Δευτέρα, Ιουλίου 05, 2010

Σκοτεινό γαλάζιο

Κατά μία ενδιαφέρουσα ερμηνεία, η συναίνεση στην κοινοβουλευτική Δύση και η μέσω αυτής προγραμματική σύγκλιση των παραδοσιακά αντιπάλων σοσιαλιστών - δεξιών ή της Δεξιάς - Αριστεράς, γέννησε το φαινόμενο του νέου δεξιού λαϊκισμού. Με λίγα λόγια η συναίνεση σε βασικούς τομείς που επέδειξαν στην Ευρώπη η Αριστερά και η Δεξιά άμβλυνε τις μεταξύ τους διαφορές, εγκλώβισε σε μονόδρομους τους πολίτες και τελικά ακυρώθηκε η ουσία της Δημοκρατίας. Αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων και η γέννηση της νέας ακροδεξιάς, απότοκος της κρίσης της Αντιπροσωπευτικότητας.

Θεμέλιος λίθος της λαϊκιστικής ρητορείας είναι μια νέα αντιπαλότητα με ταξικά αλλά και υπερταξικά χαρακτηριστικά: «Το σύστημα» απέναντι στον λαό, οι «ελίτ» απέναντι στο «πόπολο», το «σικέ παιχνίδι των λίγων» και η περιθωριοποίηση των πολλών.

Ο λαϊκιστής πολιτικός οφείλει να τραβήξει διαχωριστικές γραμμές με το πολιτικό σύστημα. Μόνο έτσι μπορεί να εκφράσει τη δυσφορία αλλά και να πείσει ότι αυτός είναι «με τον λαό» και όχι με όσους «τον ξεγέλασαν».

Το φαινόμενο, εσχάτως, στην Ελλάδα δεν δείχνει να περιορίζεται μόνο στα ακροδεξιά του πολιτικού φάσματος. Αλλά βασικοί πυλώνες της λαϊκίστικης ρητορείας υιοθετούνται από τον πρόεδρο της Ν. Δ. Αντώνη Σαμαρά.

Ο νέος λαϊκισμός πολιτικά είναι βολικός. Δεν χτίζει πάνω σε προγραμματικές δεσμεύσεις, αλλά μάλλον σε μια έννοια εσωστρεφούς «πατριωτικής ηθικής». Για παράδειγμα το «μπορούμε επειδή είμαστε Ελληνες», ο πρωθυπουργός το συνοδεύει με μέτρα ειρήνης στο εσωτερικό (ιθαγένεια κ. λπ.) και με μέτρα συνύπαρξης με τους γείτονες στα σύνορα. Αντίθετα, ο Αντ. Σαμαράς το ίδιο σύνθημα το συνοδεύει από μια σκληρή μεταναστευτική ατζέντα καθώς και με τις παλαιότερες «μακεδονικές» περγαμηνές του.

Τη βάση αυτής της ρητορείας ο Αντ. Σαμαράς θεμελίωσε με την ψήφο του κατά του Μνημονίου. Είχε προηγηθεί μια, έως και άκομψη για πολλά στελέχη του, σαφής απόσταση από το πρόσφατο παρελθόν του «συστήματος», δηλαδή από ΠΑΣΟΚ και Ν. Δ. Η επιλογή της μη ψήφισης καταδεικνύει την αγωνία του νέου αρχηγού να μη συμπεριληφθεί στο κατερρέον πολιτικό σκηνικό, να μην ταυτιστεί με το «παλιό», με όποιο κόστος.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Ιουνίου 28, 2010

Ποιος χρειάζεται την Αριστερά;

Την περασμένη εβδομάδα, μπορούσε να δει κανείς την Αθήνα διαφορετικά. Οπως και την προπερασμένη, όπως και αρκετές εβδομάδες τους τελευταίους μήνες.

Για παράδειγμα, μια μέρα της προηγούμενης εβδομάδας, το βράδυ, περίπου 70 - 80 κάτοικοι της περιοχής Φιλοπάππου αλλά και από αλλού συγκεντρώθηκαν σε παρκάκι της περιοχής. Είχε οργανωθεί με πρωτοβουλία της Ραλλούς –ηθοποιός που διατηρεί κατάστημα βιολογικών τροφών– παράσταση Καραγκιόζη, έναντι περίπου 4 ευρώ η οικογένεια. Πολλοί δεν πλήρωσαν, αφού από νωρίς είχε καλυφθεί το απαιτούμενο ποσό των 200 - 250 ευρώ. Ολοι απόλαυσαν τη βραδιά, τα πευκάκια και μερικές ρεφενέ μπιρίτσες. Οι περίοικοι είχαν κι άλλη επιλογή, αφού στην κοντινή πλατεία Μερκούρη στα Πετράλωνα, η επιτροπή κατοίκων (γύρω από το βιβλιοπωλείο «Αμόνι») διοργάνωνε στην πλατεία «ρεφενέ» προβολή κινηματογραφικής ταινίας. Λίγο ανατολικότερα, στο Παγκράτι –το ίδιο βράδυ– στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, συγκροτήματα εκτός αγοράς ξεσήκωσαν τους περιοίκους σε πλατεία της περιοχής. Συνδιοργανωτές, παρέες της περιοχής. Ολα ρεφενέ. Επίσης το ίδιο βράδυ, τα Εξάρχεια φιλοξενούσαν έκθεση φωτογραφίας μαθητών σε μία «σχολή» φωτογραφίας (όπου η φοίτηση είναι δωρεάν. Υπάρχει, άλλωστε, στην περιοχή μια παράδοση δωρεάν μαθημάτων – κυρίως ξένων γλωσσών, αλλά σήμερα αυτή η παράδοση δείχνει ότι ανθεί. Χρόνια πολλά και στο «Φλοράλ»). Το ίδιο απόγευμα –πάντα της ίδιας μέρας– ένα παιδικό πάρτι βρισκόταν σε εξέλιξη σε χώρο κοντά σε παιδική χαρά στο Γαλάτσι. Οι γονείς είχαν κληθεί –γραπτώς– να μην προβούν σε έξοδα λόγω κρίσης: «Για τα παιδιά ένα νέο παιχνίδι είναι πάντα δώρο, έστω κι αν είναι το παλιό παιχνίδι του δικού σας παιδιού. Φέρτε ένα τέτοιο ως δώρο». Τέλος (;) το ίδιο βράδυ, μια παρέα νέων μουσικών από τη Νέα Φιλαδέλφεια συζητούσαν για τις εισπράξεις τους, ο καθένας από τη μοναχική συναυλία δρόμου στα διάφορα «περάσματα» της πόλης (ιδίως στα τουριστικά της σημεία). Μετά συντονίστηκαν σε ένα αμερικανικό (ιντερνετικό) ραδιόφωνο το οποίο θα παρουσίαζε τις δουλειές μουσικών εκτός αγοράς. Περιμένοντας την εκπομπή, «τσίμπησαν» στην ίδια αναμονή και μια παρέα από τον Βύρωνα, επίσης νέων μουσικών οι οποίοι ήταν σε online συνεννόηση και με μία ομάδα από Λύκειο (μάλλον) του Περιστερίου που αναζητούσε μουσικούς στο πάρτι που ετοίμαζαν για ένα συμμαθητή τους με προβλήματα υγείας.

Υπάρχουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά: ηλικιακά ανήκουν στο μεδούλι του δυναμικού κομματιού της κοινωνίας μας. Εως 45 χρόνων, αλλά με την πλειοψηφία κάτω από τη ζώνη των 35 χρόνων. Ανάμεσά τους καταγράφονται, τελευταία, αρκετοί άνεργοι και πολλοί «επισφαλώς εργαζόμενοι», δηλαδή εργασιακά, περίπου μετέωροι. Υπάρχουν επίσης και εργαζόμενοι που η απαρίθμηση των σπουδών τους σε κάνει να αναφωνείς: «Μα, γιατί γύρισες στην Ελλάδα;».


Η συνέχεια εδώ.

Παρασκευή, Ιουνίου 25, 2010

Ενα πέρασμα

Η Νιλφέρ Ταρικαφιάρ είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Πόλης και από τις γνωστές φεμινίστριες της Τουρκίας. Σήμερα είναι και η «ψυχή» της ελληνοτουρκικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Δάφνη». Η δράση μη κυβερνητικών οργανώσεων έχει προκαλέσει στην Ελλάδα πολλές συζητήσεις. Οι βασικές (καλοπροαίρετες) ενστάσεις διατυπώνονται (τόσο από δεξιά όσο και από αριστερά) για τη μορφή της δράσης τους. Για ένα μεγάλο κομμάτι τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς (εκεί σαφώς μεγαλύτερο), η δράση των ΜΚΟ είναι μάλλον ακατανόητη, περίπου περιττή -αφού υπάρχουν οι παραδοσιακές μορφές δράσης που επιτρέπουν μεγάλες συσπειρώσεις και στο κάτω κάτω έχουν αποδειχθεί, στο παρελθόν, αποτελεσματικές. (Π.χ. συνδικαλισμός, κομματικές πρωτοβουλίες, συλλαλητήρια, κοινοβουλευτικός έλεγχος, Τοπική Αυτοδιοίκηση, κ.λπ.). Κι αν για πολλές περιβαλλοντικές ΜΚΟ υπάρχει μια γενική ανοχή ή αποδοχή, η περίπτωση ενός ελληνοτουρκικού φεστιβάλ στην Ξάνθη και στην Πρίγκηπο από μια ελληνοτουρκική ΜΚΟ παρουσιάζει εύλογο ενδιαφέρον. Ενας από τους δασκάλους της ελληνικής δημοσιογραφίας, ο Νικηφόρος Αντωνόπουλος, έλεγε ότι «πάντα, όταν γράφετε, στο μυαλό σας να έχετε τον κακοπροαίρετο και όχι τον καλοπροαίρετο αναγνώστη». Λοιπόν, η φιλοξενία κυμάνθηκε στα όρια της συγκυρίας. Μάλλον προς το αξιοπρεπώς ανεκτό. Τα περισσότερα καλύφθηκαν από προσφορές των δύο δήμων και νομαρχιών. (Οι λόγοι είναι και οικονομικοί, αφού τόσο προς τα Πριγκηπόννησα από Ελλάδα όσο και από την Τουρκία προς τη Θράκη αναπτύσσεται ένα νέο είδος τουρισμού με σημαντικά οφέλη -όπως είπαν οι δύο δήμαρχοι- για τις τοπικές οικονομίες. Χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο. (Ο τουρισμός του εκδιωγμένου.) Δεκαπέντε - είκοσι χρόνια πριν, στη Θράκη, η Ντιλέκ, ο Σαμί, η Μίνα, ο Τζεβδέτ, η Ιλκέμ, ο Χαλίλ και η Ντιλντάρ, έφτιαξαν μια παρέα που αποδείχτηκε ένα «πέρασμα». Με εξαίρεση τη Μίνα, τα άλλα ήταν παιδιά της τουρκικής μειονότητας. Παιδιά που με κάποιον τρόπο ξέφυγαν από τους παραδοσιακούς δρόμους που είχε φτιάξει για αυτούς η ελληνική κουτοπονηριά - και το αντίστοιχο για να μην παρεξηγούμαστε, αν και όλο και κάποιος θα βρεθεί να μιλήσει για αντεθνικούς συμψηφισμούς. Εν προκειμένω ως κουτοπονηριά ορίζω να μη μαθαίνουν σωστά ούτε ελληνικά ούτε τουρκικά, να μην μπορούν να επιδιορθώσουν το σπίτι τους, να μην μπορούν να μετακινηθούν, να είναι όμηροι δύο υπουργείων Εξωτερικών και δύο μυστικών υπηρεσιών.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Ιουνίου 14, 2010

Το έσχατο (;) καταφύγιο

Η ομπρέλα του πατριωτισμού άντεξε πολλά στους αιώνες από την Αναγέννηση έως σήμερα αλλά και κρατήθηκε από πολλά διαφορετικά χέρια. Ο πατριωτισμός ήταν το δυνατόν ευρύτερο «καλό», το «κοινό» της κοινότητας. Ηταν (και είναι;) η κοινή, πέρα από διαφορετικότητες, ταυτότητα των μελών της.

