H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Πανεπιστήμιο

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Πανεπιστήμιο. Ο μεγάλος Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα στα 1158 κατοχύρωσε μια μορφή ασύλου με το περίφημο διάταγμά του (Authentica Habita), το οποίο ήταν ουσιαστικά μια εκδήλωση ευγνωμοσύνης προς το Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας (το αρχαιότερο της Δυτικής Ευρώπης), το οποίο τον βοήθησε στη διαμάχη του με τον Πάπα.

Πανεπιστημιακό άσυλο... Για ποιους;
TETAPTH 18 ΜΑΪΟΥ 2005, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθήνας. Οι φορείς τής πρώην ΑΣΟΕΕ διοργανώνουν ημερίδα με θέμα σχετικό με το Ασφαλιστικό Δίκαιο. Έλληνες και ξένοι προσκεκλημένοι έχουν δεν έχουν προλάβει να καθήσουν στο πάνελ των ομιλητών, όταν μια ομάδα φοιτητών (ή «φοιτητών» δεν είναι γνωστό, ουδείς ζήτησε ταυτότητες) εισβάλλει δυναμικά και διακόπτει με χαρακτηριστική άνεση την ημερίδα. Οι ομιλητές μεταφέρονται άρον άρον στο κοντινό ξενοδοχείο «Παρκ» για να συνεχιστεί η εκδήλωση. H αιτία της διακοπής ήταν ότι χορηγός της εκδήλωσης ήταν μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία. Όπως εξήγησαν οι «εισβολείς», «οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου δεν είναι επιθυμητοί στο Πανεπιστήμιο».

Πέμπτη 13 Ιανουαρίου 2005. Στο Πάντειο έχει προγραμματιστεί ημερίδα με θέμα «Μετά τον Αραφάτ, τι;». Έχουν προσκληθεί Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί. H απειλή είναι μάλλον συγκεκριμένη: «Να μην έρθουν οι Ισραηλινοί». H ημερίδα ακυρώνεται και μεταφέρεται στο Ίδρυμα Γουλανδρή Χορν. Δυστυχώς, κάποιοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι δεν ενημερώνονται. Ευτυχώς το μένος όσων αντιδρούσαν εκτονώνεται μόνο στο αυτοκίνητο Ισραηλινού διπλωμάτη.

«Το πανεπιστημιακό άσυλο προστατεύει τον χώρο και όσους νομίμως προσκαλούνται σε αυτόν». Αυτό τουλάχιστον ορίζει ο νόμος πλαίσιο (1268 του 1982).

Θεσσαλονίκη, παραμονές των ευρωεκλογών. Ο Δημήτρης Κερίδης, επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, διοργανώνει στο Πανεπιστήμιο εκδήλωση με θέμα «15 χρόνια δημοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη;». Ρώσοι, Τσέχοι και Αμερικανοί ειδικοί βρίσκονται στην πόλη για να παρουσιάσουν τις εισηγήσεις τους. Ανάμεσά τους και ο Γάλλος Στ. Κουρτουά, εκ των συγγραφέων της «Μαύρης Βίβλου του κομμουνισμού», ένα βιβλίο που θεωρήθηκε ότι υπερβάλλει στον αριθμό των θυμάτων από τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Ωστόσο, το ίδιο βιβλίο - όταν πρωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία - ακόμη και η «Ουμανιτέ» απέφυγε να το χαρακτηρίσει. Αλλά εδώ είναι αλλιώς. Έτσι μια ομάδα φοιτητών - περιγράφει ο Δ. Κερίδης - «σε κατάσταση που δεν απείχε από το αμόκ εισβάλλει και δεν τον αφήνει να μιλήσει. H εκδήλωση είχε εγκριθεί από τα αρμόδια όργανα του Πανεπιστημίου. Επομένως, το ερώτημα είναι απλό: Ποιοι ορίζουν τι είναι και τι δεν είναι ελεύθερη διακίνηση ιδεών στα Πανεπιστήμια; Οργανωμένες ή μη μειοψηφίες;».

Ο Δ. Κερίδης φαίνεται πως είναι παλαίμαχος...

... σε τέτοιες ιστορίες. Έναν μήνα πριν από την «υπόθεση Κουρτουά» και με αφορμή την επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη του β' γραμματέα του ΝΑΤΟ (Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης), τον προσκαλεί στο Πανεπιστήμιο για να συζητήσει με φοιτητές του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων. Το ενδιαφέρον μιας τέτοιας συζήτησης δεν ήταν αυστηρά ακαδημαϊκό, αν σκεφθούμε το Κόσοβο και τη Βοσνία. Αμ δε! «Ο πρύτανης με ενημέρωσε ότι υπήρχαν απειλές. Του μήνυσαν ότι "θα σας κάψουμε αν τον φέρετε στο Πανεπιστήμιο". H συζήτηση ματαιώθηκε».

Το περίεργο σήμερα δεν είναι τόσο ότι μπορεί να γίνονται τέτοιες παρεμβάσεις από οργανωμένες κομματικές ή μη μειοψηφίες. Ούτε το ότι τέτοιου τύπου άσκηση εξουσίας είναι (έστω και δυνητικά) ο κανόνας. H μη ελεύθερη διακίνηση ιδεών δεν είναι το τυχαίο αποτέλεσμα μιας συγκυρίας, αλλά το αποτέλεσμα των συμμαχιών για τη νομή εξουσίας μέσα στα Πανεπιστήμια. Είναι, με λίγα λόγια, η κορυφή του παγόβουνου.

