψη του ο Φρ.Τέιλορ: «Μεγιστοποίηση παραγωγής στον ελάχιστο δυνατό χρόνο με την ανάλωση της ελάχιστης εργασίας και κεφαλαίου» ηταν το κεντρικό του συνθημα που γρηγορα εγινε το κεντρικό πλαίσιο της εμπορικής ζωής και πολύ συντομα και της ιδιωτικής.
Αλλά εκει γυρω στο 1970 φάνηκε το αδιέξοδο. Οι γιγάντιες επιχειρήσεις χρειάζονταν ολο και περισσότερο χωρο ,απαιτούσαν ολο και περισσότερα ειδικά προνόμια ενώ το κοστος του πετρελαίου αυξανόταν ολο και περισσότερο. Το περιεργο είναι ότι ο δρομος προς μια άλλη εποχή ανοιξε από το Πεντάγωνο των ΗΠΑ. Οι εμπειρογνώμονες κατάλαβαν πως θα ειχαν τα ιδια και καλύτερα αποτελεσματα αν αντικαθιστούσαν τους τεράστιους και πανάκριβους υπερ-υπολογιστές από μικρότερα κομπιούτερ συνδεδεμένα μεταξυ τους ώστε η υπολογιστική ισχυς να είναι μεγαλύτερη με μικρότερο κόστος. Ο μπαμπάς του ιντερνετ(το ..Πενταγωνο) ανοιξε τον δρομο προς μια νεα εποχή οπου όπως σημειωνει ο Στέλλιος Ψωμάς (περιβαλλοντολόγος) το «μικρότερο δεν είναι απλώς πιο ομορφο αλλά και πιο αποτελεσματικό».
«Η νέα εποχή φλερτάρει πλέον…
…με την αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας και τα μικροσυστήματα ισχύος» λεει ο Στέλλιος Ψωμάς και εξηγει: «Το συγκεντρωτικό μοντέλο που κυριάρχησε για ένα σχεδόν αιώνα έχει αγγίξει πλέον τα όριά του. Σε τελική ανάλυση δεν συμβαδίζει καν με τις πραγματικές ανάγκες των καταναλωτών. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι ανάγκες αυτές κυμαίνονται από 1 έως 10 KW ανά νοικοκυριό ή μικρή επιχείρηση, τους καταναλωτές εκείνους δηλαδή που αποτελούν τον πυρήνα της κατανάλωσης. Μόνο οι βιομηχανικοί και μεγάλοι εμπορικοί καταναλωτές απαιτούν περισσότερη ισχύ. Το σημερινό μοντέλο προσπαθεί να καλύψει όλες τις ανάγκες, μικρές και μεγάλες, με τον ίδιο αναποτελεσματικό τρόπο, βασιζόμενο σε μια υπερσυγκέντρωση των μονάδων παραγωγής και αποδεχόμενο ως “αναπόφευκτες” τις τεράστιες απώλειες των δικτύων. Αντίθετα, οι μικρότερης ισχύος σταθμοί, ιδίως οι συνδυασμένου κύκλου υψηλής απόδοσης με καύσιμο φυσικό αέριο που βρίσκονται κοντά στην κατανάλωση, γνωρίζουν άνθηση τα τελευταία χρόνια, εκτοπίζοντας τους γραφικούς ενεργειακούς δεινόσαυρους.Αυτό το πέρασμα σε μια πιο “κατανεμημένη”, δηλαδή πιο αποκεντρωμένη ενεργειακή παραγωγή, οδηγεί σε ένα εκδημοκρατισμό της ενεργειακής οικονομίας που αποσπά σημαντικό μερίδιο από τα χέρια λίγων συγκεντρωτικών ενεργειακών μονοπωλίων και κάνει την ενέργεια κτήμα και καθημερινότητα του απλού πολίτη, της μικρής επιχείρησης, του ιδιώτη επενδυτή, των τοπικών κοινωνιών.»
Το όραμα εχει πολύ ενδιαφέρον γιατι δυνητικά με τη συνδυασμένη χρηση των ανανεωσιμων πηγων ενεγειας για την παραγωγη -ως καυσιμου- του υδρογόνου ο κάθε καταναλωτης μπορει να γινει και παραγωγός ενεργειας την οποία μπορεί να πουλαει στα κεντρικά δικτυα.