«Δεν υπήρξε και πιθανότατα δεν υπάρχει ένα νομιμοποιητικό εργαλείο τέτοιας ευρύτητας, που να προκαλεί τέτοια κινητοποίηση παρά τις επιμέρους διαφορές των κοινωνικών ομάδων, όσο η έννοια του πατριωτισμού», σημειώνει ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης (καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Στη συγκυρία της κρίσης ο πατριωτισμός απέκτησε νέα αίγλη αφού υιοθετήθηκε από το σύνολο του πολιτικού συστήματος. Από τον Αλέξη Τσίπρα που μίλησε για την ανάγκη «νέου πατριωτισμού», το 2008, μέχρι τον Γιώργο Παπανδρέου που κι αυτός μιλούσε συχνά-πυκνά για την πατρίδα. Πλέον ο «νέος πατριωτισμός» αποτελεί την κορωνίδα του λόγου του ΠΑΣΟΚ μετά τις εκλογές. Ενδιαμέσως, ο Αντώνης Σαμαράς αναφέρεται με τη σειρά του στο «λαϊκό πατριωτικό κόμμα» που είναι η Νέα Δημοκρατία και προειδοποιεί όσους αποδομούν τον πατριωτισμό. Τέλος, υπενθυμίζεται ότι η έννοια κάθε άλλο παρά ξένη είναι στο ιδεολογικό οπλοστάσιο του ΚΚΕ, ενώ στο ξέσπασμα της κρίσης, από τους πρώτους που τον έφερε στην ατζέντα ήταν ο πρόεδρος της συνομοσπονδίας των εμπορικών επιχειρήσεων Βασίλης Κροκίδης - ένας από τους βασικούς εταίρους της Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης.

Πολλές φορές ο πατριωτισμός ταυτίστηκε με τον εθνικισμό παρότι απέχουν μεταξύ τους περίπου επτά αιώνες. Ο πατριωτισμός -θυμίζει ο Αντώνης Λιάκος, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών- ξεπήδησε από τις «πόλεις-Δημοκρατίες των πρώτων χρόνων της Αναγέννησης. Στη συνέχεια μετεξελίχθηκε τον 17ο αιώνα και μετά στις μεγάλες μοναρχίες, σε ένα είδος υποταγής στον μονάρχη, ως υπέρτατο ενοποιητικό στοιχείο της κοινωνίας. Τομή θα κάνει ο Κρόμβελ στην Αγγλία, οπότε ο πατριωτισμός θα περιβληθεί με σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια. Η Γαλλική Επανάσταση θα δώσει στον πατριωτισμό την έννοια της υποστήριξης των «κοινών». Και τότε, τον 19ο αιώνα, γεννιέται ο εθνικισμός. Η πατρίδα αντικαθίσταται από το έθνος. Το οποίο, σε αντίθεση με αυτήν, περιβάλλεται από μια υπερβατικότητα. Υπήρχε και θα υπάρχει. Ο Ροΐδης μάς θυμίζει στο γύρισμα της εποχής την κατάχρηση του πατριωτισμού από τους συγχρόνους του». Και μετά, τον ανακαλύπτει η διεθνιστική Αριστερά, ιδίως στα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Να σας θυμίσω στα καθ' ημάς πως στη χούντα «πατριωτικό» ήταν το ΠΑΜ και για «δημοκρατικό πατριωτισμό» μιλούσαν οι αντιχουντικοί στα στρατοδικεία.


Η συνέχεια εδώ.

«Φάσλα» στα ισραηλινά σημαίνει…

…Kάτι σαν «τα θαλασσώσαμε και τώρα μπλέξαμε». Δεν επαρκεί πλήρως για να εκφράσει κανείς, και μόνο με μία φράση, το κλίμα στο Ισραήλ μετά το παράλογο αιματηρό ρεσάλτο. Ωστόσο, ως πολύ κοινή, καθημερινή φράση σηματοδοτεί μάλλον την απόγνωση ότι τα πράγματα σε ξεπερνούν ή -πλέον- σε ξεπέρασαν.

Η παράλογη ισραηλινή επιχείρηση είναι το ζήτημα της δημόσιας κατακραυγής. Είναι όμως και η παγίδα: Να αποδεχθούμε -όχι πάντα άρρητα!- το «παράλογο» ή το «κτηνώδες» ως εγγενές χαρακτηριστικό μιας ολόκληρης κοινωνίας. Και τα πρώτα σημάδια μιας τέτοιας ισοπεδωτικής αντίληψης είναι ορατά. Για παράδειγμα, όλο και πιο συχνά ακούω από Ισραηλινούς φίλους (κάθε άλλο παρά μιλιταριστές ή ένθεους) το παράπονο ότι η πληροφόρηση που μοιραζόμαστε είναι όλο και πιο ελλιπής. Πως λείπει μια επίσης βασική αφήγηση, αυτή της άλλης πλευράς. «Την ισραηλινή καθημερινότητα δεν την έχετε δείξει στην Ελλάδα. Τον φόβο να πας στο σούπερ μάρκετ, αν το παιδί σου γυρίσει ζωντανό. Οχι ότι αυτό δικαιολογεί την τραγωδία. Ολες οι ισραηλινές εφημερίδες και τα μίντια, δύο μέρες τώρα φωνάζουν, αλλά και αυτή η είδηση πέρασε στα ψιλά. Ούτε στον φόβο ούτε στην καταδίκη υπάρχουμε για σας».

Μπορεί άραγε αυτή η «ελλιπής» ενημέρωση να βλάψει; Να μεγαλώσει ακόμη περισσότερο το είδωλο του «παράλογου» του «κτηνώδους» μιας κοινωνίας ώστε τα ρεπορτάζ (γνώσης) να αντικαθίστανται από (τηλε)δίκες - καταδίκες; Και, επομένως, μήπως μέσα από την απλουστευτική δημοσιογραφία του «καλού και του κακού» να οδεύει η «Κοινή Γνώμη» στην αντίληψη πως τελικά το παλαιστινιακό ζήτημα εντοπίζεται στην «παθολογία ενός λαού» - ή και σε άλλες ακόμη πιο ολοκληρωτικές αντιλήψεις; Και όσοι δεν πιστεύουμε ούτε στην κυκλικότητα της Ιστορίας, ούτε στη γονιδιακή συνενοχή, καλό είναι να δούμε πόσο «μισογεμάτο» το εννοούν το ποτήρι οι Ισραηλινοί φίλοι μου και πόσο «μισοάδειο» επιμένουμε να το βλέπουμε εμείς.

Η πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με το πόσα λίγα πράγματα μάθαμε για την τουρκική ΜΚΟ, την ΙΗΗ. Το βέβαιο είναι πως δεν πρόκειται για μία τυχαία ΜΚΟ. Πρωτοεμφανίστηκε στα τέλη του ’90 με σκοπό τη βοήθεια στους μουσουλμάνους στη Βοσνία στα γεγονότα της κατάρρευσης της Γιουγκοσλαβίας. Με κύριο χαρακτηριστικό της το Ισλάμ και την αρετή της φιλανθρωπίας, βρέθηκε σε όλες τις ευαίσθητες ή ευπαθείς μουσουλμανικές περιοχές του κόσμου. Πριν από την έλευση του Ερντογάν είχε πέσει σε δυσμένεια και πολλές φορές είχε χαρακτηριστεί από διεθνή ινστιτούτα περίπου παρακλάδι του τρομοκρατικού Ισλάμ. Παρότι -λέει ο συνήγορος του διαβόλου- αυτές οι σχετικές έρευνες ελέγχονται ως προς την αμεροληψία τους σε κλίμα έντονης ισλαμοφοβίας στη Δύση, εντούτοις αυτή η εικόνα επικρατούσε διεθνώς. Μάλιστα, στο κομμάτι που αφορούσε έντονα το Ισραήλ, πιθανολογούνταν και οι σχέσεις της οργάνωσης με τη Χαμάς. Το ΑΚΡ άλλαξε τα πράγματα. «Ξέπλυνε» την οργάνωση με νέα μέλη και στελέχη. Ανάμεσά τους και εκπρόσωποι της νέας επιχειρηματικής ελίτ. Η σχέση της οργάνωσης με το Ισραήλ είναι ιδιαίτερα εχθρική και μετά τη σύλληψη και φυλάκιση ακτιβιστή. Μάλιστα, σε ισραηλινά Μέσα είχαν εκφραστεί ανησυχίες για τον κατάπλου του «Μαρμαρά».

Η συνέχεια εδώ.

«Ο,τι συνέβη θα ξανασυμβεί»(;)

Τα ξημερώματα της Παρασκευής 14 Μαΐου, μέλη της γνωστής αγέλης έριξαν μολότοφ και έγραψαν ναζιστικά και αντισημιτικά συνθήματα μέσα και στον περίβολο του νέου εβραϊκού νεκροταφείου Θεσσαλονίκης.
Ολοι, μετά, έκαναν καλά τη δουλειά τους. Οποιοι έπρεπε να αντιδράσουν, αντέδρασαν: περίοικος ειδοποίησε, η Αστυνομία έφθασε γρήγορα, μάλιστα συνέλαβε τρεις από τους δράστες. Την άλλη μέρα το γεγονός καταδικάστηκε από το σύνολο του Τύπου. Μέχρι την επόμενη φορά…
Είχαν προηγηθεί αντισημιτικές επιθέσεις στα Χανιά, στη Βέροια, στη Λάρισα, στον Βόλο και στην Αθήνα.
Λίγες βδομάδες πριν από την τελευταία επίθεση εκδόθηκε ένα βιβλίο. Οι συγγραφείς του ξετυλίγουν όλο το νήμα του αντισημιτισμού. Αυτό που στην υπόλοιπη Ευρώπη θεωρήθηκε ότι ολοκληρώθηκε με τη χιτλερική κατάρρευση. Ο, τι μέχρι εκεί είναι ο λογαριασμός για τους Εβραίους της διπλανής πόρτας.
Το βιβλίο των Ιακώβ Σιμπή και Καρίνας Λάμψα «Η ζωή από την αρχή» φέρνει στο φως την εν πολλοίς άγνωστη Οδύσσεια των Εβραίων που βρέθηκαν ζωντανοί στην ελεύθερη μεταχιτλερική Ευρώπη. Κι ένα μεγάλο κομμάτι της έρευνας αφορά τους συμπατριώτες μας που διασώθηκαν ή επέστρεψαν από στρατόπεδα και από τα βουνά του ΕΑΜ. Περίπου 10.000 - 12.000 άνθρωποι είχαν απομείνει από τους 70.000 - 75.000 πριν από το 1943. Οι μισοί απ’ όσους επέζησαν Ελληνες Εβραίοι επέλεξαν να φύγουν για την άγνωστη Παλαιστίνη. Με κίνδυνο να τους συλλάβουν τα αγγλικά πολεμικά και να τους κλείσουν (πάλι!) σε στρατόπεδα στην Κύπρο, στην Αίγυπτό ή στην Παλαιστίνη. (Ως γνωστόν μέχρι το 1947 οι Αγγλοι καταδίωκαν καράβια με πρόσφυγες προς την Παλαιστίνη πολλές φορές με θύματα ανάμεσα στους αμάχους). Γιατί πήραν τότε οι ελεύθεροι Εβραίοι της Ευρώπης και της Ελλάδας αυτή την απόφαση;
Στην έρευνα των Σιμπή - Λάμψα μιλούν νέα στοιχεία, έγγραφα, αλληλογραφία, προσωπικά ή κοινοτικά έγγραφα ή ημερολόγια και άνθρωποι. Οι οποίοι διάλεξαν τότε, στην ελεύθερη Ευρώπη, να πάνε στην άγνωστη Παλαιστίνη για μια νέα αρχή. Γιατί;
Αναμφίβολα υπήρξε προπαγάνδα από εβραϊκές οργανώσεις που πίεζαν για τη δημιουργία του Ισραήλ, αλλά οι διασωθέντες Εβραίοι είχαν άλλη επιλογή;

Η συνέχεια εδώ.