Όλο και περισσότεροι πανεπιστημιακοί βροντοφωνάζουν, ανοιχτά πια, ότι ο μόνος χώρος για τον νόμο πλαίσιο είναι στα σκουπίδια. Ο K. Θ. Σοφούλης (ομότιμος καθηγητής Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου) υποστηρίζει ότι «η εξέλιξη του πανεπιστημιακού ασύλου είναι ένα φαινόμενο της γενικότερης παραλυσίας του συστήματος διοίκησης των Πανεπιστημίων. Το άσυλο έχει γίνει μηχανισμός προστασίας διαφόρων που εισβάλλουν στο Πανεπιστήμιο με όλα τα στοιχεία βίας και επιβολής, τα οποία θα έπρεπε το άσυλο να αποτρέπει. Καταντά να μην παρέχει προστασία σε ελευθερόφρονες, αλλά σε ολοκληρωτικούς». Σύμφωνα (και) με τον ίδιο, το πρόβλημα βρίσκεται στη δύναμη που έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους συνδικαλιστές φοιτητές.

Το σχήμα είναι σήμερα μάλλον ξεκάθαρο. Ο πρύτανης για να εκλεγεί χρειάζεται την ψήφο των φοιτητών (όχι όμως αυτή από καθολική ψηφοφορία, αλλά μέσω υποδείξεων των συνδικαλιστών των μεγάλων φοιτητικών παρατάξεων). Οι συμμαχίες εκφράζονται πάνω στο τραπέζι, αλλά οι όροι τους είναι κάτω από το τραπέζι. Οι πρυτανικές αρχές έχουν ανάγκη τους φοιτητές-παράγοντες και οι τελευταίοι έχουν ανάγκη τα προνόμια τα οποία θα τους παραχωρηθούν από τη νέα πρυτανική αρχή και δεν εξαντλούνται π.χ. σε εύκολα μεταπτυχιακά, αλλά φθάνουν μέχρι και σε οικονομικές συμφωνίες! Στη μοναδική έρευνα που έγινε στην Ελλάδα για τους Έλληνες πανεπιστημιακούς (με ακριβώς αυτόν τον τίτλο) από τους Ζαχαρία Παληό και Ουρανία Κυριαζή φιλοξενούνται συνεντεύξεις οι οποίες αναφέρονται σε φαινόμενα(;) χρηματισμού.

Αλήθεια πόσοι φοιτητές σήμερα στα Πανεπιστήμια γνωρίζουν ποιος συνάδελφός τους είναι στην Επιτροπή Ασύλου; Όπου ο φοιτητής (τοποθετημένος από συνδικαλιστές συναδέλφους του) αν διαφωνήσει με τον πρύτανη και τον εκπρόσωπο του διδακτικού προσωπικού, τότε το άσυλο μπορεί να αρθεί μόνο με έκτακτη συνεδρίαση της Συγκλήτου;
Μαρία Δαμανάκη
Οι κλειδοκράτορες

Το πανεπιστημιακό άσυλο είναι κατάκτηση που κληρονόμησε το σημερινό Πανεπιστήμιο από την περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα και της πρώιμης μεταπολίτευσης. Είναι η προστασία της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών από τις δυνάμεις της κρατικής εξουσίας και της καταστολής. Έχει λοιπόν διαχρονική αξία. Πώς όμως εφαρμόζεται και ερμηνεύεται σήμερα; Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται φαινόμενα παρεμπόδισης της διακίνησης ιδεών από οργανωμένες μειοψηφίες στο όνομα του ασύλου, επειδή κάποιες ιδέες δεν είναι αρεστές στους ίδιους. Τα φαινόμενα παραπέμπουν στον τρόπο που οργανώνεται η πανεπιστημιακή ζωή, η φοιτητική συμμετοχή, οι διοικητικές υποθέσεις στον χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

H δημοκρατία στην πράξη είναι δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί αυτοσυγκράτηση και ψυχραιμία, προϋποθέτει σεβασμό του διαφορετικού, περιφρούρηση των ιδεών της διαβούλευσης, της συμμετοχής από τον αυταρχισμό που φωλιάζει στον καθένα μας. Αυτά είναι ιδιαιτέρως απαιτητά από τους κατέχοντες μερίδιο εξουσίας στον πανεπιστημιακό χώρο, από τους καθηγητές που διοικούν, από τους συνδικαλιστές φοιτητές που εκπροσωπούν. Οι κλειδοκράτορες του Πανεπιστημίου έχουν μεγάλη ευθύνη και κρίνονται και αυτοί από την κοινωνία. Αλλά στο κάτω κάτω αυτή δεν είναι η σημερινή πρόκληση της συμμετοχής στα κοινά;
Νίκος Αλιβιζάτος*
Και μία πρόταση...

Αυτό που συνέβη πρόσφατα στο ΕΜΠ ήταν μια πρόκληση. Προφανώς με ενοχλεί η εικόνα ενός αστυνομικού μέσα στο Πανεπιστήμιο. Αλλά επίσης δεν μπορώ να δικαιολογήσω τη δράση οργανωμένων μειοψηφιών στα AEI όταν αυτές αποκλείουν άλλες απόψεις. Σήμερα είναι αυτονόητη κατάκτηση η ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Πρέπει να ξαναδούμε το θέμα του φοιτητικού βέτο. Και ίσως να ρίξουμε και μια ματιά στα μεγάλα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Που διαθέτουν δική τους «αστυνομία», η οποία προστατεύει τον χώρο και δέχεται εντολές μόνο από τις πρυτανικές αρχές.

*(προσφάτως με άλλους συναδέλφους του παρενέβη δημοσίως και για το ζήτημα της αξιολόγησης)
Να καταργηθεί το άσυλο...

... ή να δημιουργηθεί μια νέα βάση αντίληψης για το τι είναι σήμερα Πανεπιστήμιο και από ποιους κινδυνεύει; Ο Άλκης Ρήγος (καθηγητής στο Πάντειο) επιχειρεί να χαράξει ένα όριο ανάμεσα σε επικίνδυνες - είναι αλήθεια - γενικεύσεις: «Ότι υπάρχουν σημαντικά προβλήματα είναι γεγονός. Αλλά είναι επίσης γεγονός - παραπέμπω στο πρόσφατο πογκρόμ της Αστυνομίας στα Εξάρχεια - ότι οι κατασταλτικοί μηχανισμοί έχουν αλλάξει τρόπους και στόχους, παραμένοντας όμως πάντα ίδιοι και σήμερα τεχνολογικά πιο ασύδοτοι. Δεν πιστεύω στους περιορισμούς. Το πρόβλημα πρέπει να το λύσουμε εμείς μέσα στο Πανεπιστήμιο με τον μόνο τρόπο που αρμόζει στις πανεπιστημιακές κοινότητες: τον συνεχή διάλογο. Διαφορετικά δεν (θα) είμαστε Πανεπιστήμιο. Και θα συμφωνήσω ότι για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί ευθύνονται και πανεπιστημιακοί οι οποίοι διαφθείρουν ομάδες φοιτητών, αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα που απαιτεί μεγάλη συζήτηση».