Ο Τζερεμυ Ριφκιν αλλα και πολλοί αλλοι …
…συγχρονοι ειδικοί ποντάρουν στις ενεργειακές κυψέλες υδρογόνου και επιμένουν ότι αν και σημερα η τιμη παραγωμενης κιλοβατωρας από τετοιους συνδυασμούς παραμένει τετραπλάσια από αυτην που παράγεται από πετρέλαιο ή φυσικό αέριο ,είναι θεμα χρονου (και πολιτικής επιλογής) να μειωθεί ραγδαία τα επόμενα χρόνια.
Ο ηλιος ο αερας και το υδρογόνο είναι φυσικοι πόροι που βρισκονται παντού και η χρηση τους δεν απαιτει τα μυθικα κεφάλαια των πετρελαιάδων. «Πέρα από την οικολογική συμβατότητα, σημειωνει ο Μιχαλης Παπαγιαννάκης ,οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν εξ ορισμού να συμβάλουν στην κοινωνική και τοπική αυτονομία, λόγω του αποκεντρωμένου χαρακτήρα τους. Κάθε κοινωνική μονάδα αλλα και κάθε χωρα έχει δυνατότητα παραγωγής ενέργειας για αυτοκατανάλωση αλλά και για πώληση σε κεντρικά δίκτυα..Αποτινάσσει ετσι τις δουλείες που προκύπτουν από τη γεωγραφική ανισοκατανομή των ορυκτών καυσίμων ή την προφανή ανισότητα τεχνολογικής ανάπτυξης, που είναι οι δύο υλικές βάσεις της μονοπώλησης της προμήθειας ενέργειας και της συνακόλουθης πολιτικής επιβολής. Οι νεες πηγες μπορούν γι αυτούς τους λόγους να είναι βασικός συντελεστής εκδημοκρατισμού, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.»
Ξαναγυριζοντας στο αρχικό ερωτημα «ποιος είναι ο στοχος της ανάπτυξης», ο νομπελίστας Αμάρτυα Σεν θα απαντησει καθαρά: « Η ελευθερία. Η επέκταση της είναι ο πρωταρχικός σκοπός αλλά και το κυριο μέσο της ανάπτυξης. Η ανάπτυξη εγκειται στην απόρριψη ποικίλων τυπων ανελευθεριών που εγκλωβιζουν τους ανθρωπους σε ελάχιστες επιλογες και ευκαιρίες.» Και υπενθυμιζει τη φραση της Χανα Αρέντ «η ελευθερία είναι ταυτόσημη με τη δυνατότητα τού να ξεκινά κανείς από την αρχη»…
Αυτή τη δυνατότητα εφερε στους ανθρωπους ο Προμηθέας κλεβοντας τη φωτιά (την επεξεργασια σιδηρου) .Μαζι βεβαια εφερε και τους θεούς-τιμωρούς .Μικρό το κακό αφου ως γνωστόν ουτε ο Θεός μπορεί να αλλάξει το παρελθόν του ανθρωπου,όταν ο τελευταίος σιγουρα μπορεί να διεκδικήσει το μέλλον του…
(Θα δημοσιευτει στον Τ.τ.Κ. στις 11 Μαρτίου)

Τετάρτη, Μαρτίου 07, 2007

Κυρία Δρούζα ,η ζωή δεν είναι (μονο) παιχνίδι

Να το διευκρινίσω από την αρχη:Το πρόβλημα δεν είναι η κυρία Δρούζα.Το πρόβλημα είναι η αμοιβή της.Και η εκπομπή της.
Η (κατ ευφημισμό) δημόσια τηλεόραση εχει μια διαφορά από τα αλλα κανάλια:Δεν χρειάζεται να παίζει με τους λεγομενους εμπορικούς όρους γι αυτό αλλωστε και υπάρχει η πρόβλεψη να την χρηματοδοτεί ο πολίτης μέσα από τον λογαριασμό της ΔΕΗ.
Η πρόθεση του νομοθέτη ηταν σαφής: Η δημόσια τηλεόραση με την επιδότηση εκατομμυρίων ευρω απελευθερωνεται από τα ασφυκτικά πλαίσια της αγοράς ώστε να αποτελέσει ένα βημα εναλλακτικής πληροφόρησης και παραγωγής θεμάτων και θεαμάτων εκτός του (πανισχυρου) διαφημιστικού λόμπυ.