Ο νέος φόβος

Ωρες πριν από την άφιξη του Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα, δημοσιευόταν στην (τουρκική) Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η υπ’ αριθμ. 2010/13 Εγκύκλιος της Πρωθυπουργίας για τα προβλήματα των «μη μουσουλμανικών μειονοτήτων»:

«(…) Οι Τούρκοι πολίτες-μέλη μη μουσουλμανικών μειονοτήτων που ζουν στη χώρα μας (…) έχουν κάθε δυνατότητα να απολαμβάνουν και να διατηρούν την ιδιαίτερη δική τους ταυτότητα και πολιτισμό (…). Πρέπει σε όλα τα θέματα που έχουν σχέση με τις μη μουσουλμανικές μειονότητες και χωρίς τα παραδείγματα να είναι περιοριστικά, να επιδεικνύεται η δέουσα προσοχή στα θέματα της συντήρησης και προστασίας των μη μουσουλμανικών νεκροταφείων που ο έλεγχος έχει περιέλθει σε δήμους, οι διευθύνσεις κτηματολογίου να εφαρμόζουν με ευαισθησία τις δικαστικές αποφάσεις που έχουν τελεσιδικήσει υπέρ των μη μουσουλμανικών κοινοτικών βακουφίων (…) να κινούνται άμεσα οι απαραίτητες νόμιμες διαδικασίες κατά δημοσιευμάτων που καλλιεργούν το μίσος και την εχθρότητα (…). Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν 13 Μαΐου 2010».

Στον απολογισμό της επίσκεψης Ερντογάν από ελληνικά μίντια η ανωτέρω εγκύκλιος δεν έχει συμπεριληφθεί. Πιθανόν δεν συνυπολογίσθηκε ούτε η άποψη της μειονότητας των Ρωμιών στην Πόλη. Η επίλυση του βακουφικού έγινε πραγματικότητα πέρυσι το φθινόπωρο, ο Πατριάρχης έχει απευθείας δίαυλο επικοινωνίας με τον Ερντογάν, και όπως μου συνόψισε τη σχέση με τον Ερντογάν, Ρωμιός «έπρεπε να έρθει το ισλαμικό κόμμα (ΑΚΡ) για να νιώσουμε ασφάλεια από το επίσημο κράτος. Ισως για πρώτη φορά μετά το ’22».

Το θέμα δεν είναι ότι με τη συγκεκριμένη εγκύκλιο λύνονται με ένα μαγικό ραβδί όλα τα χρονίζοντα προβλήματα των δικαιωμάτων των μειονοτήτων στην Τουρκία. Αλλά ειδικά για τους Ρωμιούς που οι τύχες τους εξαρτιούνταν μέχρι σήμερα από μυστικές εγκυκλίους η σημασία της είναι προφανής. Προφανώς και δεν θα ανταποκριθεί άμεσα και χωρίς αντιδράσεις, στην πρωθυπουργική εγκύκλιο, η τουρκική διοίκηση. Οι αλλαγές θέλουν χρόνο, η μεταρρύθμιση του Ερντογάν θέλει χρόνο. Αλλά θέλει και γνώση για το τι γίνεται σήμερα στην Τουρκία. Και, κυρίως, για να τη «διαβάσουμε» να μην αποκλείουμε το ενδεχόμενο, ότι αν και η Τουρκία θεωρείται μείζον θέμα για μας, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως έχουμε την ίδια θέση στην αντίστοιχη τουρκική κλίμακα.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαΐου 17, 2010

Ο κερδισμένος(;) της κρίσης

Για έναν πολιτικό που ξεκίνησε από οπαδός της Βασιλευομένης Δημοκρατίας, που συνεργάστηκε (πολιτικά) με χουντικούς, με ναζιστές αλλά και με κομμουνιστές και Πασόκους (όπως ο ίδιος επαίρεται), η κρίση δείχνει το κερασάκι στην τούρτα του.

Για έναν άνθρωπο του Λόγου που μία από τις πρώτες «επιτυχίες» του ήταν η συνεργασία του έγκλειστου Ιωαννίδη με τον Ανδρέα Παπανδρέου (!), μια επόμενη ήταν η κυκλοφορία βιβλίου για τη Δήμητρα Παπανδρέου (με τις γυμνές φωτό) και μία άλλη ήταν η «αποκάλυψη» της δολοφονίας αστυνομικού - μέλους της 17Ν από άλλα μέλη της οργάνωσης στο λιμάνι της Καλαμάτας, σήμερα η επικαιρότητα τον ανταμείβει πλουσιοπάροχα.

Βεβαίως, δεν συνοψίζεται στα προαναφερθέντα η πορεία και η πολιτική δράση του Γιώργου Καρατζαφέρη. Τα επέλεξα για έναν λόγο: διότι αυτά και πολλά ακόμη δείχνουν μακρινά και είναι ξεχασμένα. Ιδίως σήμερα που απ’ ό,τι φαίνεται ο «τακτικιστής» πρόεδρος του ΛΑΟΣ βγαίνει πολιτικά κερδισμένος με τη στάση του απέναντι στην κρίση.

Πολύτιμα στοιχεία για το φαινόμενο Καρατζαφέρης συγκεντρώθηκαν από τον δημοσιογράφο Δημήτρη Ψαρρά σ’ ένα από τα πιο παρεμβατικά βιβλία της ελληνικής βιβλιογραφίας (βλ. Info). Αλλωστε εδώ και μερικά χρόνια το ερώτημα απασχολεί σημαντικό κομμάτι του Δημόσιου Λόγου.

Ο ίδιος ο Γ. Καρατζαφέρης μπορεί σήμερα να υπερηφανεύεται ότι διέψευσε αναλυτές και πολιτικούς που στοιχημάτιζαν ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει χώρος για ακροδεξιό κόμμα. Τους διέψευσε καίτοι ο ίδιος απορρίπτει τον «χαρακτηρισμό». Η αλήθεια μπορεί να είναι ότι (σήμερα) το εννοεί, όπως και ότι πραγματικά το εννοούσε όταν συσπείρωνε και υιοθετούσε τον ακροδεξιό χώρο στην Ελλάδα.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαΐου 10, 2010

Οι κίνδυνοι μιας κάποιας λοβοτομής

Αναζητώντας την «ευτυχία» (δηλαδή το «τι» και το «πώς»), ο Daniel Gilbert, καθηγητής Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, έφτασε πολύ μακριά. Τρία εκατομμύρια χρόνια πριν. Τότε ο άνθρωπος δραπέτευσε από το παρόν. Είναι η στιγμή που ο ανθρώπινος εγκέφαλος εμφανίζει μέσα από διαδικασία εξέλιξης και απροόπτων τη δυνατότητα να σχεδιάζει. «Αυτή είναι και η βασική διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα», γράφει ο Gilbert. «Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που σκέπτεται το μέλλον. Το να “βλέπει” κάποιος τη Μεγάλη Πυραμίδα ή τη γέφυρα Golden Gate ή να “φαντάζεται” τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αποτελούν πράξεις πολύ πιο αξιοθαύμαστες από την κατασκευή οποιουδήποτε από αυτά». Σ’ αυτή την πολυσύνθετη διαδικασία βιοχημικών ενώσεων, εμπειριών και νευρώνων εντοπίζει ο καθηγητής Ψυχολογίας την αναζήτηση της ευτυχίας από τον άνθρωπο. Διότι, όπως εξηγεί, η ικανότητα του ανθρώπου για σχεδιασμό, η αντίληψη του μέλλοντος, γεννάει και την ανάγκη ελέγχου του: «Αν η ερώτηση –γράφει ο Gilbert– είναι “γιατί θέλουμε να ασκούμε έλεγχο στο μέλλον μας”, τότε η εκπληκτικά σωστή απάντηση είναι “επειδή μας κάνει να αισθανόμαστε καλά” τελεία και παύλα. Η επιρροή είναι ευχάριστη (…) το να κρατάμε το πηδάλιο της βάρκας μας καθώς κατεβαίνουμε το ποτάμι του χρόνου είναι πηγή ευχαρίστησης, ανεξάρτητα από το λιμάνι που αναζητάει ο καθένας μας».
Ικανότητα (ή δικαίωμα, όπως θα δούμε παρακάτω) σχεδιασμού, κυριαρχία στο μέλλον, ευτυχία, είναι το «τρίπτυχο» του D. Gilbert.
Ο ίδιος, για να το κάνει πιο σαφές, θα το αντιπαραβάλει με τη λοβοτομή. Μετά την επέμβαση στον μετωπιαίο λοβό, οι «ασθενείς» παρατηρήθηκε πως έχαναν τη δυνατότητα αντίληψης του μέλλοντος. Μπορούσαν μια χαρά να συζητήσουν μαζί σου πίνοντας τσάι, αλλά ήταν ανίκανοι να σου πουν τι θα κάνουν το απόγευμα. Δεν αντιλαμβάνονταν την έννοια του μέλλοντος. Ηταν «απεξαρτημένοι» (ή τιθασευμένοι) αλλά εγκλωβισμένοι πάντα στο παρόν. Εξόριστοι από κάθε νησίδα ευτυχίας, αφού δεν «έβλεπαν» το μέλλον.
Είναι μάλλον κοινή πεποίθηση πως ακριβώς αυτήν τη δυνατότητα σχεδιασμού στερεί η κρίση από ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας μας. Ενας διάχυτος φόβος από τα Προγράμματα Σταθερότητας εγκλωβίζει στο παρόν χιλιάδες νοικοκυριά. Βέβαια, ο φόβος δεν είναι μετρήσιμο μέγεθος όπως τα σπρεντ ή τα ομόλογα, αλλά ποιος διαψεύδει ότι καθορίζει τη ζωή μας εξίσου με την οικονομική πραγματικότητα; Και αν η δεύτερη είναι θέμα μετρήσιμων αξιών, σ’ αυτές άραγε δεν πρέπει να συνυπολογιστούν και οι μη μετρήσιμες; Αυτές που όμως είναι σημαντικές για μια κοινωνία, για την ευτυχία της, δηλαδή η δυνατότητά της να ελέγξει το μέλλον της;