Ωστόσο, υπάρχουν και πολλοί που υποστηρίζουν ότι μια τέτοια συζήτηση αυτή τη στιγμή απλώς θα αναδείξει το «εμπρός γκρεμός και πίσω ρέμα». Η Αφροδίτη Κουκουτσάκη (επίκουρος στο Πάντειο) εξηγεί τους φόβους «ότι η δημιουργία "ηθικών πανικών" με αφορμή τα γνωστά επεισόδια κατασκευάζει τεχνητά προβλήματα όταν βρίθουν τα πραγματικά και, με τα μέτωπα που έχουν ανοίξει αυτή τη στιγμή, μια συζήτηση για το άσυλο θα είναι βούτυρο στο ψωμί του υπουργείου Παιδείας, που προτιμάει τα Πανεπιστήμια σε «καταστολή» - με όλες τις δυνατές έννοιες της λέξης."
Info

* Παναγιώτη Ματζούφα «Ακαδημαϊκή ελευθερία», Θεσσαλονίκη 2004, ANT. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ

* Κώστα M. Σοφούλη «Για το σύγχρονο δημόσιο Πανεπιστήμιο», Αθήνα 2000, ΤΥΠΩΘΗΤΩ

* Σπύρου Ράση «Τα πανεπιστήμια χθες και σήμερα», Αθήνα 2004, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ

* Επιστήμη και Κοινωνία (τ. 13) «Πανεπιστήμια I.», Αθήνα 2004, ANT. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ

* Κίνηση Πολιτών για μια ανοικτή Κοινωνία «Τα ελληνικά Πανεπιστήμια στην κοινωνία της γνώσης», Αθήνα 2004

* Θ. Ανθογαλίδου «Ακαδημαϊκός αλφαβητισμός», Θεσσαλονίκη 2005, ΠΥΓΜΑΛΙΩΝ

Η λέξη της εβδομάδας: ΛΑΟΣ

Η λέξη της εβδομάδας: ΛΑΟΣ. Στο πρόγραμμά του υπάρχουν μερικές πρωτόφαντες διατυπώσεις, όπως για παράδειγμα στην Εκπαίδευση, όπου μεταξύ άλλων προτείνεται ο θεσμός των κρατικών φροντιστηρίων και Πανεπιστήμια ανά νομό με μέριμνα των οικείων Μητροπόλεων... Αμ, πώς!