Να δωσει κινητρο και ευκαιρίες σε νέους ανθρωπους,παραγωγούς, σκηνοθέτες, εικαστικούς να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Να προβάλλει ταινίες που οι εταιρείες διανομής τις αποκλείουν από τις αιθουσες , να αναδείξει ζητήματα στα δελτία ειδήσεων και στις ενημερωτικές εκπομπές που δεν στοχεύουν στην τηλεθέαση αλλα –κυρίως- διασφαλίζουν το δικαίωμα του πολίτη να ενημερωθεί χωρίς τη μεσολάβηση από τους γκουρού των ριάλιτυ.
Η ΕΡΤ με την δικαιολογία ότι «φεραμε τη Δρούζα για να αυξησουμε την τηλεθέαση» αναιρεί τη βασική αρχη της χρηματοδότησης και επιτρέπει σε οποιονδηποτε τηλεοπτικό σταθμό να προσφυγει στα κοινοτικά όργανα για αθέμιτο ανταγωνισμό. Η εκπομπή της (με προϊστορίες όπως της φραπελιάς κλπ) σε καμμία περίπτωση δεν μπορεί να υποστηριχτει ότι αποτελεί το μη εμπορικό αντιβαρο ομοειδων εκπομπών αλλων καναλιών.
Αν η διοικηση της ΕΡΤ θεωρεί ότι ο τρόπος αυξησης της τηλεθέασης είναι αυτός που χάραξαν τα ιδιωτικά κανάλια ,ας τον ακολουθήσει αλλά όχι με τα δικά μου χρήματα.
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Ε.Τ στις 7 Μαρτίου)

Τρίτη, Μαρτίου 06, 2007

Ο Ροβεσπιέρος και ο Μαμαλάκης

Ηταν το μεγαλύτερο γλέντι που εχει καταγραφεί στην ιστορία.Πάντα οι βασιλιάδες και οι ισχυροί φρόντιζαν να δειξουν με τα συμπόσια ή τα γλέντια τη δύναμή τους.Η αφθονία των τροφίμων και κυρίως ο συνδυασμός τους (δηλαδή η μαγειρική) ηταν και η πρωτη βασική διάκριση των ανθρωπων σε πλούσιους και φτωχούς.
Λοιπόν, γυρω στα 870 π.Χ ο βασιλιά της Ασσυρίας Ασσουρνασιρπάλ Β’ εγκαινιάζοντας την νεα πρωτευουσα της αυτοκρατορίας του τη Νιμρούντ παρέθεσε ένα δεκαήμερο γλέντι.Σύμφωνα με τα επίσημα αρχεία στο τραπέζι του κάθισαν 69.574 καλεσμένοι.Για να επιδειχθεί η ισχύς του βασιλιά καταναλώθηκαν 1000 βόδια,1000 μοσχάρια ,25.000 πρόβατα (και 1000 αρνάκια του γαλακτος) ,500 γαζέλες ,1000 πάπιες,1000 χήνες,20.000 περιστέρια,12.000 αλλα μικρά πουλιά ,10.000 ψάρια, 10.000 τζέρμποα (ειδος μικρού τρωκτικού) και 10.000 αυγα.
Τριακόσια χρόνια μετά εγινε η μεγαλύτερη δοκιμη κρασιού στον κόσμο. Ο Γαληνός για να θεραπεύσει τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρηλιο αναζητησε στην αυτοκρατορική κάβα (τη μεγαλύτερη στην ιστορία) το καλύτερο κρασι του κόσμου.Και βρέθηκε.Δεν ηταν άλλο από το falernus το γνωστότερο κρασί της αρχαιότητας(από το ορος Φαλέρνο κοντα στη σημερινη Νάπολη).
Η διατροφή ειχε πάντα (αλλά όχι και παντού) μια σημασία πιο συνθετη από τη χαρά στον ουρανίσκο ή την ικανοποίηση της πείνας.
Σε μια ανθρωπολογική συγκριτική προσέγγιση της κουζίνας της Ευρώπης και της Αφρικής ο Jack Goody (κορυφαιος μελετητης του θέματος) απέδειξε ότι «οι κοινωνικά ίσες ,μη ιεραρχικές και ελάχιστα διαφοροποιημένες κοινωνίες εχουν σχετικά λιτές, αδιαφοροποίητες και κοινωνικά ομοιογενείς κουζίνες.Αντιστοιχα,ότι οι hautes cuisines (υψηλές μαγειρικές) δημιουργούνται μονο σε κοινωνίες με μεγάλο βαθμό διαστρωμάτωσης ,διαφοροποίησης ,κοινωνικής ανισότητας και πολυπλοκότητας.».