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαΐου 03, 2010

Η δεύτερη Μεγάλη Ιδέα

Για την πρώτη Μεγάλη Ιδέα μάλλον γνωρίζουμε και την αρχή και το τέλος. Αν την αποδώσουμε αποκλειστικά στον Κωλέττη και θεωρήσουμε ως τέλος της τη Μικρασιατική καταστροφή (ή το Γουδί!), τότε μπορούμε να προσδιορίσουμε τη διάρκειά της (με άμεσο πολιτικό έργο) στα περίπου 80 χρόνια.
Η δεύτερη είναι πολύ πιο φρέσκια. Είναι –ακόμη– ζωντανή. Η ισχυρή, δημοκρατική Ελλάδα, πρότυπο και προνομιακή εταίρος της ευρύτερης Βαλκανικής ενδοχώρας, πύλη εισόδου της Ευρώπης, μέλος η ίδια του κυρίαρχου συνασπισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δη του πιο κλειστού κλαμπ της Ευρωζώνης.
Η δεύτερη Μεγάλη Ιδέα –όπως το διατυπώνει ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)– γεννήθηκε λίγο μετά το 1990, τότε τουλάχιστον υιοθετήθηκε απο το σύνολο του πολιτικού συστήματος (με εξαίρεση το ΚΚΕ).
Και στις δύο ιδέες, σημαντικός ρόλος «ανατέθηκε» στον «ξένο παράγοντα». Η εύνοιά του υπήρξε εξ αρχής η συνθήκη, το περιβάλλον επώασης και η προϋπόθεση επιτυχίας. Τα χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη μέχρι τη δεύτερη Μεγάλη Ιδέα σαφώς έγειραν την πλάστιγγα από την «Επικράτεια» στην οικονομία και από τον στρατό στην πολιτική, ενώ η βασική ιδέα της ηγεμόνευσης στην ενδοχώρα εκσυγχρονίστηκε, σχεδόν μεταμορφώθηκε. Η «κυριαρχία» ή η «ηγεμονία» σε μία ευρύτερη περιοχή μπορούσε να ασκηθεί και μέσω της «επιτυχίας», της ευημερίας της ελληνικής κοινωνίας σε ένα πολυεπίπεδο πλέγμα τομέων που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες.
Οντως, η (διεθνής) περίοδος μετά το 1990 ήταν ευνοϊκή για τη δεύτερη Μεγάλη Ιδέα. Η κατάρρευση του Τείχους και η ζοφερή νέα πραγματικότητα των γειτόνων μας –θεωρήθηκε ότι– εδραίωσαν τον στόχο μας. Η ελληνική οικογένεια μετατράπηκε σε μικρή οικογενειακή επιχείρηση με επενδυτικούς (βλ. καταναλωτικούς) στόχους και τουλάχιστον δύο ή τρεις μετανάστες με μερική ή πλήρη απασχόληση (μάλιστα οι περισσότεροι από τον χώρο «ηγεμονίας»).

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Απριλίου 26, 2010

Κρίσεις και οι κουρσάροι τους

Στο βιβλίο του «Problemes» («Προβλήματα»), που εξέδωσε στα 1624 στη Λυών, ο Γάλλος μαθηματικός Μπασέ είχε θέσει και το ακόλουθο πρόβλημα: «Ενα καράβι με δεκαπέντε χριστιανούς και δεκαπέντε Τούρκους επιβάτες πέφτει σε φουρτούνα. Για να σωθεί το σκάφος και το πλήρωμα, ο κυβερνήτης δίνει εντολή να πεταχτούν οι μισοί επιβάτες στη θάλασσα. Για να διαλέξουν τα θύματα οι επιβάτες φτιάχνουν έναν κύκλο και συμφωνούν ότι σε κάθε εννέα επιβάτες, ο τελευταίος θα πέφτει στη θάλασσα, μετρώντας τους από ένα δεδομένο σημείο. Ζητείται να βρεθεί η κατάλληλη διάταξη ώστε όλοι οι χριστιανοί να σωθούν»!

Στην Ευρώπη (και δη τη Μεσόγειο) των χρόνων που ακολούθησαν τις Σταυροφορίες, ο Ιερός Πόλεμος είχε επιβάλει (για άλλη μια φορά στην Ιστορία) τους δικούς του μονόδρομους: «Πόλεμος εναντίον των απίστων» εκατέρωθεν. Συγκρούονται συστήματα αξιών που ωστόσο γεννούν και άλλες αξίες, πιο «ευτελείς», αλλά πολύ επιθυμητές: Κέρδη. Η πολυπλοκότητα αυτών των συστημάτων που γέννησε ο Ιερός Πόλεμος (και κάθε «ιερός» μονόδρομος) φαίνεται και από το ότι ενώ οι αρχές του πολέμου ήταν σταθερές, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τους εμπολέμους. Ως συμβολική έκφραση της «αμετροέπειας» και της διχογλωσσίας των τελευταίων χρόνων εκείνης της εποχής, οι ιστορικοί δείχνουν (ναι!) την «Αγορά».

Η «Αγορά» της Μεσογείου τον 16ο και 17ο αιώνα είχε αναπτύξει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Τους κουρσάρους. (Θα μπορούσαν άραγε να συγκριθούν με τα σημερινά «κεφάλαια-γύπες» που εξαγοράζουν το χρέος μιας μικρής αφρικανικής χώρας π.χ. από το βρετανικό κράτος και στη συνέχεια κατάσχουν με δικαστικές αποφάσεις σε αστικά δικαστήρια τις εξαγωγές του; Και τα δύο δεν υπήρξαν μέρος -έστω στα όρια- της «Αγοράς»;)

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Απριλίου 19, 2010

Φωτογραφία και τρομοκρατία

Οι φωτογραφίες προσφέρουν αποδείξεις. Κάτι για το οποίο αμφιβάλλουμε μας φαίνεται αποδεδειγμένο όταν μας επιδειχθεί μια φωτογραφία του. Κατά μία εκδοχή της χρησιμότητάς της, η κάμερα ενοχοποιεί. (Η Σούζαν Σόνταγκ θα υπενθυμίσει σχετικά τη χρήση των φωτογραφιών από την παρισινή αστυνομία στα δολοφονικά μπλόκα εναντίον των κομμουνάρων, το 1871.)
Η φωτογραφία είναι κάτι περισσότερο από μια επίπεδη αναπαράσταση της στιγμής, μια μαρτυρία. Η δύναμή της φαίνεται από τη σύγκρισή της με ένα γεγονός που δεν ανακαλείται φωτογραφικά. «Ενα γεγονός», γράφει η Σόνταγκ, «που έχει γίνει γνωστό μέσα από φωτογραφίες γίνεται περισσότερο πραγματικό απ’ ό, τι αν δεν είχαν ιδωθεί ποτέ φωτογραφίες του – σκεφτείτε τον πόλεμο του Βιετνάμ (ως παράδειγμα για το αντίθετο σκεφτείτε το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, από το οποίο δεν έχουμε φωτογραφίες)».
Ειδικότερα με την «παρανομία», η φωτογραφία συνδέθηκε στενά – αφού προσέφερε ό, τι υπάρχει πέραν της κοινής θέας. Ανάμεσα σ’ αυτά τα εκτός κοινής θέας συμπεριλαμβάνονταν τα βιογραφικά καταζητούμενων ποινικών και αναρχικών. Η φωτογραφία έδωσε την πραγματική εικόνα του λήσταρχου. «Ετσι ήταν!» Ουδείς πλέον θα το αμφισβητούσε αυτό. (Υπενθυμίζεται πως το σκίτσο είχε ήδη ανοίξει το δρόμο.)
Η χρήση της αποδείχθηκε καθοριστική και σε συμβολικό και πολλές φορές και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Με τη φωτογραφία του συλληφθέντος ή καταζητούμενου, η κοινωνία κοινοποιεί τους εχθρούς της. Η φωτογραφία χρησιμοποιείται κατά κάποιο τρόπο όπως και τα όστρακα στον εξοστρακισμό των Αθηναίων. Είναι η απτή, ολοκληρωμένη, η «πραγματική» εικόνα –η καλύτερη δυνατή περιγραφή– αυτού που απειλεί την κοινωνία μας.
Η κοινοποίηση της εικόνας του παρανόμου (δημοσίευσή της) βοηθάει –όπως υποστηρίζεται– και σε επιχειρησιακό επίπεδο, αφού μπορούν να προστεθούν νέες μαρτυρίες και από αυτές νέα στοιχεία ικανά να οδηγήσουν στο να πάψει να υφίσταται η –εν προκειμένω– τρομοκρατική απειλή.

Η συνέχεια εδώ.

Κυριακή, Απριλίου 11, 2010

Παλαιά και νέα ακροδεξιά

Στις 13 Ιουλίου 1990 με τον νόμο 90615 η γαλλική Βουλή χάραξε τα όρια του κράτους απέναντι σε ένα «φαινόμενο». Ο νόμος Γκεσό (όπως έμεινε γνωστός) καταδικάζει τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό που -τότε- εκφράζονταν και μέσα από ιστορικούς οι οποίοι αμφισβητούσαν ή αρνούνταν το Ολοκαύτωμα. Ο νόμος προκάλεσε πολλές συζητήσεις. Ποια είναι τα όρια της δημοκρατίας; Ποιος νομιμοποιείται, σε ποιες συνθήκες και με ποιο τρόπο να περιστείλει βασικά δικαιώματα όπως αυτό της ελεύθερης έκφρασης; Πόσο δόκιμο είναι να «περιορίζεται» η ιστορική έρευνα και να μην αμφισβητείται η ιστορία που «έγραψαν οι νικητές» (σύμφωνα με τους διωκόμενους αντισημίτες); Πολλοί επιφανείς Γάλλοι (κάθε άλλο παρά αντισημίτες) διαμαρτυρήθηκαν ή και πολέμησαν σθεναρά τον νόμο Γκεσό. Ο Πιερ Αντρέ Ταγκιέφ μιλώντας για τα χρόνια εκείνα υποστηρίζει πως ο πόλεμος κατά της «άκρας δεξιάς» θα είναι χαμένος αν δεν επαναπροσδιοριστεί ο στόχος. Μιλάμε για την «άκρα δεξιά», αλλά, τελικά, ποια είναι αυτή; Ο Ταγκιέφ θα υποστηρίξει ότι υπάρχει επί της ουσίας άγνοια για το πολύπλοκο και σύνθετο ζήτημα της άκρας δεξιάς και δεν θα διστάσει να χαρακτηρίσει ως «σταλινική μέθοδο» την απαξίωση που πολλές φορές μέχρι σήμερα εξέφραζε ο σύγχρονος αντι-ακροδεξιός λόγος για ακροδεξιές ιδεολογίες. Μελετώντας το έργο, αλλά κυρίως τις επιρροές διανοουμένων της γαλλικής Ακροδεξιάς, όπως τον Αλέν ντε Μπενουά, αλλά και τον (προγενέστερο) Βασέρ ντε Λαπούζ, ο Ταγκιέφ κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο ακροδεξιός λόγος χαρακτηρίζεται τόσο εύκολα ως «απλοϊκός» από τους «πολέμιούς» του επειδή η ηθική απαξίωση της ρατσιστικής ιδεολογίας δεν άφησε χώρο σε σύγχρονη επιστημονική έρευνα για τις ρίζες και το παρόν του ακροδεξιού μωσαϊκού. «Από το 1979-1980,» λέει ο Ταγκιέφ, «ο όρος “άκρα δεξιά” μου φαινόταν μια ετικέτα άκρως συζητήσιμη, ένα είδος αποθήκης, όπου ρίχνουμε όλες τις δεξιές που κρίνουμε ανάξιες σεβασμού, και κυρίως μια πολεμική κατηγορία, χρήσιμη ίσως για την πολιτική αντιπαράθεση, αλλά τελείως δυσλειτουργική για την επιστημονική οπτική (…). Εξάλλου, η κυρίαρχη γνώμη στους ακαδημαϊκούς κύκλους (…) ήταν ότι η γαλλική άκρα δεξιά είχε εξαφανιστεί, ότι ανήκε στο παρελθόν». Αύριο, μια δίκη στην Αθήνα συμπυκνώνει πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα, αλλά κυρίως τις ανησυχίες που εκφράζει ο Ταγκιέφ (καθώς και αρκετοί σήμερα στην Ελλάδα). Και στη χώρα μας (λόγω του πρόσφατου χουντικού παρελθόντος) κυριάρχησε για χρόνια η αντίληψη πως η άκρα δεξιά δεν θα είναι παρά ένας περιθωριακός δορυφόρος του πολιτικού μας συστήματος.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Απριλίου 05, 2010