Χέρι - χέρι με τη μετάλλαξη


Ο Κυριάκος Βελόπουλος είναι ιδιαίτερα γνωστός στη Β' Περιφέρεια Θεσσαλονίκης _ προφανώς από τη συμμετοχή του σε τοπικά κανάλια. Ως «τι - βι περσόνα» ανήκει μάλλον στους λεγόμενους «τηλευαγγελιστές». Σ' αυτούς που υποστηρίζουν για παράδειγμα ότι «ο Αϊνστάιν κατάκλεψε τους αρχαίους Έλληνες» και ότι εν πάση περιπτώσει οτιδήποτε σημαντικό έχει καταγραφεί στην ανθρώπινη ιστορία έγινε από Έλληνες. Κάτι σαν τον Κ. Λιακόπουλο, σημερινό «σταρ» του Τηλεάστυ (καναλιού του Γ. Καρατζαφέρη). Ο Κ. Βελόπουλος στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές συγκέντρωσε 5.219 ψήφους ή το 67,07% των ψήφων του ΛΑΟΣ στη συγκεκριμένη περιφέρεια, όπου καταγράφηκε η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη του Συναγερμού με ποσοστό 3,71% (τα εκλογικά στοιχεία προέρχονται από τη διδακτορική διατριβή του Στάθη Τσιρά, υποψήφιου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας).
Τους επόμενους μήνες, ενώ ο Κ. Βελόπουλος παρέμεινε σταθερός στις «απόψεις» του, ο αρχηγός του ολοκλήρωνε μια θεαματική στροφή. «Δέχθηκε» τα «προεδρεία των Ελλήνων ομοφυλοφίλων» και κατήγγειλε την ομοφυλοφοβία, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες παρακολούθησε την ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος (αν και η είδηση δεν επιβεβαιώνεται από τους φορείς των Ελλήνων - Εβραίων). Ωστόσο τα τελευταία δύο χρόνια έχει φροντίσει να απέχει από οποιαδήποτε εκδήλωση αντισημιτισμού. Και βέβαια είναι γνωστή η δήλωσή του ότι θα μηνύει οποιονδήποτε τον αποκαλεί «ακροδεξιό» (παρά τις καταγεγραμμένες προ τριετίας απόψεις του, για παράδειγμα, υπέρ της 21ης Απριλίου). Κάτι ανάλογο είχε κάνει και ο Λεπέν στη Γαλλία, μηνύοντας μάλιστα το 1994 τον Μισέλ Ροκάρ (τελικά αθωώθηκε στο δικαστήριο). Γιατί άραγε ο Γ. Καρατζαφέρης και ο Λεπέν ενοχλούνται από τον όρο «ακροδεξιός»; Σε ψηφοδέλτιά του ΛΑΟΣ συμμετείχαν κατά καιρούς ο Κ. Πλεύρης (στις ευρωεκλογές), ο Σωτ.
Σοφιανόπουλος (Κόμμα Ελληνισμού), αλλά και οι Βασίλης Κολιός, Μιχαήλ Παπαδημητρίου, Νικόλαος Σκάντζος και Ηλίας Παναγιώταρος από τη Χρυσή Αυγή.
Πρόσφατα, στις 7 Νοεμβρίου, αμέσως μετά το συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη με αφορμή την αναγνώριση της FYROM από τον πρόεδρο Μπους, ο Γ. Καρατζαφέρης ανέβασε στο βήμα τον Μ. Βορίδη του ακροδεξιού Ελληνικού Μετώπου και τον πρότεινε ως υποψήφιο υπερνομάρχη Αττικής στις επερχόμενες δημοτικές εκλογές. Για την ιστορία, ο Βορίδης απεδέχθη _ δημοσίως _ την πρόταση.
Ως «τρίτο κύμα της Ακροδεξιάς»...
... χαρακτηρίζουν οι σύγχρονοι πολιτικοί επιστήμονες τη μετάλλαξη των εξτρεμιστικών φασιστικών κομμάτων (του Μεσοπολέμου και του τέλους του Β'
Παγκοσμίου) σε «νεο-λαϊκιστικού» τύπου, όπως το FN του Ζαν Μαρί Λεπέν, του FPO του Χάιντερ στην Αυστρία και του ΑΝ του Φίνι στην Ιταλία. Στην ίδια κατηγορία εντάσσουν και το ΛΑΟΣ. Άλλωστε, ο Γ. Καρατζαφέρης συμμετείχε στην ευρωπαϊκή ομάδα UEN με τον Λεπέν και τον Φίνι. Εκεί μετείχε και ως παρατηρητής το ακροδεξιό Λικούντ του Αριέλ Σαρόν _ έτσι εξηγούν αρκετοί τους χαμηλούς τόνους αντισημιτισμού που υιοθέτησε εδώ και τρία χρόνια ο αρχηγός του ΛΑΟΣ. Σήμερα το ΛΑΟΣ. μετέχει σε άλλη ομάδα, αυτή των Ανεξάρτητων Δημοκρατών, όπου μετέχουν τα αποσχιστικά κινήματα όπως η Λίγκα του Βορρά και οι Αυτόνομοι Σκωτσέζοι. Μάλιστα ο πρόεδρος της ομάδας, ο Δανός Πίτερ Μπόντε, βρέθηκε απέναντι στις σφοδρές επικρίσεις των συμπατριωτών του ακριβώς λόγω ένταξης του ΛΑΟΣ.