Η υψηλή μαγειρική…
…είναι προϊόν της αστικής ζωής.Ο σεφ και blogger Αθήναιος (www.greekgastronomer.com) θα θυμίσει ότι με τη γαλλική επανάσταση οι σεφ της βασιλικής αυλής ανοιξαν εστιατόρια «εκδημοκρατιζοντας» ετσι τη μαγειρική.Εστω και αν οι Διαφωτιστές ηταν πολέμιοι της.Μάλιστα ο Ρουσώ στον «Αιμίλιο» επιτέθηκε ανοιχτα σε όσους ξέφευγαν από την απλή και φυσική τροφή προτιμωντας τα καρυκεύματα και τις πολύπλοκες σάλτσες.
Έναν αντιστοιχο «εκδημοκρατισμό» θα μπορούσαμε ενδεχομένως να αναζητήσουμε και σήμερα.Για πρωτη φορά στην ανθρωπινη ιστορία και σε τέτοια κλίμακα ,μια σειρά διατροφικών προϊόντων (σολωμός,χαβιάρι κλπ) ξέφυγαν από τα τραπέζια των «λιγων» και βρεθηκαν ακομη και στα συνοικιακά σουπερ-μάρκετ.Και είναι ισως η πρωτη φορά που ο «μαγειρικός καταναλωτισμός» γνωρίζει τέτοια εξάπλωση. Περιοδικά,βιβλία,εκπομπές ,sites, σεφ και βραβεία γνωρίζουν πρωτοφανη αποδοχή στον (δυτικό) Κόσμο.Ισως γιατι η μαγειρική είναι κάτι πολύ περισσότερο από μαγειρική.
Μεχρι και ο ορος «μαγειρικό πορνό» (food porno) εχει εφευρεθεί ( ο Αθηναιος παρέπεμψε στην μητέρα του όρου ,την Μόλυ Ο’ Νίλ) για να υποδηλώσει την καταναλωτική μανία για οτιδηποτε γυρω από τη μαγειρική εκφράζεται από ανθρώπους, οι οποίοι όμως δεν κάνουν κέφι να μαγειρεύουν.
Συμφωνα με τον Πιέρο Καμπορέζι(ιστορικός,ανθρωπολόγος, 1926-1997) αξιζει να σταθεί κανείς και σε μια ακόμη παρατηρηση.Η «υψηλή μαγειρική» και γενικά κάθε μαγειρικός πειραματισμός ευδοκιμούσε και ευδοκιμεί σε περιόδους ειρήνης και εντονων διπλωματικών διεργασιών.
Η τροφή δεν είναι μια απλή ιστορία προϊόντων .Ειναι επίσης και ταυτογχρόνως θα γραψει ο Ronald Barthes “ένα σύστημα επικοινωνίας,ένα σωμα εικόνων,ενα πρωτόκολλο χρήσεων καταστάσεων και συμπεριφορών.(…) Για παράδειγμα στη συγχρονη κοινωνία, η μετάβαση από το ασπρο ψωμί στο μαυρο ισοδυναμεί με μια μεταβολή κοινωνικών σημαινομένων: Το μαυρο ψωμι εχει μετατραπεί παραδόξως σε σημείο εκλέπτυνσης».
Ο γάλλος σημειολόγος θα μιλήσει για τον όρο «διατροφική συνείδηση» που σημερα ξεπερνάει κατά πολύ την πρακτική ,ορατη πλευρα της γαστριμαργικής απόλαυσης.
Η ανάδειξη της τοπικής κουζίνας ,ή αλλων εθνοτικών ή «εθνικών» διατροφικών ιδιαιτεροτήτων και η διαιτολογική πλευρα (ιδιως μετα τις πρόσφατες διατροφικές κρισεις στη δυση-τρελλες αγελάδες κλπ ) δινει νεα οπτικη στην μαγειρική πανσπερμία της εποχής μας.