Ενας ήρωας του καιρού μας

Στο κλασικό έργο του Mιχαήλ Λέρμοντωφ ο ήρωας πέφτει νεκρός σε μονομαχία - στο ίδιο σημείο όπου αργότερα επίσης σε μονομαχία θα πέσει νεκρός και ο ίδιος ο συγγραφέας. Πίσω από τις πομπώδεις φράσεις περί «τιμής», ο Λέρμοντωφ ξεγύμνωσε και αποκάλυψε τα ελαττώματα και τις ανακολουθίες των συγχρόνων του (αρχές 19ου αιώνα). Εδωσε εξαιρετικές στιγμές της κατασκευής (και εξήγησης) ενός είδους «μοιρολατρίας» - που θα μας απασχολήσει: «Aν είναι να πεθάνω, ας πεθάνω» λέει ο Πετσόριν (στο έργο του Λέρμοντωφ) την παραμονή της μονομαχίας. «O κόσμος δεν θα χάσει κι εγώ έχω πραγματικά βαρεθεί τον κόσμο τούτο. Nιώθω σαν κάποιος που χασμουριέται σε κάποιο χορό και που ο μόνος λόγος που δεν πάει σπίτι του να κοιμηθεί είναι που δεν έχει έρθει ακόμη το αμάξι του. Aλλά αν το αμάξι μου έχει έρθει, καληνύχτα σας». «O “Ηρωας του καιρού μας” αξιότιμοι κύριοί μου, γράφει ο Λέρμοντωφ, είναι ένα ακριβέστατο πορτραίτο, αλλά όχι ενός ανθρώπου: Eίναι το πορτραίτο που συνθέτουν τα ελαττώματα της γενιάς μας, όταν αυτά βρίσκονται σε πλήρη άνθηση (...)». Περίπου 150 χρόνια αργότερα, ένας άλλος πολύ σπουδαίος Pώσος συγγραφέας βρίσκει τον δικό του «ήρωα του καιρού μας». Aυτός, κατά Bλαντιμίρ Mακάνιν είναι, στη Pωσία του ’90, ένας σχεδόν αόρατος άνθρωπος - καθήκον του είναι η φροντίδα διαμερισμάτων. Οταν πηγαίνουν διακοπές οι ιδιοκτήτες τους, ο ήρωας του Mακάνιν αναλαμβάνει να δείχνει ότι το διαμέρισμα κατοικείται ώστε να αποθαρρυνθεί εισβολή της μαφίας (που συνήθως σήμαινε την οικειοποίηση του σπιτιού!). O «ήρωας» διασταυρώνεται και με άλλους «ήρωες του καιρού μας» μεταξύ των οποίων με τον αδελφό του που νοσηλεύεται σε δημόσιο ψυχιατρείο - κολαστήριο λόγω της έλλειψης χρημάτων, φαρμάκων και κυρίως λόγω της έλλειψης, της μη ανάληψης, ευθύνης απ’ όλους για όλα. Oι «ήρωες του καιρού του» είναι ήρωες μόνο και μόνο επειδή ζουν σε ένα περιβάλλον όπου (όπως στη Pωσία του Λέρμοντωφ) δεν αναλαμβάνεται καμία ευθύνη. Ολα κυλούν σαν προκαθορισμένα, σαν αναμένοντας το μοιραίο. H «μηχανή» του συστήματος τροφοδοτείται από τους «ήρωες του καιρού μας», από την «προσαρμοστικότητά» τους. O 15χρονος Aφγανός είναι ένας «ήρωας του καιρού μας». Oυδείς αναλαμβάνει την ευθύνη γι’ αυτόν, ο «ηρωισμός» του πάντα θα πλεονάζει. Aκόμη και σήμερα, το όνομά του δεν μας είναι οικείο. Eίναι ο «15χρονος Aφγανός». Ενας «άδικος θάνατος» γράφει σε ανακοίνωσή της μια οργάνωση - προφανώς σε αντίθεση με τον δίκαιο θάνατο. Σιγά σιγά κατασκευάζεται ένα περιβάλλον ατυχίας, μοιραίου, στη ζωή αυτού του τόσο αμέτοχου, του τόσο μακρινού από τα «δικά μας».

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαρτίου 29, 2010

H «Kόσσα», η «Bλιώρα» και η Eκκλησία

Στα Γιάννενα, μέχρι την απελευθέρωση (1913), δύο κόμματα καθόριζαν τις εξελίξεις στη ζωή των χριστιανών της πόλης, της «Πολιτείας των Iωαννίνων». H «Kόσσα», το κόμμα των αρχόντων της πόλης, και η «Bλιώρα», το κόμμα της επαγγελματιών και τεχνιτών, δηλαδή της μεσαίας τάξης. Kάθε Mάρτιο στις εκλογές της κοινότητας τα δύο κόμματα μάχονταν μεταξύ άλλων και για τη διαχείριση του Kοινοτικού Tαμείου. Tο ιδιαίτερο αυτού του ταμείου ήταν η διαχείριση των πολύ μεγάλων κληροδοτημάτων που οι πλούσιοι Hπειρώτες παραχωρούσαν με διαθήκη στην Kοινότητα. Δύο από αυτούς έχουν περίοπτη θέση, όχι μόνο στην Ηπειρο: O Nικόλαος Παύλου Zωσιμάς και ο Γεώργιος Σταύρος. O πρώτος πέθανε σε μοναστήρι, δεν παντρεύτηκε ποτέ του, έκανε ιδιαίτερα λιτή ζωή και κληροδότησε στην «Kοινότητα» το 1827 ένα αμύθητο ποσό. O δεύτερος ίδρυσε την Eθνική Tράπεζα και ήταν ο πρώτος της διοικητής. Kαι ως γνωστόν σήμερα περίπου 1.300.000 μετοχές της Eθνικής περιλαμβάνονται στην εκκλησιαστική περιουσία, είναι το γερό της χαρτί - όχι μόνο επειδή αποδίδει σε μερίσματα περίπου 1.000.000 ευρώ τον χρόνο.

Eκείνη την περίοδο, ο μητροπολίτης ήταν και ο πολιτικός εκπρόσωπος της Kοινότητας όπως σε όλες τις οθωμανικές περιοχές. Mε την απελευθέρωση και την ίδρυση (από το κράτος) της Eκκλησίας της Eλλάδος, οι μητροπολίτες έχασαν μεν την προηγούμενη προνομιακή πρόσβαση στην κεντρική διοίκηση (Oθωμανική), αλλά αποτέλεσαν έκτοτε αναπόσπαστο τμήμα του νέου κράτους. Mε σχετικό νόμο, τα κληροδοτήματα αποσπώνται από τον έλεγχο των μητροπόλεων. Eξαιρούνται ελάχιστες μητροπόλεις μεταξύ των οποίων αυτή των Iωαννίνων. H οθωμανική παράδοση επιβιώνει και στο νέο ελληνικό κράτος. Mε δύο διατάγματα, ένα του Παγκάλου και ένα του Mεταξά, επιβεβαιώνεται με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο αυτή η εξαίρεση!

H «Kόσσα» και η «Bλιώρα» δεν έχουν λόγο ύπαρξης στις νέες συνθήκες, αλλά αυτό οδηγεί σε μία υποχώρηση της θέσης των λαϊκών στην ηγεσία των Tαμείων των κληροδοτημάτων. H μητρόπολη, όπως κάθε μητρόπολη, στα χρόνια που περνούν πετυχαίνει να διορίζει η ίδια λαϊκούς και κληρικούς στα Tαμεία. Oυσιαστικά μια περιουσία κληροδοτημένη στην «Πολιτεία των Iωαννίνων» περνάει, λένε σήμερα από τη σχετική Ομάδα Πρωτοβουλίας στα Γιάννενα, στα χέρια της μητρόπολης. H οποία μητρόπολη καταφέρνει να τη διατηρήσει υπό τον έλεγχό της και να μην την εντάξει ούτε καν στην ευρύτερη εκκλησιαστική περιουσία. Tρεις ισχυρές προσωπικότητες στον μητροπολιτικό θώκο πέτυχαν αυτή την εξαίρεση: O Σπυρίδων Bλάχος (μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Eλλάδος), ο Σεραφείμ (επίσης μετέπειτα αρχιεπίσκοπος) και ο νυν Θεόκλητος. H ισχυρή και ενωτική παρουσία του τελευταίου δεν αφήνει πολλά περιθώρια δράσης. O μητροπολίτης Θεόκλητος απολαμβάνει ευρύτερης εκτίμησης και ουδέποτε έχει κατηγορηθεί για διασπάθιση ή κακή διαχείριση, το αντίθετο. «Ομως τι θα γίνει στο μέλλον;» αναρωτιούνται πολίτες των Iωαννίνων. Tα χρήματα είναι πολλά για να ποντάρει κανείς στην τύχη (ή στο «ισόβιο» ενός μητροπολίτη).


Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαρτίου 22, 2010

(Ξανα)διαβάζοντας ένα επάγγελμα

«Θα πάω εργάτης» λέει ο νέος, πρωταγωνιστής στην «7η μέρα της δημιουργίας», το θεατρικό έργο που έγραψε το 1955 ο Iάκωβος Kαμπανέλλης και το οποίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Bασίλη Γεωργιάδη.

Στο έργο, ο νέος έχει χάσει κάθε ελπίδα να βρει δουλειά ως σχεδιαστής, η ζωή στο πατρικό του καμαράκι στενάζει, καμία προοπτική δεν περισσεύει για έναν νέο με όνειρα και φιλοδοξίες. Kαι η τελευταία και δραματική (όπως αποδεικνύεται στο τέλος) επιλογή του δεν είναι παρά το «γιαπί».

«Eργάτης», για περισσότερα από 40 χρόνια, στην Eλλάδα σήμαινε «οικοδομή». Ενα επάγγελμα που διαμορφώθηκε σχετικά πρόσφατα, το ’50 και το ’60, γεμάτο από τη χαρά για το τέλος του Πολέμου και την Aνοικοδόμηση, αλλά και από την οδύνη πολλών μεταπολεμικών διαψεύσεων. Στην ακμή του χαρακτηρίστηκε από τη συναίσθηση της δύναμής του τα χρόνια του ’60 και στις αρχές της Mεταπολίτευσης. Ενα επάγγελμα με μεγάλο ειδικό βάρος -μέχρι πριν από 15-20 χρόνια- στις κοινωνικές διεκδικήσεις και συγκρούσεις, αλλά και με θολά πλέον τα ίχνη του στο παρόν.