Η Βασιλική Γεωργιάδου (επίκουρoς καθηγήτρια στο Πάντειο) εξηγεί την πορεία της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς: «Αμέσως μετά τον Πόλεμο, τα ακροδεξιά - φασιστικά κόμματα αντιλαμβάνονται ότι το πολιτικό παιχνίδι θα γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με όρους κοινοβουλευτικούς. Δύο τάσεις διαμορφώνονται στην ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Αυτή της "αλήθειας" (να μην κρύψουν δηλαδή τη φασιστική ιδεολογία τους) και αυτή της "κοινοβουλευτοποίησης". Ακόμη και ο Ιταλός Αλμιράντε, ο οποίος δήλωνε φασίστας το 1947, "μεταλλάχθηκε" σε κοινοβουλευτικό πολιτικό στη δεκαετία του '70. Οι "κοινοβουλευτικοί"
επικράτησαν και γιατί κατάλαβαν ότι έπρεπε να ανοιχθούν σ' ένα νέο ακροατήριο. Αυτό που διακρίνει τον νέο πολιτικό τους λόγο είναι η προσπάθεια να θολώσουν τα νερά. Αναζητούν νέο κοινό σ' αυτούς που νιώθουν εκτός συστήματος. Πάντοτε, όταν υπάρχει "επιτάχυνση ιστορίας" εμφανίζεται ο λαϊκισμός, όπως έγινε π.χ. στις ΗΠΑ τον 19ο αιώνα με τους αγρότες να αντιδρούν στην εκβιομηχάνιση ή με τους ναρότνικους επί Ρωσίας ή με τον "Περονισμό", όπως και σήμερα με τη Νέα Οικονομία και την Παγκοσμιοποίηση.
Ομάδες του πληθυσμού θίγονται από τις αλλαγές αυτές, πιστεύουν ότι στον εκσυγχρονισμό δεν υπάρχουν θέσεις γι' αυτούς, νιώθουν εκτός συστήματος.
Εκεί έρχεται ο νέος λαϊκιστικός λόγος. Να τους βεβαιώσει ότι "οι πολιτικοί και τα μεγάλα κόμματα τα έχουν κάνει πλακάκια", να τους μιλήσει για "συνωμοσίες των πολιτικών και κοινωνικών ελίτ εις βάρος του λαού". Ο όρος "λαός" _ σημειώνει η Βασιλική Γεωργιάδου _ έχει κεντρική θέση στη νέα ακροδεξιά δημαγωγία. Εξιδανικεύεται λες και είναι ένα ενιαίο σύνολο με κοινά συμφέροντα και κοινή ταυτότητα και χρησιμοποιείται ως πολιορκητικός κριός κατά της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Πώς; Ένα παράδειγμα είναι η καραμέλα της άμεσης δημοκρατίας και των δημοψηφισμάτων.
Ζητούν δημοψηφίσματα για το παραμικρό προσβλέποντας ακριβώς στην αποδυνάμωση των θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η προσδοκία δεν είναι παρά η πλήρης αποδυνάμωση των διαμεσολαβητικών θεσμών, οπότε ο νέος διαμεσολαβητής μεταξύ εξουσίας και "λαού" θα είναι ο αρχηγός. Το πρόγραμμα του ΛΑΟΣ βρίθει από παραδείγματα αυτού του νέου ακροδεξιού λόγου».
Μπορεί ο Καρατζαφέρης να γίνει...
... ο Έλληνας Φίνι; Τα πρόσφατα γκάλοπ τού δίνουν σταθερά ένα ποσοστό λίγο πάνω από το 3,5%. Μπορεί να σπάσει την παράδοση που θέλει στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης κανένα τέτοιου τύπου κόμμα να μην καταγράφει ποτέ περισσότερες από δύο εκλογικές επιτυχίες; Ο Ηλίας Νικολακόπουλος (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) παρατηρεί ότι το μεγάλο πρόβλημα του ΛΑΟΣ είναι η άλλη όψη της επιτυχίας του Βελόπουλου στη Θεσσαλονίκη: «Το βασικό του πρόβλημα είναι ότι δεν έχει στελέχη. Όλα τα κόμματα αυτού του τύπου βασίζονταν στους "αρχηγούς", αλλά υπήρχαν και πέντε - δέκα στελέχη που μπορούσαν να αρθρώσουν έναν λόγο. Αυτή είναι η δυσκολία του Καρατζαφέρη.
Τέτοια στελέχη υπάρχουν στην Ελλάδα, αλλά στεγάζονται στη Νέα Δημοκρατία.
Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής επιτυχίας του ΛΑΟΣ, έστω κι αν ποτέ στην Ελλάδα δεν προέκυψε Ακροδεξιά με σταθερή κοινοβουλευτική παράδοση. Το ποσοστό του θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από την εκλογική συγκυρία. Αν για παράδειγμα στις επόμενες βουλευτικές εκλογές θωρηθεί βέβαιη η ήττα τής Ν.Δ. ή αν θεωρηθεί πως πηγαίνει για συντριπτική νίκη, θα υπάρξει ψήφος προς το ΛΑΟΣ. Σε συνθήκες "μάχης" ΠΑΣΟΚ - Ν.Δ., πόλωσης, δεν νομίζω να φέρει κάποιο αποτέλεσμα. Και μην ξεχνάμε ότι μέχρι τότε θα πρέπει να έχει καταγραφεί και ως πολιτικό κόμμα. Και αυτό θα γίνει μέσα από τις δημοτικές εκλογές. Όπου δεν νομίζω να τα καταφέρει (και) επειδή δεν διαθέτει στελέχη. Θυμίζω ότι στη Γαλλία, ο Λεπέν ξεκίνησε από τις δημοτικές εκλογές».