Ο συγχρονος δυτικός καταναλωτης…
…μέσα από τη διατροφή του δειχνει το στιγμα όχι μόνο αυτου που είναι όσο και αυτού που θα ηθελε να είναι.Η Βασιλική Γιακουμάκη (κοινωνική ανθρωπολόγος,Πανεπιστήμιο θεσσαλίας) εξηγεί ότι « το τοπικό,ή αγροτικό ή εθνοτικό διαιτητικό μοντέλο φαινεται να είναι αντικείμενο προτίμησης και συστατικό στοιχείο του στυλ ζωής κάποιων κοινωνικών κατηγοριών της μεσαίας ή ανωτερης κοινωνικής τάξης η οποία αποκτά συνεχώς μεγαλύτερη βαρυτητα στην οικονομία. Ο συγχρονος καταναλωτής με τη συγκεκριμένη κοινωνική ενταξη επιδίδεται με ολο και περισσότερο εξεζητημένους τρόπους στην κατανάλωση «διακεκριμένων» προϊόντων .Οι επιλογες του καταναλωτη προσανατολιζονται όχι μονο προς τροφές επενδεδυμένες με κοινωνικό κυρος ,αλλά και προς τροφές που εχουν κάποιες προδιαγραφές κανόνων «υγιεινης», «ηθικών» κανονων και κανόνων πολιτικής ορθότητας όπως π.χ η υποστηριξη των φυσικων προϊόντων ή των τοπικών ομάδων/κοινωνιων που παράγουν διατροφικά προϊόντα με σκοπό τη διατήρηση καποιας τοπικής ή εθνοτικής πολιτισμικής ταυτότητας».
Η Βασιλική Γιακουμάκη μιλάει για διαδικασίες «πολιτικοποιησης και συνάμα εξευγενισμού της γευσης».
Αλήθεια γιατι η «πολίτικη κουζίνα» ανακαλύφθηκε μόλις από το 1997 και όχι νωρίτερα; Αλλά και γιατι μέχρι πρόσφατα δεν μιλούσαμε για την εβραϊκή κουζίνα της Θεσσαλονίκης;
Να είναι αραγε τυχαίο ότι η πλημμυρίδα από «πολίτικες κουζίνες» και η αποενοχοποιημένη παραδοχή κοινων ριζών με την τουρκική κουζίνα εκφράστηκε μετα το πνευμα ελληνο-τουρκικής φιλίας αμέσως μετα τους σεισμούς στην Πόλη;
Να είναι επίσης τυχαίο ότι η ελληνοεβραϊκή κουζίνα ανακάλυφθηκε (μαζικά) σχετικά πρόσφατα ,σχεδον ταυτόγχρονα με την απόφαση της Βουλής (2003) να τιμάται η μνημη του Ολοκαυτώματος;
Η Ελια Πετρίδου (ανθρωπολόγος,Πανεπιστήμιο Αιγαίου) θα συνοψίσει τη συγχρονη ιστορία της μαγειρικής που ελάχιστα μαγειρική είναι .Πρωτίστως είναι πολιτισμική κατασκευή: «Είναι πρωτοφανης σημερα η γκάμα προϊόντων που μπορεί να διαλέξει κανείς.Και αυτό δεν αφορά μόνο τη μαγειρική αλλά οτιδήποτε κανείς μπορεί να φτιάξει μόνος του.Απο αυτή την μεγάλη γκάμα προϊόντων ,τελικά γκάμα εμπειριων, και απόψεων ο συγχρονος καταναλωτης φτιάχνει ετσι τη δική του ταυτότητα .»
Η νεα μαγειρική κουλτούρα ριζώνει όσο η παραγωγή, η επεξεργασία και η διανομή των τροφίμων συνδέουν τον κόσμο ολο και περισσότερο.Τελικά προϋποθέτει και σημασιοδοτει την παγκοσμιοποίηση…Ακομα κι αν ο 20ος αιωνας έκλεισε με δυο ρεκόρ: ρεκορ πεινας (450 εκατομμυρια ανθρωποι) και ρεκόρ υπερεπάρκειας τροφίμων.
Αλλωστε ,όπως εγραψε κάποιος «ο χρονος και η γεωγραφία,τα αγαθά και οι άνθρωποι,το κάθε τι αντανακλάται στο βάθος του πιάτου».