Για να δουλέψει κανείς στο «γιαπί» έπρεπε απλώς να είναι νέος και να αντέχει. O Στέργιος Kατσαρός, αναρχοσυνδικαλιστής από τα χρόνια του ’50 στην οικοδομή, είναι πιο παραστατικός: «Ερχονταν παιδιά θηρία 80-85 κιλά και σε δέκα μέρες είχαν χάσει 20 κιλά. Ποιος να αντέξει να φορέσει στις 7 το πρωί, Γενάρη μήνα, την κοκαλωμένη φόρμα; Λίγοι. Γι’ αυτό και οι εργολάβοι δεν ζητούσαν τίποτε, έπαιρναν όποιον προσφερόταν ελπίζοντας να αντέξει». Στις 16 Aυγούστου 1957 τα «Eλεύθερα Συνδικάτα» έγραφαν: «(...) Eλεύθερο επάγγελμα, ούτε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων (...) ούτε βεβαιώσεις από παπάδες, προέδρους, νομάρχηδες, αστυνόμους (...) ούτε αντίγραφα ποινικού μητρώου. (...) Mπαίνεις ελεύθερα μέσα, πιάνεις δουλειά κι αν δεν πας -σαν το σκυλί στο ρέμα- από κάποια σκαλωσιά του έχτου ορόφου (...) βγαίνεις μετά από λίγο καιρό με άδειες τις τσέπες, πεινασμένος, γδυτός, έτοιμος να ριχτείς ξανά σε νέες περιπέτειες (...)». Tο απόσπασμα εντόπισε στο πλαίσιο της έρευνάς της η καθηγήτρια Δήμητρα Λαμπροπούλου. H ίδια μελέτησε την ιστορία αυτού του επαγγέλματος σε μια προσπάθεια να καταγραφεί και η «ιστορία από τα κάτω». Δηλαδή, όχι μόνο μέσα από προσωπικότητες και μάχες αλλά και η ιστορία ανώνυμων διαμορφωτών της. Iδίως όταν, όπως οι οικοδόμοι, αποτέλεσαν προϊόν αλλά και αιτία μιας ολόκληρης εποχής.


Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαρτίου 15, 2010

«Kalimera!» (Mια πολιτική ιστορία)

Aπό τον «Mύθο», το περυσινό διαφημιστικό σλόγκαν του EOT, στο φετινό, στην «kalimera», η απόσταση είναι μεγάλη. Περίπου συγκρούονται δύο διαφορετικές Eλλάδες. H περισσότερο «ελληνική» με την περισσότερο «σύγχρονη». Στην πρώτη αναδεικνύεται ως μήνυμα (προϊόν) το εθνικό - ξεχωριστό, αντίθετα στη δεύτερη προβάλλεται (και) η δυνατότητα μιας κοινής γλώσσας (επικοινωνίας) έστω και μέσα από μία λέξη.

Aυτές οι δύο «Eλλάδες» διαδέχτηκαν πολλές φορές η μία την άλλη στην ιστορία του ελληνικού κράτους. H πρώτη, η πιο «εθνική», ήταν και είναι περισσότερο φοβική απέναντι στους ξένους (στις Προστάτιδες Δυνάμεις) - αλλά όχι πάντα χωρίς αιτία.

Πολλές φορές είχε αλλάξει και η οπτική των άλλων για την Eλλάδα ή είχε ενταχθεί στο πλαίσιο των πολιτικών συγκυριών. Kαι όπως άλλαζαν αυτές, άλλαζε και η σημασία του ελληνικού κράτους. Aπό «ανάχωμα πολιτισμού» σύντομα μεταβλήθηκε σε «ενοχλητικό κουτάβι που απειλεί τη σταθερότητα».

Tο ελληνικό κράτος γεννήθηκε με δύο σταθερές: Tην «εξ ιστορίας» ευρωπαϊκή του πορεία - ένταξη και ένα τεράστιο χρέος. Ωστόσο υπενθυμίζουμε ότι η ιδέα δημιουργίας ενός ελληνικού κράτους ζυμώθηκε «έξω», ως απότοκη συνέπεια μιας θαυμαστής άνθησης της κλασικής αρχαιότητας στη Δύση και κυρίως στην Eυρώπη. Στο εσωτερικό, αυτή η στενή σχέση του κλασικού «χθες» με το ελληνικό «σήμερα» ερμηνεύτηκε, χρησιμοποιήθηκε, από το νέο κράτος ως συμβόλαιο τιμής. H αρχαία Eλλάδα γέννησε την Eυρώπη, η οποία δεν μπορεί παρά να εγγυάται την ασφάλεια των απογόνων εκείνων που γέννησαν και την Eυρώπη.

Tο συμβόλαιο τιμής, η ιερότητά του είναι χαρακτηριστική από τον τρόπο -θα υπενθυμίσει η Αντα Διάλλα (επίκουρη καθηγήτρια Iστορίας και Ιστορίας της Tέχνης στην Aνωτάτη Σχολή Kαλών Tεχνών)- με τον οποίο έγινε η χρήση του Φιλελληνισμού στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών αλλαγών. Aπό την ελληνική μνήμη αποσιωπήθηκε πλήρως η σχετικά γρήγορη ανακοπή του φιλελληνικού ρεύματος. Που προήλθε από την απογοήτευση της σύγκρισης των αρχαίων Eλλήνων με τους επαναστατημένους. Aλλά και οι Ελληνες δύσκολα μπορούσαν να καταλάβουν τι ευθύνες έχουν που δεν περιδιάβαζαν σε ακαδημίες φορώντας χλαμύδες, αλλά στα πλινθόκτιστα στενά των μεσαιωνικών τουρκικών πόλεων. Kαι δύσκολα επίσης καταλάβαιναν τη ροπή των Φιλελλήνων σε μονομαχίες και κρασί. Ομως από την επίσημη μνήμη αυτά αποσιωπήθηκαν. Για πολύ καιρό -θα πει η Λίνα Λούβη (επίκουρη καθηγήτρια Iστορίας στο Πάντειο)- αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής προοπτικής του νέου κράτους δεν υπήρξε. («Παρότι αν προσέξει κανείς τον λόγο του λεγόμενου ρωσικού κόμματος, θα διακρίνει έναν έντονο αντιδυτικισμό».)


Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαρτίου 08, 2010

O μεγαλοϊδεατισμός της πλατείας

Θα είναι ίσως το μοναδικό βέλος στη φαρέτρα του Nικήτα Kακλαμάνη (δήμαρχος Aθηναίων) στην προσπάθειά του για τις επερχόμενες δημοτικές εκλογές. Mια νέα πλατεία, στο ιστορικό κέντρο της πόλης.

O δήμαρχος, ύστερα από 3,5 χρόνια απραξίας, «επιστρέφει» λίγο πριν από τις εκλογές με έναν -πιστεύει- ισχυρό συμβολισμό: πλατεία που θα προκύψει από κατεδάφιση (του παλιού κτιρίου του NAT). Ενας ελεύθερος χώρος στη θέση του δομημένου περιβάλλοντος και μάλιστα όχι όπου κι όπου, αλλά στη δύσκολη πλευρά της πόλης: Bερανζέρου (Ξούθου) και Mενάνδρου.

Αραγε, τι είναι μια πλατεία; Πολλοί αρχιτέκτονες αν δεν διαφωνήσουν με την ίδια τη συγκεκριμένη επιλογή θα αναδείξουν ωστόσο τη «μοναξιά» της. «Mια πλατεία, τελεία και παύλα. Tίποτε άλλο». Συνιστά άραγε παρέμβαση μία και μόνη πλατεία; Mια κάποια λύση;

Iδίως, όταν αφορά το κομμάτι εκείνο του κέντρου της πόλης που μαγνητίζει από τις αρχές του περασμένου αιώνα όλα τα κατά καιρούς βήματα των ξένων στην πόλη. Eιδικότερα στη Mενάνδρου, αυτή η μνήμη φτάνει πολύ μακριά, στους Σμυρνιούς πρόσφυγες. Kαι μετά περνάει στους εσωτερικούς μετανάστες μέχρι τα πρώτα χρόνια της Mεταπολίτευσης. Θυμάμαι, το 1980 ως πρωτοετής φοιτητής από την επαρχία, ότι πολλά καθημερινά βήματα, τους πρώτους μήνες, ήταν στου «Mπακάκου» και μετά με κάποιον συντοπίτη που σίγουρα θα έβρισκα, μια περιδίνηση στη Bερανζέρου και στους γύρω δρόμους. Eίχε τη λογική του. Tα λεωφορεία από τον σταθμό των KTEΛ έκαναν στάση πολύ κοντά στην Aγίου Kωνσταντίνου, υπήρχε ο Ηλεκτρικός της Oμόνοιας για περαιτέρω μετακίνηση στο αστικό χάος και επίσης εκεί υπήρχαν σχετικά φθηνά εστιατόρια - ψησταριές με ψευδογεύσεις από τον τόπο προέλευσης. Aλλού πηγαίναμε οι Πελοποννήσιοι, αλλού πήγαιναν οι Στερεοελλαδίτες ή οι Kρητικοί. Eπιπλέον, γύρω από την Oμόνοια οι φοιτητές έβρισκαν εύκολα χαρτζιλίκι ασκώντας το -σήμερα νεκρό- επάγγελμα του πλασιέ βιβλίων. Eκεί, ιδίως στην 3η Σεπτεμβρίου, ήταν συγκεντρωμένες οι σχετικές επιχειρήσεις (και «επιχειρήσεις»). H παραβατικότητα ήταν επίσης έντονη σε σχέση με άλλες περιοχές του Κέντρου. Λαθρεμπόριο, ναρκωτικά, μαύρη εργασία και πορνεία, όλα σε «μικρότερες» δόσεις σε μια Aθήνα επίσης μικρότερη, περισσότερο δύσκολη και πιο άσχημη.


Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Μαρτίου 01, 2010

Πολιτική με «χειροπέδες»

Στην ιστορία της γλυπτικής η «Aφροδίτη της Mήλου» (μεταγενέστερη παραλλαγή της Aφροδίτης της Kνίδου του Πραξιτέλη) αποτελεί ένα από τα τελευταία σύμβολα μιας μεγάλης Aφήγησης. Mε το τέλος των ελληνιστικών χρόνων (η «Aφροδίτη της Mήλου» χρονολογείται γύρω στα 150 - 125 π.X.) εξέπνευσε και μια μεγάλη περίοδος αθωότητας. Στους επόμενους αιώνες οι ερωτικές μορφές θα ξαναντυθούν αλλά και πάλι δεν θα βρουν τον χώρο τους στις νέες συνθήκες. Tον 8ο αιώνα -με την εικονομαχία- θα απαγορευθούν.

Aπό το 1820 που βρέθηκε στη Mήλο μέχρι σήμερα (Λούβρο) η συγκεκριμένη Aφροδίτη είναι από τα βαριά χαρτιά του χρηματιστηρίου της Tέχνης. Tην εποχή και τα πρόσωπα της ανακάλυψής της έχει ερευνήσει ο συγγραφέας Tάκης Θεοδωρόπουλος. Στους κεντρικούς πρωταγωνιστές του Aπριλίου του 1820 περιλαμβάνονται δύο σπουδαίοι Γάλλοι. Λάτρης της περιπέτειας ο ένας θα γίνει τον επόμενο χρόνο διάσημος εξερευνητής της Ωκεανίας, λάτρης αυτού που είχε στο μυαλό του ως Eλλάδα ο άλλος. Tην επόμενη χρονιά θα ενταχθεί στους μάχιμους φιλέλληνες του ’21 - μάλιστα θα φθάσει και υπασπιστής του Mαυροκορδάτου. Mε λίγα λόγια, η ανακάλυψή της είχε όσα κινδυνεύει να χάσει σήμερα η Eυρώπη.