Η λέξη της βδομάδας: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Η λέξη της βδομάδας: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Συζητώντας για τη στάση αρκετών Εβραίων στο θέμα της γενοκτονίας των Τσιγγάνων, ο φίλος Μισέλ Φάις θυμήθηκε τον Λόρκα. Μισός Εβραίος, μισός Τσιγγάνος και ομοφυλόφιλος.
Δολοφονήθηκε από φασίστες.

Η κλοπή μνήμης...

«Κάθε πρωί μας έβγαζαν έξω και μας έξυναν τα πρόσωπα. Οι Γερμανοί Ες Ες μας έτριβαν τα πρόσωπα με τούβλα για να μας ασπρίσουν. Είχαν κλομπ και χτυπούσαν όποιον δεν καθόταν. Αυτή η αθλιότητα κράτησε δέκα μέρες».
Λιβαδειά, 1942... Ο Ιωάννης Βρυσάκης ήταν τότε 15 χρόνων. Σήμερα ζει κάπου στην Αγία Βαρβάρα. Η μαρτυρία του είναι πιθανότατα η μοναδική που καταγράφεται ανάμεσα στους Έλληνες Τσιγγάνους για τα χρόνια της Κατοχής...
Την περασμένη Κυριακή με τα εγκαίνια του μνημείου του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο αποδόθηκε τιμή στα 6.000.000 Εβραίους θύματα του ναζισμού. Αλλά από το μνημείο _ και από τη Μνήμη _ αποκλείστηκαν (και) περίπου 300.000 Τσιγγάνοι. Και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Ήταν η (τελική;) απάντηση σε μια μεγάλη διαμάχη ανάμεσα σε ιστορικούς, αλλά κυρίως ανάμεσα στο γερμανικό κράτος και τους εκπροσώπους των Τσιγγάνων. Η σφαγή των Σίντι (Γερμανοί
Τσιγγάνοι) και των Ρομά δεν αναγνωρίζεται σήμερα ως γενοκτονία. (Ο όρος «Ολοκαύτωμα» είναι αμερικανικής προέλευσης και αναφέρεται αποκλειστικά στους Εβραίους). Σύμφωνα με το κυριότερο επιχείρημα των «αρνητών», δεν αμφισβητείται μεν η εξόντωση των Τσιγγάνων (μπορεί να υπάρχουν μικρές διαφορές ως προς το νούμερο), αλλά αυτή δεν «προκύπτει» ότι έγινε στα πλαίσια φυλετικού μίσους. Επομένως (ιδού το ζουμί) οποιαδήποτε πράξη κι αν έγινε εναντίον τους, ακόμη και άδικη, δεν δικαιολογούσε αποζημίωση. Μόλις το 1963 με μία απόφασή του, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας δέχθηκε ότι οι φυλετικοί διωγμοί των Σίντι είχαν αρχίσει από το 1928 (δηλαδή προ Χίτλερ), αλλά η αποζημίωση που επιδικάστηκε δεν έφθανε ούτε στο 1/10 αυτών για τους Εβραίους θύματα.
Οι Ρομά ατύχησαν να είναι οι «οικείοι ξένοι»...
... των κοινωνιών όπου ζούσαν. «Οικείοι» γιατί _ εξηγεί η Άννα Λυδάκη (λέκτορας στο Πάντειο) _ όλοι η μη Τσιγγάνοι έχουμε εμπειρίες από την παρουσία τους, όλοι τούς θυμόμαστε να ζουν κοντά μας έστω προσωρινά, αλλά και «ξένοι» γιατί ουδέποτε μπόρεσαν ή δεν θέλησαν ή δεν τους επιτρέψαμε να γίνουν «δικοί μας». Και ατύχησαν διπλά, διότι τα ποσοστά αναλφαβητισμού και η έλλειψη γραπτού λόγου δεν διέσωσαν κείμενα ή μαρτυρίες από τη στάση τους σε μεγάλες ιστορικές στιγμές. Η Μνήμη τους προϋποθέτει την καλή θέληση των «μπαλαμέ». Και έρευνες. Που συνήθως κοστίζουν. Η Σεβαστή Τρουμπέτα είναι ιστορικός, επιστημονική συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Και έχει ασχοληθεί με τη διαμάχη. «Είναι ανατριχιαστική αυτή η ιεράρχηση των θυμάτων, ποιος είναι περισσότερο και ποιος λιγότερο θύμα. Δεν έχω καμία αμφισβήτηση ότι οι διώξεις των ναζί εναντίον των Ρομά οφείλονταν καθαρά σε φυλετικούς λόγους. Όσοι το αρνούνται, αντλούν επιχείρημα από το γεγονός ότι ως κοινωνική ομάδα οι Τσιγγάνοι υπάγονταν στην Υπηρεσία Δίωξης του Εγκλήματος, άρα αντιμετωπίζονταν αποκλειστικά και μόνο ως προς την παραβατικότητα. Αλλά είναι γνωστόν ότι το 1935 με τους Νόμους της Νυρεμβέργης, οι ναζί χαρακτήριζαν τους Τσιγγάνους μαζί με τους Εβραίους επικίνδυνη Fremdrasse (ξένη φυλή). Μπορεί να υπήρξε ?ιεράρχηση? από πλευράς ναζί, με πρώτους στη λίστα τους Εβραίους, αλλά και οι Τσιγγάνοι διώχθηκαν για το ίδιο ?στίγμα?.
Οι Ρομά είχαν τον δικό τους Μέγκελε. Ο δρ Ρόμπερτ Ρίτερ ?ερευνούσε? τους Τσιγγάνους για να διαπιστώσει τις σχέσεις κληρονομικότητας και εγκληματικότητας. Το 1938 ο Χίμλερ διατύπωσε την άποψη (κατόπιν εισήγησης του Ρίτερ) ότι οι Τσιγγάνοι με μεικτό αίμα ήταν πιο επιρρεπείς στην εγκληματικότητα. Άρα(!) η επιμειξία ήταν επικίνδυνη για την κοινωνία.
Επόμενο βήμα ήταν η στείρωση όλων των Τσιγγάνων ηλικίας 12 χρόνων και πάνω.
Εκτός από το Νταχάου και το Άουσβιτς, λειτούργησε και στρατόπεδο ειδικά για Τσιγγάνους στο Μπούγκερλαντ (κοντά στο Μόναχο). Και τέλος, στην επιχείρηση ?τελική λύση?, ο Χάινριχ περιέλαβε και τους Τσιγγάνους. Η επιχείρηση μεταφοράς τους και από τις κατακτημένες χώρες στα στρατόπεδα ίσως πονάει ακόμη περισσότερο τη μνήμη των Ευρωπαίων. Με εξαίρεση τους Βούλγαρους και τους Δανούς όλες οι άλλες ?χώρες? συνεργάστηκαν απολύτως με τους Γερμανούς.
Περισσότεροι από 350.000 Τσιγγάνοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα (το 1/3 του πληθυσμού των Ρομά). Επέζησαν ελάχιστοι. Αυτό ήταν γενοκτονία», σημειώνει η Σεβαστή Τρουμπέτα. Και όμως... Όταν ζήτησαν πρόσφατα να συμπεριληφθούν στο μνημείο των θυμάτων του Βερολίνου συνάντησαν μεγάλη αντίδραση _ και από τους εκπροσώπους των Εβραίων! Και όταν, φέτος, συμβιβαστικά πρότειναν ένα χωριστό μνημείο εισέπραξαν το «νάιν» των Γερμανών.
Στην Ελλάδα, την Κατοχή φαίνεται...
... ότι οι Γερμανοί δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Τσιγγάνους.
Είναι όμως έτσι; Ο κοινωνιολόγος Γιάννης Γεωργίου, Έλληνας Τσιγγάνος ο ίδιος, έχει ασχοληθεί με το ζήτημα. Μαζί με τη Μαρία Δημητρίου και την Εύα Πολίτου αναζήτησαν στο παρελθόν κάποια στοιχεία. Εκτός από τη λειτουργία δύο στρατοπέδων, το ένα στη Σίνδο και το άλλο στη Λιβαδειά, όπου κρατήθηκαν δεκάδες οικογένειες Τσιγγάνων, δεν προέκυψαν άλλα στοιχεία. Βρήκαν όμως εκατοντάδες Τσιγγάνους όχι μόνο στο ελληνοαλβανικό μέτωπο αλλά και αργότερα στον ΕΛΑΣ και στον ΕΔΕΣ. Σχετική έρευνα της Σεβαστής Τρουμπέτα στα αρχεία γερμανικών στρατοπέδων δεν έχει φέρει περισσότερα στοιχεία. «Ίσως διότι, όπως λέει η ίδια, οι Γερμανοί τούς κατέτασσαν ανάλογα με την ιθαγένεια. Και όπως βρίσκουμε πολλά σλαβικά και αλβανικά ονόματα να συμπεριλαμβάνονται στις λίστες με τους Έλληνες αιχμαλώτους, κανείς δεν αποκλείει να συνέβη το ίδιο και με τους Τσιγγάνους». Η μαρτυρία τού τότε 15χρονου Ιωάννη Βρυσάκη έχει ακόμη μία σημασία: «Οι Γερμανοί ήθελαν να μας αφήσουν, αλλά παρενέβη ένας γερμανοτσολιάς. ?Αυτοί γυρνάνε συνεχώς, είναι κατάσκοποι?, είπε στους Γερμανούς και μας κράτησαν». Και μια λεπτομέρεια: «Οι Γερμανοί, λέει ο Ι.
Βρυσάκης θα μας μετέφεραν σε στρατόπεδα. Αλλά παρενέβη ο αρχιεπίσκοπος και πρωθυπουργός Δαμασκηνός και μας άφησαν». Ίσως διότι, όπως σημειώνει η Άννα Λυδάκη, από τον 14ο αιώνα μέχρι και πρόσφατα στον (μετέπειτα) ελλαδικό χώρο «κάθε χωριό είχε τον παπά του και τον γύφτο του»...