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Τ.τ.Κ στις 4 Μαρτιου)

Παρασκευή, Μαρτίου 02, 2007

Ο πολίτης Αρμπάν

Το μηνυμα ηταν από τη Σουηδία.Ενας φίλος προθυμοποιήθηκε να γράψει για τους αστεγους γιατι υπήρξε κάποτε ενας από αυτούς. Το μηνυμα ηταν από τον Αρμπάν.Ο Αρμπάν Περλάλα είναι σημερα 23 χρόνων.Πριν από 10 και πλέον χρονια χρειάστηκε να κοιμηθεί πολλές φορές κάτω από δεντρα ,διπλα σε ερημοκκλήσια .Ακριβως οσες πέρασε τα ελληνοαλβανικά συνορα (μαζί με τον πατέρα του) με τα πόδια. Ξεκινησε σχολέιο κάπου στη Νίκαια.Τα πήγαινε πολύ καλά.Καλύτερα ακόμη τα πήγαινε με τη μουσική και τα κομπιούτερ.
Ισως γι αυτό να ηταν και ιδιαίτερα δημοφιλής στους συμμαθητές του και τους καθηγητές του.Στα μαθητικά συλλαλητήρια πριν λίγα χρόνια, ο 17 χρονος Αρμπάν κατάλαβε ότι εφυγε από την Αλβανία αλλά δεν ειχε φτάσει πουθενά.Τον συνέλαβαν στα επεισόδια με αλλους τέσσερις για «ριψη μολότωφ».
Οι αλλοι αφέθηκαν ελέυθεροι.Κατα συμπτωση ολοι ελληνες.Ο Αρμπάν όχι. Στο δικαστήριο οι καθηγητες του και συμμαθητές του αλλά και πολλοι δημοσιογράφοι μίλησαν για το λάθος.Δεν τους ακουσε ο δικαστης και ο Αρμπάν μολις 17 χρονων φορτωθηκε με 6 χρονια φυλακή.Το 1/3 της μεχρι τοτε ζωής του.
Οι καθηγητες πλήρωσαν την εγγύηση ,αλλά το χαρισματικό παιδί δεν ξαναπήγε στο σχολείο.Εφτιαξε ένα μουσικό συγκρότημα με παιδιά-μετανάστες.Και η δική τους ράπ ειναι πολύ αυθεντική.Αρχισαν να βλέπουν φως στην ακρη του τουννελ. Εγιναν περιζήτητοι σε μαθητικές (και όχι μονο) εκδηλώσεις.Ο Αρμπάν τραγούδησε και στην Αλβανία.Κι εκει τα πήγε ακόμη καλύτερα.Μια μερα μετα από συναυλία στην Αλβανία οι ελληνικές αρχες του απαγόρευσαν την εισοδο διότι «το διαβατήριό του ηταν σε πολύ κακη κατάσταση».
Τότε ηταν που ειπε δεν πάει άλλο.
Μίλησε σε μια σουηδέζα φίλη του .Την άλλη μέρα πήγαν μαζι στην σουηδική πρεσβεία στην Αθήνα και εκαναν μια αιτηση.Δυο μερες μετα ηρθε η αδεια παραμονής για δυο χρόνια(στην Ελλάδα ηταν -μετα από 10 χρονια -ακόμη παράνομος με ληγμένη αδεια).Ο σουηδός υπάλληλος του ειπε δινοντας του την αδεια: «Θέλουμε νέους και δημιουργικούς ανθρωπους όπως εσείς».
Ο Αρμπάν βρισκεται εδώ και μερικούς μηνες στη Σουηδία. Του δινουν ένα μικρό αλλά σημαντικό επίδομα, κάνει μαθημα σουηδικών σε ειδικά κρατικά σχολεία και πάιζει μουσική.Πολλή μουσική.
Εκει πάντα υπάρχει ένας κρατικός υπάλληλος να τον διευκολύνει και ποτε δεν τον ρωτησαν από πού είναι.
Αυτό είναι το σουηδικό μοντέλο για το οποίο υποτιθεται ότι στα σοβαρά αναλύουμε και συζητάμε.Αλλά συζητησαμε μόνο για τους αριθμούς του και τα συνταξιοδοτικά του και τη φορολογία του. Δεν ειπαμε κουβέντα για το μοντέλο που πήρε ένα φοβισμένο χαρισματικό παιδί και τον εχρισε «πολίτη».Για το σουηδικό μοντέλο που κέρδισε τον Αρμπάν ηρεμα, αναίμακτα και πολιτισμένα…
(Δημοσιεύτηκε στον Ε.Τ ,Παρασκευή 2 Μαρτίου 2007)