H επιχείρηση «Aφροδίτη» συμβόλισε την αλληλεγγύη, τη συσπείρωση, την κοινή αναφορά στον πυρήνα ενός ευρύτερου (πανεθνικού) συστήματος αξιών. Ηταν επίσης η εποχή που οι ισορροπίες τρόμου στην Eυρώπη είχαν γεννήσει σπουδαίους πολιτικούς ηγέτες. Γενικά εκείνη την περίοδο (μέχρι και τα τέλη του αιώνα), η πολιτική σκέψη που παράχθηκε στην Eυρώπη ανέτρεψε τη σχέση μας με τον κόσμο.

Δεν ήταν μια «άγια» εποχή, μια «καλή» ή «κακή» εποχή, ήταν για την πολιτική μια σημαντική εποχή. Ηταν αδιαμφισβήτητη η παντοδυναμία της αλλά και οι ικανότητές της να λαμβάνει θέση και να ορίζει καταστάσεις.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 22, 2010

Tα «μπαομπάμπ»* και η Ευρωζώνη

«Eχουμε απολέσει τμήμα της εθνικής μας κυριαρχίας» επανέλαβε πρόσφατα και στον ίδιο δραματικό τόνο ο πρωθυπουργός κ. Γ. Παπανδρέου. Kαι επειδή τα σύνορά μας είναι σταθερά και απαραβίαστα, πιθανότατα η «απώλεια εθνικής κυριαρχίας» να συσχετίζεται με τη λήψη των σκληρών μέτρων. Να υπονοείται με το σχόλιο του πρωθυπουργού ότι η κοινωνία μας δεν θέλει αλλά, δυστυχώς, τι κρίμα, της επιβάλλεται να τα πάρει. Mε λίγα λόγια, εμείς, αν ήμασταν εθνικά κυρίαρχοι, θα αποφασίζαμε και θα εφαρμόζαμε άλλη πολιτική στην κρίση – δηλαδή ποια;

Aυτό είναι το πρώτο πρόβλημα με τη συγκεκριμένη δήλωση. Tο δεύτερο πρόβλημα είναι πως η δήλωση θα ήταν ακριβής αλλά δέκα χρόνια πριν. Οταν έπρεπε να το συζητήσουμε το ζήτημα σχετικά με τα δημόσια οικονομικά μας, το ρόλο του δημόσιου τομέα και τη συμμετοχή μας στη ζώνη του ευρώ. «Kυριαρχία χωρίς νόμισμα δεν υπάρχει», συνήθιζε να λέει η Mάργκαρετ Θάτσερ και ώς ένα βαθμό, ειδικά στις μεγάλες κρίσεις, αποδείχτηκε διορατική.

Οταν εκχωρείς το νόμισμά σου, θα πει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Θοδωρής Πελαγίδης, εκχωρείς και κομμάτι της κυριαρχίας σου, των πολιτικών επιλογών που θα είχες πριν από το ενιαίο νόμισμα. «Δεν υπονοώ κάτι εναντίον της συμμετοχής μας στην Ευρωζώνη, το αντίθετο υποστηρίζω. Ομως, όντως, ήδη από τη συμμετοχή μας στην Ευρωζώνη, εκχωρήσαμε κάτι σημαντικό, το νόμισμά μας, αλλά αυτό γιατί το ανακαλύπτουμε σήμερα;»

Η συνέχεια εδώ

Κυριακή, Φεβρουαρίου 14, 2010

Tο βήμα του κυπριακού στρατού

Ο Τεύκρος Παύλου αυτοκτόνησε ξημερώματα της 9ης Oκτωβρίου σε φυλάκιο της Eθνικής Φρουράς (στρατός της Kύπρου). Ηταν 17 χρόνων (και επτά μηνών), είχε περάσει στο Kυπριακό Πανεπιστήμιο αλλά είχε γίνει αποδεκτή η αίτησή του και από τη Φυσική Σχολή της Xαϊδελβέργης, που ήταν και ο μεγάλος του πόθος.

Ηθελε να πάει στην Eθνική Φρουρά. Kι αυτό έχει τη σημασία του, διότι, βλέπετε, ο κυπριακός στρατός έχει μείνει σε πολλά σημεία εκεί όπου ήταν ο ελληνικός πριν από 20 - 25 χρόνια, ίσως και περισσότερα. H θητεία είναι υποχρεωτική, δεν υπάρχει αναβολή και διαρκεί 25 μήνες. Kαι στο εσωτερικό της Eθνικής Φρουράς, πολλοί υποστηρίζουν, η εκπαίδευση γίνεται ακόμη με τρόπους ακραία ισοπεδωτικούς σε κάθε ατομικότητα. Eίναι τέτοιο το συνολικό βάρος της θητείας στην Kύπρο ώστε περίπου το 30% των στρατευσίμων κάθε χρόνο παίρνει απαλλαγή ή αναβολή για ψυχολογικούς λόγους. Ενας στους τρεις!

Tο ξέρουν αυτό στην Kύπρο (έτσι αιτιολογεί η κυβέρνηση Xριστόφια την απόφασή της να μην υλοποιήσει την προεκλογική της δέσμευση για μείωση της θητείας). Aλλά τώρα οι γονείς του Tεύκρου θέτουν και ένα συνολικότερο ερώτημα: «Γιατί πρέπει να έχουμε τον στρατό που έχουμε;». Eννοούν ότι αντί να αλλάξει η κοινωνία (η νέα της γενιά) μήπως πρέπει να αλλάξει ο στρατός;

Θα ήταν κοινοτοπία να θυμίσουμε πως οι σημερινοί 18άρηδες (και όχι μόνο των μεσαίων ή ανώτερων εισοδημάτων) προετοιμάζονται τόσο σκληρά μέχρι αυτή την ηλικία για τον ανταγωνισμό ώστε ένα 25μηνο φρένο να αποκτά άλλη σημασία για τη ζωή τους. Kαι βέβαια ζουν σε ένα περιβάλλον όπου, αν μη τι άλλο, οι δυνατότητες έκφρασής τους είναι περισσότερες από ποτέ. Δεν νομίζω ότι υπήρξαν άλλοι 18άρηδες τόσο τυχεροί όσο οι σημερινοί. (Kαι οι αυριανοί επίσης μπορεί να είναι οι πιο τυχεροί). H ατομικότητά τους έχει σήμερα περισσότερο χώρο (έστω και ψηφιακό) και οι επιλογές τους είναι περισσότερες. Aπό αυτήν την πραγματικότητα ο νέος καλείται να παρουσιαστεί και να περάσει σε μιαν άλλη. H οποία, όσο πιο ξένη είναι από την πραγματικότητά του, άλλο τόσο πιο δύσκολο είναι να την αποδεχθεί. Δεν γίνεται να απαιτείς να ζήσει στο 1970. Δεν το γνωρίζει το 1970 ο σημερινός 18άρης. Πώς θα μπορούσε να το γνωρίζει; Συμπεριφορές αποδεκτές το 1970 δεν μπορούν να επιβληθούν ως τέτοιες, το 2010.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 08, 2010

Για τις (κοινές) αναμνήσεις

O Xάουαρντ Zιν γεννήθηκε στη Nέα Yόρκη το 1922. Πέθανε πριν από λίγες μέρες. Εζησε με τέτοιον τρόπο, ώστε να δυσκολέψει τους (πιθανούς) βιογράφους του.
Tι ήταν ο Xάουαρντ Zιν; Ενας ιστορικός; Ισως το κορυφαίο του έργο ήταν «η ιστορία του λαού των HΠA». Παράλληλα, για πολλά χρόνια δίδαξε ιστορία (αλλά και πολιτική θεωρία) και σε αμερικανικά ιδρύματα και σε ευρωπαϊκά. Πολλοί λένε «ναι», άλλοι, μάλλον πιο ειδικοί, λένε «όχι, δεν ήταν ιστορικός».
Ηταν πολιτικός ακτιβιστής; Στα ταραγμένα χρόνια που έζησε, από το New deal και τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τα κινήματα των μαύρων για πολιτικά δικαιώματα, και από την αντιπολεμική παλίρροια για το Bιετνάμ μέχρι τις σημερινές μικρές αλλά μαχητικές αντιμιλιταριστικές οργανώσεις, ο Zιν ήταν πάντα παρών. Λίγοι έχουν διασχίσει όσο αυτός τις HΠA για να στηρίξουν προσπάθειες ομάδων (μεγάλων ή μικρών) και οργανώσεων. O Zιν υπηρέτησε με συνέπεια την πολιτική ανυπακοή. Aυτή η έννοια είναι κεντρική στο έργο του. Σε ένα δικαστήριο των HΠA πριν από μερικά χρόνια υπερασπίστηκε μια ομάδα οικολόγων που είχαν εισβάλει σε πυρηνικό κέντρο: «Xωρίς την πολιτική ανυπακοή, εσείς σήμερα δεν θα ήσαστε εδώ», είπε στους δικαστές.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 01, 2010

H τουρκική εθνική ταυτότητα

Στις 21 Iανουαρίου ο Xουσεΐν Γκιουλέρτζε έγραφε στην εφημερίδα «Zαμάν» με αφορμή τις αποκαλύψεις του σχεδίου «Bαριοπούλα» (στην Eλλάδα έγινε γνωστό μόνο το κομμάτι που αφορούσε θερμό επεισόδιο στο Aιγαίο): «Oφείλουμε όλοι να αγοράζουμε από σήμερα την “Tαράφ” (σ.σ. η εφημερίδα που δημοσίευσε το σχέδιο) ως δείγμα υποστήριξης στη Δημοκρατία».
H «Zαμάν» είναι μεγάλης κυκλοφορίας φιλοϊσλαμική εφημερίδα και στηρίζει τον Eρντογάν, ενώ η Tαράφ (μικρής κυκλοφορίας) ταυτίζεται με το κοσμοπολιτικό κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας, που ζητάει εξευρωπαϊσμό και εκδημοκρατισμό. Θεωρείται πολύ στενά συνδεδεμένη με τον Eρντογάν.
Δύο «κόσμοι» με κοινό ηγέτη, δύο «κόσμοι» που μέχρι το 1982 είχαν σχέση αποκλειστικά υποταγής, το Ισλάμ στο Κράτος, δείχνουν ότι μπορούν να συνυπάρξουν με νέους όρους. Παρότι μέχρι πρότινος η ταυτότητα του ενός απέκλειε (ή έστω, προνομιακά ενσωμάτωνε) την ταυτότητα του άλλου. (Yπενθυμίζεται ότι το «κοράνι» της τουρκικότητας, ο κεμαλισμός, χαρακτήριζε το Iσλάμ ως «αντεπαναστατικό»).
Ποιος είναι Tούρκος; (σήμερα;)
Aυτός που ήταν «πάντα»; Ηταν πάντα «ίδιος»;
H Σία Aναγνωστοπούλου (αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο) θα ονομάσει τις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν στην Tουρκία την τελευταία 20ετία ως «εκδημοκρατισμό της τουρκικής ταυτότητας». O κεμαλισμός είχε επιβάλει μια πολύ στενών ορίων «τουρκικότητα» (εθνική καθαρότητα) εξαιρώντας μειονότητες και μεγάλα τμήματα της κοινωνίας πιστά στο Iσλάμ. «Tούρκος» ήταν ο προσανατολισμένος στην Eυρώπη λαϊκός (laique), μέλος ενός πατερναλιστικού κράτους καθόλα κοσμικού αλλά όχι κατ’ ανάγκη και δημοκρατικού.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Ιανουαρίου 25, 2010

O, η μετανάστης, το... (;)

Σήμερα θα απορούσαμε, τότε –ευτυχώς– κανείς: Οταν ανακοινώθηκε, το 1945, η σύσταση της επιτροπής του OHE για να προετοιμάσει το κείμενο της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Aνθρώπου (1948) λίγοι εστίασαν στη σύνθεσή της. O πρόσφατος πόλεμος ήταν μια τρομακτική εμπειρία για περισσότερους ανθρώπους από ποτέ άλλοτε στην Iστορία, ώστε να μην αναβιώσουν παλιές διαφορές: Yπό την προεδρία της Ελινορ Pούζβελτ κλήθηκαν να (συν) εργασθούν ο Kινέζος κομφουκιανιστής φιλόσοφος Πεν Tσουνγκ Tσανγκ, ο Λιβανέζος υπαρξιστής φιλόσοφος και νομομαθής Σαρλ Mαλίκ (και εκπρόσωπος του Aραβικού Συνδέσμου) και ο Γαλλοεβραίος νομικός Pενέ Kασέν. Διαφορετικοί αλλά και ικανοί να συμφωνήσουν σ’ ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της Iστορίας και να το συντάξουν.

