Πόση Αφρική χωράει στην Ελλάδα;

λύσουν έναν γρίφο που τους έθεσε ο γυιός τους.Ο μικρός Ανδρόνικος.Ο τετραχρονος πιτσιρικάς είναι αφρικανός (στο χρώμα του δέρματος) .Τον υιοθέτησαν πέρυσι από κρατικό ιδρυμα .Δεν ηταν και σε πρωτη ζήτηση ο Ανδρόνικος.Αυτος θα γινει μουσικός.Και τι φωνή. Υπάρχουν και μερικοί που χασκογελάνε όταν ακούνε τον Ανδρόνικο να τραγουδάει «του βοτανικού ο μάγκας» αλλά η Μαρία είναι μάνα-σκύλα.Τιποτα δεν αφήνει να αγγίξει τον μικρό της. Μιλησαν (και μιλούν) από την αρχή και οι τρείς τους (ετσι τους συμβούλευσαν οι ειδικοί) για τη διαφορά του χρώματος.
Στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου ο Ανδρονικος ζητησε να κρατάει (κι αυτός όπως τα αλλα παιδιά) ελληνική σημαία.Φέτος σκέφτονται και να τον βαφτίσουν (κυρίως επειδή πάλι οι ειδικοί τους ειπαν να «μεγαλώσει όπως όλα τα ελληνόπουλα για να το εχει αργότερα ως επιχείρημα» !).(Απέναντι σε ποιους; )
Υπολογίζεται ότι περίπου 18.000 παιδιά σαν τον Ανδρόνικο γεννήθηκαν και μεγαλωσαν ή μεγαλώνουν στην Αθήνα.Σχεδόν όλα με μαύρους γονείς,όχι με λευκούς.Αραγε όταν κάποια στιγμη θα διασταυρωθούν με τον Ανδρόνικο πόσο θα μοιάζουν οι ταυτότητες τους;
Η πρωτη μεγάλη μετανάστευση αφρικανών στην Ελλάδα εγινε στα τελη του ’80 .Κυρίως πολιτικοί πρόσφυγες από το Κονγκό ,που ειχαν συνεργαστεί με τους Βέλγους.Οι περισσότεροι προέρχονταν από την νομενκλατούρα ,και με αρκετά καλό επίπεδο μόρφωσης.Εδώ ζούν από τότε.Εδώ γεννήθηκαν τα παιδιά τους.Αυτή η δευτερη γενιά είναι ηδη πολίτες.Ελληνες πολίτες.Ή όχι;
Και ο Ανδρόνικος; Τι είναι;
Ο γριφος εμφανίστηκε από μια …
…απλή ανάγκη του Ανδρόνικου.Γονείς και στενό και ευρυτερο περιβάλλον είναι ολοι λευκοί (ενας φίλος του Αργυρη,ινδός , εφυγε καιρό πρίν στο Βέλγιο).Αλλά ο πιτσιρίκος ειχε ανάγκη να δει ότι ο κοσμος δεν είναι μονο λευκός.Ετσι θα διαχειριζόταν (τους ειπαν οι ειδικοί) πιο ευκολα την «διαφορετικότητά» του.Πριν από μερικούς μήνες διάβασαν για την γιορτη του πρέσβη της Νότιας Αφρικής .Και αποφάσισαν να πάνε.Το πάρτυ ηταν στην πρεσβευτική κατοικία,στον μεγάλο κηπο ,στο Ψυχικό.Τάχασαν.Στην αρχη ο μικρός κολλησε στρείδι στη Μαρία.Χρωματα,χρωματα παντού.Πολλές αφρικανικές χωρες ειχαν περίπτερα με ειδη χειροτεχνίας ή οικιακης βιοτεχνίας και υφαντα.Και φαγητά! Οι συζητησεις που επιασαν οσο ο Ανδρόνικος ξεθάρρευε με τα αφρικανάκια ηταν με πολλούς και διαφορετικούς,διπλωμάτες και εμπόρους κυρίως.Το παραξενο;Ολοι ξεκινούσαν από το ίδιο «μότο»: «Δεν υπάρχει Αφρική.Δεν μας ξέρετε γι αυτό την βλέπετε.Γιατι πρέπει κατι να δειτε.»
Ο Αργυρης και η Μαρία σημερα εχουν αρχίσει να βλέπουν τη λύση του γρίφου. Ο Ανδρόνικος τους εσπρωξε να γνωρίσουν –πριν δώσουν την ευκολη και λογική απάντηση για την ταυτότητά του- τι είναι «Αφρική».Ενας κόσμος τον οποίο αλλωστε δεν μπορούσαν να ανρηθούν ως πιθανή επιλογη του γυιού τους.
Τότε ηταν που κατάλαβαν ότι οι ταυτότητες δεν προϋπάρχουν,δεν προαπαιτούνται,αλλά επιλέγονται και κατασκευάζονται από τους ελεύθερους ανθρώπους. Αν δεν ηταν συνηθισμένος στην γειτονιά τους ενας Ανδρόνικος,τωρα υπάρχει.Και η γειτονιά οφείλει να το καταλάβει και να αλλάξει.Αλλα αυτό δεν επιβάλλεται.