Η λέξη της εβδομάδας: Μετανάστευση

Η λέξη της εβδομάδας: Μετανάστευση. Πριν από περίπου 100 χρόνια, ένας τοπικός άρχοντας της Καλαβρίας υποδεχόμενος σημαντικό φιλοξενούμενο τον προσφώνησε ως εξης: «Σας καλωσορίζω εκ μέρους των 8.000 δημοτών μου, εκ των οποίων οι 3.000 είναι στην Αμερική και 5.000 ετοιμάζονται να τους ανταμώσουν» (S. Baghdasarian, «Η ευρωπαϊκή μετανάστευση»)


Οι ξεχασμένοι της «Πρωτομαγιάς»

Οι Ράχες στην Ικαρία είναι γνωστές στους περισσότερους για το «ανάποδο» ωράριο των κατοίκων. Τα καταστήματα μένουν κλειστά το πρωί και ανοίγουν το βράδυ. Μαζί τους και ένα μεγάλο κομμάτι της καθημερινής ζωής. Εκεί λοιπόν, πριν από δύο καλοκαίρια, ξένοι εργάτες και Έλληνες φίλοι τους αποφάσισαν να ιδρύσουν ένα σωματείο με τον τίτλο «Πολυεθνικοί Εργάτες Ικαρίας». Πού να 'ξεραν...
Όπως αναφερόταν στο καταστατικό, μεταξύ των σκοπών του σωματείου ήταν «η μελέτη, προβολή και διατήρηση των πολιτιστικών και ιστορικών αξιών και παραδόσεων των λαών τους» και «η προβολή του πολιτισμού τους και της ιστορίας τους». Την υπόθεση παρακολούθησε (ευτυχώς) ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθήνας Ν. Αλιβιζάτος.
Η πρωτοδίκης Σάμου αποδείχτηκε ότι φύλαγε τις (δικές της;) Θερμοπύλες. Και απέρριψε την αίτηση με το εξής σκεπτικό: «Τα στοιχεία που αναφέρονται ως αποτελούντα τον σκοπό του σωματείου δεν καθιστούν καθόλου γνωστό στο Δικαστήριο το περιεχόμενο των μνημονευόμενων στο άρθρο (2) "πολιτιστικών και ιστορικών αξιών και παραδόσεων των λαών", ούτε προσδιορίζουν το περιεχόμενο του "πολιτισμού και της ιστορίας τους" ώστε να είναι δυνατό να διαπιστωθεί αν οι πολιτιστικές και ιστορικές αξίες και παραδόσεις των λαών (των μελών του σωματείου) αντιβαίνουν στις πολιτιστικές και ιστορικές αξίες και παραδόσεις των Ελλήνων, και αν ο πολιτισμός και η ιστορία τους έρχονται σε αντίθεση με τον πολιτισμό και την ιστορία των Ελλήνων». Η περιπέτεια συνεχίστηκε και στο Εφετείο αλλά κι εκεί η πόρτα έκλεισε για άλλους (εξίσου «μίζερους» τους χαρακτήρισε ο Ν. Αλιβιζάτος) λόγους...
Η εργατική τάξη στην Ελλάδα...
... είναι εδώ και μια δεκαετία πολυεθνική αλλά δεν το λέμε! Σύμφωνα με την τελευταία (και ακόμη αδημοσίευτη) μελέτη, που έγινε για λογαριασμό του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) από τους Σταύρο Ζωγραφάκη (λέκτορα στο Πανεπιστήμιο Πάτρας) και Θ. Μητράκο (Τράπεζα της Ελλάδος), η ελληνική οικονομία την τελευταία εξαετία (1998-2004) δημιούργησε 296,3 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Από αυτές οι 162,2 χιλιάδες καλύφθηκαν από Έλληνες εργαζομένους (αύξηση 4,2% στο σύνολο των Ελλήνων απασχολουμένων), ενώ οι υπόλοιπες 134,1 χιλιάδες καλύφθηκαν από μετανάστες (αύξηση 93,3% στο σύνολο των αλλοδαπών απασχολουμένων). Όπως εκτιμούν οι ερευνητές, αυτή η σημαντική αύξηση της απασχόλησης των μεταναστών δεν είναι κατ' ανάγκην συνδεδεμένη με τη μικρή αύξηση της απασχόλησης των Ελλήνων. Είναι πιθανόν η αποχώρηση Ελλήνων εργαζομένων να έχει δημιουργήσει κενές θέσεις εργασίας στις οποίες απασχολούνται πλέον μετανάστες ή, ακόμη, η αύξηση της απασχόλησης των μεταναστών να εμφανίζεται σε ειδικότητες και επαγγέλματα στα οποία δεν απασχολούνται Έλληνες. Πάντως, ενώ το 1998 σε κάθε 100 Έλληνες εργαζομένους αντιστοιχούσαν 3,7 μετανάστες, το 2004 αντιστοιχούν πλέον 6,9 εργαζόμενοι μετανάστες.
Την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο καθηγητής Σάββας Ρομπόλης. «Δεν υπάρχει υποκατάσταση Ελλήνων, υπό την έννοια ότι η πλειονότητα των μεταναστών απασχολούνται κυρίως στον γεωργικό τομέα και ως ανειδίκευτοι, δηλαδή σε τομείς που έχουν εγκαταλειφθεί από τους Έλληνες». Τα τελευταία 50 χρόνια η εργατική τάξη στην Ελλάδα άλλαξε, σημειώνει ο Γ. Κουζής, καθηγητής στο
Πάντειο: «Ο Έλληνας εργαζόμενος μορφώθηκε, απέκτησε δεξιότητες με τις νέες τεχνολογίες. Το κενό που άφησε, ιδίως στον χώρο των ανειδίκευτων, το συμπλήρωσαν οι μετανάστες». Ένα πράγμα δεν άλλαξε λέει ο Γ. Κουζής: «Η εκμετάλλευση από τον εργοδότη. Ένας στους 5 είναι ανασφάλιστος. Αλλά από τους ανασφάλιστους, οι 7 στους 10 είναι Έλληνες». Όλα δείχνουν ότι μόνο αντίπαλοι δεν είναι Έλληνες και μετανάστες εργαζόμενοι. Αλλά είναι ακριβώς έτσι; Το Εργατικό Κέντρο Αθήνας έχει...
... τη μεγαλύτερη εμπειρία σε θέματα συνύπαρξης στο ίδιο σωματείο Ελλήνων και μεταναστών. «Υπάρχουν κλάδοι», λέει ο Γρ. Φελώνης, «όπου οι μετανάστες είναι περισσότεροι από τους Έλληνες, όπως για παράδειγμα στις καθαρίστριες, ή ισάριθμοι _ όπως στους οικοδόμους. Δυστυχώς παντού, αλλά ειδικά στην περιφέρεια, υπάρχουν προβλήματα στη συμμετοχή των μεταναστών στα σωματεία».
Από την άλλη, η γραμμή της ΓΣΕΕ είναι ξεκάθαρη: Δεν πρόκειται να δεχτεί την ύπαρξη π. χ συνδικάτου Αλβανών οικοδόμων ή Πακιστανών εργατών. Ή μέσα στη ΓΣΕΕ ή πουθενά, λένε και επικαλούνται και τη διεθνή εμπειρία. «Η ΓΣΕΕ θέλει», λέει ο Θ. Πελαγίδης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά,«να ενισχύει και όχι να αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική της ισχύ. Είναι λογικό να μην ανεχτεί να ξεφυτρώσουν δεκάδες ανεξάρτητα μικρά σωματεία που στο κάτω κάτω κι αυτά αδύναμα θα είναι ως προς τη διαπραγματευτική τους ισχύ».
Τότε;
Ο μετανάστης, σημειώνει η Nancy L. Green (από τους κορυφαίους μελετητές του φαινομένου της μετανάστευσης), δεν είναι μόνο ένας ξένος, αλλά τις περισσότερες φορές και ένας εργάτης. Για να ζήσει χρειάζεται δουλειά, αλλά για να ενσωματωθεί απαιτείται κοινωνικό πλαίσιο. Ο «Άλλος» κατασκευάζεται με βάση και τον οικονομικό του ρόλο.
Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι δεκάδες μετανάστες στην οικοδομή εργάζονται ταυτόχρονα νόμιμα και παράνομα! Δηλαδή εργάζονται ως τεχνίτες αλλά πληρώνονται και δηλώνονται ως βοηθοί τεχνίτη. Η διαφορά δεν είναι αμελητέα. Είναι 20 ευρώ τη μέρα. Αν λοιπόν δεν υπάρχει άλλη λύση από την ένταξή τους στη δύναμη της ΓΣΕΕ, αυτή δεν μπορεί να γίνει με ευχολόγια αλλά με συγκεκριμένες κινήσεις. Η λύση της ποσόστωσης θα μπορούσε να είναι μία από αυτές. Οι μετανάστες, ανάλογα με τον αριθμό τους, να δικαιούνται παρουσία στη διοίκηση του σωματείου τους. (Ο Ν. Αλιβιζάτος εκτιμά πως ένα τέτοιο μέτρο προβλέπεται και από την παράγραφο 2 του άρθρου 116 του
Συντάγματος.)
Μια νέα γενιά (και) μεταναστών - συνδικαλιστών δεν είναι μόνο το ζητούμενο, είναι η οφειλή μας στις νέες συνθήκες της πολυεθνικής εργατικής τάξης στην Ελλάδα.