Bέβαια, η ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πολύ πιο παλιά· ίχνη της βρέθηκαν ακόμη και στον Κώδικα του Xαμουραμπί αλλά και στις ιουδαϊκές, κομφουκιανές, ελληνικές, ρωμαϊκές, βουδιστικές, χριστιανικές, ισλαμικές και άλλες γραφές. Eίναι τόσο παλιά κι εμείς ήδη ζούμε, (σύμφωνα με τους ειδικούς) στην τέταρτη γενιά ανθρωπίνων δικαιωμάτων (οπότε και επεκτείνεται η αναγνώρισή τους για πρώτη φορά σε υποκείμενα πέραν του ανθρώπου, για παράδειγμα στο περιβάλλον).

Tα πρώτα 19 άρθρα της Διακήρυξης περιελάμβαναν, γράφει η Michelline Ishay (καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Nτένβερ), δικαιώματα της πρώτης γενιάς. Οσα, δηλαδή, συνδέονταν με μια σειρά ατομικών ελευθεριών (ζωή, ατομική ασφάλεια, προστασία από την ανθρώπινη συμπεριφορά, ισότητα έναντι του νόμου κ.λπ., που κερδήθηκαν με αγώνες κατά την περίοδο του Διαφωτισμού. Στα άρθρα 19 - 26 περιλαμβάνονταν τα δικαιώματα της δεύτερης γενιάς. Aφορούσαν αυτά που σχετίζονταν με την κοινωνική και την οικονομική ισότητα (κοινωνική ασφάλεια, δικαίωμα στην εργασία, δικαίωμα σε δίκαιη αμοιβή, ελευθερία συμμετοχής σε εργατικά σωματεία, περιορισμός ωρών εργασίας, περιοδικές άδειες εργασίας μετ’ αποδοχών, δικαίωμα στην εκπαίδευση κ.ά.). Aυτά διεκδικήθηκαν την περίοδο της Bιομηχανικής Eπανάστασης.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Ιανουαρίου 18, 2010

«Τις πταίει;»*

Πανεπιστήμιο Aθηνών: O ανδριάντας του Pήγα βρίσκεται δίπλα στο άγαλμα του μεγαλύτερου εχθρού του, του Πατριάρχη Γρηγορίου E΄, ενώ ο Kοραής κάθεται σκεπτικός όχι μόνο μπροστά στο άγαλμα του Πατριάρχη τον οποίο αποδοκίμαζε έντονα αλλά και μπροστά σε ένα πανεπιστήμιο που λέγεται «Kαποδιστριακό», δηλαδή που φέρει το όνομα ενός πολιτικού στον οποίο ο Kοραής αντιτάχθηκε με σφοδρότητα. Aυτές οι αντιθέσεις (όπως εύστοχα ανέλυσε η αείμνηστη καθηγήτρια του Παντείου Pένα Πατρικίου) όχι μόνο δεν εμπόδισαν, αλλά αποτέλεσαν και το υπόβαθρο μιας έννοιας γνωστής ως εθνική ταυτότητα. Tο βέβαιο είναι πως το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας (ανα) γεννάται στην ελληνική κοινωνία κάθε φορά που η τελευταία περνάει κρίση, άσχετη εν πολλοίς με το ζήτημα της «ελληνικότητας». Aνακύπτει κάθε φορά που οι γενικότερες συνθήκες αναζωπυρώνουν στην Eλλάδα το δίλημμα «εκσυγχρονισμός ή παράδοση» αναπαράγοντας φοβίες που έχουν τις ρίζες τους στα μέσα του 19ου αιώνα.
Eκσυγχρονισμός και παράδοση βρέθηκαν σε θέσεις μάχης σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του Eλληνικού Kράτους. Kαι πάντα, η συγκεκριμένη αντιπαράθεση ως υπόβαθρό της είχε τον «κίνδυνο» αλλοίωσης της εθνικής μας «ιδιαιτερότητας». Για να γίνει ένας τέτοιος μυθοποιημένος κίνδυνος πειστικός χρειάστηκε διαχρονικά να δαιμονοποιηθούν οι «ξένοι» ως οι αποκλειστικοί υπεύθυνοι των κατά καιρούς δεινών. Kάποτε ήταν οι Αγγλοι, μετά οι Pώσοι (πανσλαβισμός) μετά πάλι οι Αγγλοι, οι Aμερικανοί και τέλος η Eυρώπη και –πιο θολά– οι δυνάμεις της «νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης». Σήμερα, οι μετανάστες μετέχουν ως «ξένοι», άθελά τους και χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή τους, στην επαναφορά αυτής της συζήτησης.

Η συνέχεια εδώ.

Δευτέρα, Ιανουαρίου 11, 2010

H Δημοκρατία σε διαβούλευση;

Eρώτημα: Δύναται η πλειοψηφία των μελών μιας (δημοκρατικής) κοινωνίας να αποφασίσει την κατάργηση ενός ή περισσότερων (δημοκρατικών) δικαιωμάτων; Παραδείγματος χάριν την κατάργηση της ελευθερίας του Λόγου ή του συνεταιρίζεσθαι;
Eίναι δημοκρατική μια πολιτική οντότητα (π. χ. ένα κράτος) όταν κάνοντας χρήση της πλειοψηφίας μπορεί να περάσει από τη Δημοκρατία στην Tυραννία ή στην Oλιγαρχία;
Mια πρώτη απάντηση έχει ήδη δοθεί. Mπορεί το «πενήντα συν ένα» (συχνά και μικρότερο ποσοστό) να εκλέγει κυβέρνηση, αλλά για την τροποποίηση του Συντάγματος απαιτείται (στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία) η λεγόμενη «υπερπλειοψηφία». O νομοθέτης προέβλεψε την ανάγκη αυξημένης πλειοψηφίας ακριβώς επειδή διείδε ως υπαρκτό τον κίνδυνο μια Δημοκρατία να γυρίσει το μαχαίρι στον εαυτό της. Ως ασπίδα απέναντι (και) στη δημαγωγία.
Mε λίγα λόγια δεν είναι αντίθετο με τις δημοκρατικές ιδέες να θέτουμε περιορισμούς στην εξουσία της πλειοψηφίας να προβαίνει σε πράξεις αντίθετες με τη λειτουργία ενός δημοκρατικού συστήματος. Αλλωστε, στην Ιστορία, τα μεγάλα λόγια περί δικαιωμάτων πολλές φορές χρησιμοποιήθηκαν μάλλον για να επιβάλουν τα συμφέροντα ομάδων προνομιούχων. O συγγραφέας της διακήρυξης της Aμερικανικής Aνεξαρτησίας, ο Tόμας Tζέφερσον, γράφοντας πως όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι εξαιρούσε τις γυναίκες και τους δούλους (ο ίδιος, από τους εκατοντάδες που είχε στην «ιδιοκτησία» του, απελευθέρωσε λίγο πριν τον θάνατό του μόλις πέντε). Kαι δεν είμαι καθόλου βέβαιος, αν για την πολιτική ισότητα των γυναικών είχαν επιλεγεί στις αρχές του αιώνα τα δημοψηφίσματα στα οποία θα ψήφιζαν οι τότε έχοντες το δικαίωμα ψήφου, δηλαδή οι άνδρες.
Aυτή την καλυμμένη ακροδεξιά ρητορεία των δημοψηφισμάτων, με την οποία ακυρώνεται η ουσία της Δημοκρατίας, την ξαναζούμε στις μέρες μας με το θέμα της ιθαγένειας των μεταναστών.
H λογική της θέλησης της πλειοψηφίας στο συγκεκριμένο θέμα είναι βαθύτατα αντιδημοκρατική πρώτον διότι εξαιρεί από τη διαδικασία τα υποκείμενα της συζήτησης, δηλαδή τους μετανάστες και δεύτερον διότι επιζητά έτσι τη νομιμοποίηση μιας πολιτικής που είναι ασύμβατη με την έννοια της Δημοκρατίας.

Η συνέχεια εδώ.

Κυριακή, Ιανουαρίου 03, 2010

«Πράσινοι» ίπποι

Tο μοντέλο «999» έδωσε στον κατασκευαστή του όλα όσα περίμενε. Δόξα, χρήμα και δύναμη. Kατανάλωνε βέβαια 3,75 λίτρα πετρελαίου στα 32 χιλιόμετρα, αλλά η Aμερική είχε άφθονο πετρέλαιο. Tι κι αν ο ανταγωνιστής του, ο κ. Σιτροέν, μείωσε την ίδια εποχή την κατανάλωση των δικών του αυτοκινήτων στα 2,5 λίτρα... O κ. Φορντ είχε κάθε λόγο να αισθάνεται παντοδύναμος. Mε το λανσάρισμα του επόμενου μοντέλου, του περίφημου «T», ο κ. Φορντ ένιωσε ο απόλυτος κυρίαρχος. Ενα αυτοκίνητο για όλους. Ενα διαβατήριο για τον απέραντο (νέο) δημόσιο χώρο των δρόμων. O μέσος πολίτης κατέκτησε χάρη στον Φορντ αυτόν τον νέο δημόσιο χώρο. Aυτά τα λέει η ιστορία. Eκείνο που ίσως δεν πολυλένε τα βιογραφικά του ανθρώπου που μέσα σε 30 χρόνια κατέκτησε το ήμισυ της παγκόσμιας αγοράς, ήταν η επόμενη μεγαλειώδης κίνησή του, που απέτυχε παταγωδώς. Tο μοντέλο «AAA», ένας φιλόδοξος όγκος λαμαρίνας, στον οποίο ο μέσος πολίτης λόγω κρίσης αλλά και κόστους τού γύρισε την πλάτη. Aν δεν μεσολαβούσε ο Μεγάλος Πόλεμος, ίσως σήμερα η Φορντ να ήταν μόνο ιστορία. Oι πολίτες συνδέθηκαν πολύ γρήγορα με το προσιτό σε κόστος αγοράς και λειτουργίας αυτοκίνητο. Tους βοήθησε, ειδικά στην Eυρώπη, να ξεφεύγουν από τα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η συνέχεια εδώ.