Με ρίζες από Νιγηρία και Μαδαγασκάρη ,ο μικρός αποδείχθηκε ο καλύτερος οδηγός σ’ ένα συναρπαστικό ταξίδι.
Ενας 4χρονος μπόμπιρας με βελούδινο δερμα και μάτια σαν ζωγραφιά που δεν χωραγε σε τσιγγούνικες «μαλτιπλ-τσόις» κατηγοριοποιήσεις.
Η Αφρική είναι στο επίκεντρο του παγκόσμιου ντιμπέϊτ …
…ως ο «μεγάλος ασθενής».Εμμεσα και σιωπηλά αναγνωρίζεται ότι πάντα ηταν. Κι ετσι, με απίθανους,αλλά υπαρκτους συλλογισμούς δόθηκαν «μπόνους» στην ανωτερότητα της επιδερμίδας.
Αλλωστε δεν είναι η «μαυρη ηπειρος;Πάντα δεν ηταν; Τι πιο λογικό να ταυτιστει η ενδεια ,η πολιτισμική καθυστέρηση με την επιδερμίδα;».
Λάθος.Και το ένα και το άλλο.
Η Αφρική δεν ηταν πάντα «μαυρη».Εγινε.Κι αν την ιστορία της την διηγηθηκαν μονο οι λευκοί, την ιδιαιτερη προϊστορία της την αναζητουν τα τελευταία χρόνια διάσημοι ανθρωπολόγοι .Οι ερευνές τους εχουν ανατρέψει πολλές «βεβαιότητες».
Όλες προσπαθουν να απαντήσουν σε ένα ερωτημα που μπαινει δυναμικά στο προσκήνιο: «Γιατι κάποιοι λαοί(εθνη) είναι πιο πλουσιοι και εξέλιξαν πιο γρηγορα τον πολιτισμό από άλλους;». Η νεοσυντηρητική πλευρα (εκ των εκπροσωπων της ο David Landes) αναζητεί (σχεδόν μαρξιστικές) νομοτέλειες. Η άλλη πλευρα (με εκ των κορυφαιων τον Jared Diamond) αναδεικνύει το τυχαίο ως τον «αγνωστο Χ» στην εξισωση της εξέλιξης των κοινωνιών.
Ανάμεσά τους βρισκει χωρο ενας δημοσιογράφος που απεβίωσε φέτος .Ενας πολωνός ,ο Ρισαρντ Καπισίνσκι(όπως μεταφράστηκε το ονομα του) που εζησε 25 χρονια στην Αφρική .Το πρωτο ερωτημα λοιπόν από τον Καπισίνσκι δεν ηταν «τι ξέρουμε για την Αφρική», αλλά «από ποιους μάθαμε για την Αφρική»;
«Από τη Διεθνή του ληστρικού όχλου. Από τα χειρότερα κομμάτια της Ευρωπης, κλέφτες ,δουλέμπορους,μισθοφόρους ,ημιμαθείς και φανατικούς ιεραπόστολους». Αυτοι ηταν τα ματια και τα αυτιά της Ευρωπης και πάνω σ’αυτούς στηρίχτηκαν οι πρωτες αντιλήψεις για τους αφρικανούς.
Ο Diamond -συμφωνωντας με αυτή την προσέγγιση- εσκαψε πιο βαθειά. Και βρηκε μια ηπειρο οπου η πλειονότητα δεν ηταν «μαυρη» αλλά το αντίθετο. Αφου σιγουρευτηκε πως ακόμη και η κοιτίδα των σημιτικών γλωσσών είναι στη Βόρεια Αφρική («σιγουρα ενας κοντινός πρόγονος αυτου που εγραψε τη Βίβλο ηταν αφρικανός») αναζήτησε τις κινησεις των ανθρωπων της. Με εκπληξη ο αναγνωστης του σημαντικού αμερικανού καθηγητη ανακαλύπτει π.χ την (σημαντικότερη στην ανθρωπινη ιστορία) εποποιία των Μπαντού. Μιας από τις κυριότερες αφρικανικές φυλές ( ο Ανδρόνικος σιγουρα εχει και κατι από αυτούς ) ,οι οποίοι πολύ πρίν τα γερμανικά φυλα αρχίσουν την κάθοδο στη Βόρεια Ευρωπη ειχαν ηδη καλύψει τη μισή ηπειρο.Κάπου ανάμεσα στο 11.000 π.Χ και στο 8000 π.Χ , οι Μπαντού ξεκινησαν από τις περιοχές της Νιγηρίας (από δυτικά,από τον Ατλαντικό και μεσα σε δυο αιώνες κυριάρχησαν σ’ ολη την υποσαχάρια Αφρική, μεχρι τα ανατολικά στις ακτές του Ειρηνικού και από τον ισημερινό μεχρι τη (σημερινη) Νότια Αφρική.