Ναι στην ποσόστωση

Μαριλένα Κοππά (ΠΑΣΟΚ)

Η ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία προϋποθέτει την άσκηση κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Είναι λοιπόν προφανές ότι (και) η ποσόστωση στη συμμετοχή τους στη διοίκηση των συνδικάτων θεωρείται για μας απαραίτητη προϋπόθεση. Στο ΠΑΣΟΚ το θέμα αυτό έχει ανοίξει εδώ και αρκετό καιρό και σύντομα θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε ένα πλήρες σχέδιο διαλόγου με όλους τους φορείς.

Μιχάλης Παπαγιαννάκης (ΣΥΝ)

Σε όλα τα ευρωπαϊκά συνδικάτα οι μετανάστες μετέχουν στις διοικήσεις σε όλα τα επίπεδα. Έτσι εκπροσωπείται γνησιότερα ένα εξαιρετικά σημαντικό τμήμα της σύγχρονης εργατικής τάξης, εντάσσεται αποτελεσματικότερα στο σύνολο των εργαζομένων και στην κοινωνία (με ανάλογη λογική μετέχουν στις τοπικές εκλογές). Στην Ελλάδα, τέτοιες διεξόδους και προοπτικές οι μετανάστες δεν έχουν ακόμη, ενώ το κοινωνικό φαινόμενο και η εξέλιξή του είναι ακριβώς η ίδια. Και επείγει με όλα τα πρόσφορα μέσα, ποσοστώσεις, κατάλληλες «θετικές διακρίσεις» κ.λπ., να ανοίξουν τέτοιες προοπτικές από τα συνδικάτα και τις πολιτικές δυνάμεις.

Γρηγόρης Φελώνης (πρόεδρος Εργατικού Κέντρου Αθήνας)

Δεν θα ήμουν αρνητικός στην ποσόστωση ως ένα πρώτο μέτρο συμμετοχής των μεταναστών στη διοίκηση των συνδικάτων. Ειδικά στα μεγάλα συνδικάτα θα μπορούσε να εφαρμοστεί. Ενδεχομένως να υπάρξουν δυσκολίες σε μικρότερα σωματεία, αλλά και πάλι μπορούμε να βρούμε τρόπους.