Μονο που οι Μπαντού δεν ενδιαφερονταν για την ταυτότητα του άλλου ,οσο για γεωργική γη.Ετσι,όταν περίπου στα 1850 στο Βερολίνο εξι χωρες μοίρασαν μεταξυ τους την Αφρική (τελευταίοι το εμαθαν οι ιδιοι οι αφρικανοί) στην ηπειρο βρισκονταν οι πέντε από τις εξι κυριοτερες υποδιοαιρέσεις της ανθρωπότητας και (ακομη σημερα) εκει μιλούνται το ¼ των γλωσσών όλου του κόσμου.
«Οι αποικιοκράτες διαιρεσαν την Αφρική;» χα, χα …
…μα ακριβως το αντίθετο εκαναν γράφει ο καθηγητης ιστορίας Ροναλντ Ολιβερ : «Αυτό που εγινε ηταν μια βάρβαρη δια πυρός και σιδήρου ενοποίηση.Ο αριθμός των 10.000 οντοτήτων μειωθηκε στις 50!». Αυτό σκοτωσε την Αφρική.Αυτο διέλυσε όχι έναν αλλά χιλιάδες κοινωνικούς ιστούς .Διότι η πεμπτουσία της Αφρικής είναι η ετερογένειά της .Οταν για παράδειγμα οι Αγγλοι δημιούργησαν το Σουδάν συμπεριέλαβαν στο ιδιο «εθνος» αραβες μουσουλμάνους του βορρά και νεγρο-χριστιανους(και ανιμιστές) του Νότου .
Πολλές φορές στην υποσαχάρια Αφρική στο μέσο τεράστιων χερσων εκτάσεων υπάρχει ένα μεγάλο καταπράσινο ολοζωντανο δεντρο.Ενα μάνγκο. Ο ταξιδιωτης ξέρει ότι κοντα εκεί θα υπάρχει και ένα μικρό χωριό.Προφανως -λέει ο Καπισίνσκι- υπήρχε ένα δάσος εκεί κάποτε από το οποίο τελικά διασωθηκε αυτό το μάνγκο. Γιατι αραγε;
Ο δυτικός ταξιδιωτης , λέει ο Καπισίνσκι μπορει ευκολα να καταλάβει ότι το δεντρο είναι ο δημόσιος χωρος του χωριού. Στη σκια του τα παιδιά «κάνουν σχολείο» στη δροσιά του το βράδυ λένε οι παλιότεροι ιστορίες. Αυτή είναι και η (ακατανόητη για τον δυτικό) συμβολική σημασία του μάνγκο: «Η Αφρική ,με εξαίρεση τον ισλαμικό βορρά , δεν γνώρισε τη γραφή,η ιστορία πάντα μεταδιδόταν προφορικά, ηταν θρύλος που περνούσε από στόμα σε στόμα ,συλλογικός μύθος που γεννιόταν ασυνείδητα κάτω από ένα μάνγκο,μεσα στα βαθιά σκοτάδια, οπου το μονο που ακουγόταν ηταν η τρεμάμενη διήγηση των γερόντων.Γι αυτό και είναι τόσο σημαντικό.Γιατι εκει η κοινωνία διαλογιζεται για το ποια είναι και από πού προέρχεται ,συνειδητοποιεί τη δική της ιδιαιτερότητα και διαφορετικότητα ,προσδιορίζει την ταυτότητά της.»
Οι πιο δυσκολοι γριφοι είναι τελικά αυτοί που κατασκευάζονται από ψευτικα ερωτηματα.Και φαίνονται πανισχυροι επειδή μενουν άλυτοι αλλά το μυστικό είναι να αποδομησεις το βασικό ερωτημα .Και οι φιλοι μου οι ζωγράφοι το κατάλαβαν χαρη στην Αφρική.Ο Ανδρόνικος είναι ο Ανδρόνικος ,θετός γυιος του Αργυρη και της Μαρίας ,με καταγωγή από την Αφρική και με πρωτη γλώσσα τα ελληνικά. Η ταυτότητά του είναι δική του επιλογή .Μπορει και να μην υπήρχε άλλη σαν αυτή .Αλλά ποιος θα το απαγορευσει;.Ποιός νοιωθει τόσο δυνατός (και σκληρός) ώστε να βάλει νόρμες;




Info

· Jared Diamond « Οπλα ,μικρόβια και ατσάλι» Αθηνα 2006, ΚΑΤΟΠΤΡΟ
· David S. Landes «Ο πλούτος και η φτώχεια των εθνών» Αθηξνα 2005 ,ΛΙΒΑΝΗΣ
· Ρίσαρντ Καπισίνσκι «Εβενος,το χρωμα της Αφρικής» Αθηνα 2002, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
(Το αρθρο δημοσιεύτηκε στον ΕΤΚ στο νεο ενθετο για τα βιβλία και τις ιδέες-για το οποίο ειμαι ιδιαίτερα χαρούμενος)