Ο Βολταίρος ,το χρηματιστήριο και η Ιστορία

Ο μικρός Σουκρής επαιζε με τον φιλο του το Δημητρό στις ραγες του τρένου, λιγες μερες πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών και λίγο μετα τη μικρασιατική καταστροφή.Ένα τρένο σκοτωνει τον μικρό μουσουλμάνο και απομένει ο μικρός χριστιανός να προσεύχεται για τον φίλο του.Ο Δημητρός ηταν ο Μενέλαος Λουντέμης και η σκηνή (και η ανάμνηση) αναπτύσσονται στο (αυτοβιογραφικό) εργο του συγγραφέα ,στο «Συννεφιάζει».Μέχρι πρόσφατα οι μαθητες της Α Γυμνασίου το εβρισκαν στα κειμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (σελ 90-92).Είναι από τα λίγα λογοτεχνικά κειμενα για εκεινη την περίοδο –όπως αναφέρει ο Πολύκαρπος Καραμούζης(διδάσκει στο πανεπιστήμιο Αιγαίου)- που θέτουν ζητηματα σεβασμού στον «άλλο».Κι όμως αυτό το κείμενο εξαιρέθηκε από το νέο βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου.Φαινεται ότι το πρόβλημα ορισμένων (από «αριστερα» και δεξιά) για τον «συνωστισμό» στην παραλία της Σμύρνης αφορά και τον συνωστισμό συναισθημάτων (και γνώσεων).
Υποστηρίζεται από πολλούς ότι η σπουδή στον Νίτσε ή στον Κίρκεγκωρντ δεν μπορεί να εχει το πλήρες νόημα χωρις (και) τις βιογραφίες τους. Χωρις για παράδειγμα ,τη γνωση των αφόρητων πόνων που σημάδεψαν τη ζωη του μεγάλου γερμανού φιλοσόφου ή της σεξουαλικής ανικανότητας του δανού (πρωτου) υπαρξιστή.
Όταν ο Βολταίρος επισκέφθηκε στα 1726 το Λονδίνο θαυμασε πολλά πράγματα από την (τοτε) μητρόπολη του εμπορίου αλλά περισσότερο απ’ όλα το Βασιλικό Χρηματιστήριο.Το περίεγραψε ως ένα «μερός πολύ πιο αξιοσέβαστο από πολλά δικαστήρια ,οπου αντιπρόσωποι ολων των εθνων συναντώνται για το καλό της ανθρωπότητας».
Εχει αραγε σημασία για την ιστορία του Διαφωτισμού…
... το παραπάνω περιστατικό; Αξιζει η (διαρκής ) ερευνα και ανακάλυψη (και) τέτοιων στιγμών από το παρελθόν; Και αν ναι,αυτό γινεται ετσι από βιτσιο χωρις κάποια επιστημονική (ή άλλη) αξία; Δηλαδή η ερευνα μπορεί ή δεν μπορεί να ανατρέψει κατεστημένες απόψεις και –τελικά- δομικα υλικά της πραγματικότητάς μας;
Και γιατι η ρωσσική ιστορία ξαναγράφτηκε μετα την πτωση του κομμουνισμού; Ποιοι μαθητές έμαθαν ή μαθαίνουν την «αλήθεια»;
Γιατι ο Μπερλουσκόνι αλλαξε τα βιβλία της ιστορίας; Όπως –άλλωστε- συνέβη πολλές φορές μέσα στον χρόνο σε όλα τα ιστορικά βιβλία ολων των γλωσσών.
Και γιατι διασπάστηκε και η (κορυφαία σε κυρος και ισχύ) Ενωση Αμερικανών Ιστορικών σε μοντέρνους και μεταμοντέρνους;
Η καθιερωση του οκταώρου το 1920 στο Παρίσι δεν είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός που καθόρισε το παρόν μας ; Γιατι δεν αναφέρεται στα σχολικά βιβλία ιστορίας; Πόσα ακόμη τέτοια μεγάλα γεγονότα (η γέννηση της τηλεόρασης, η ιστορία του αυτοκινήτου) εμειναν εκτός;
Ποιος αραγε θυμάται ότι το πρωην γεράκι και πρωην αφεντικό της Παγκόσμιας Τράπεζας ο Χόροβιτς υπήρξε από τους πιο αριστερούς συγγραφείς τη δεκαετία του ’60;
Ακομη και η πέτρα του σκανδάλου ,η Μικρασιατική καταστροφή δεν ειχε τον ιδιο συμβολισμό για τους έλληνες αναμεσα στα 85 χρόνια που πέρασαν.Όπως αναφέρει ο Αντωνης Λιάκος (καθηγητης Πανεπιστήμιο Αθήνας) «αρχικά σήμαινε την κατά κράτος ήττα και τροπή σε φυγή του ελληνικού στρατού και διασταλτικά την καταστροφή του μικρασιατικού εγχειρήματος.Πολύ αργότερα ο όρος μετατοπίστηκε στο να σημαίνει την καταστροφή του ελληνικού στοιχείου στη Μικρά Ασία και συνοδεύτηκε με τη φράση «χαμενες πατρίδες» ή δανειστηκε χαρακτηρισμούς από τη λογοτεχνία,πχ από τα «ματωμένα χώματα»(1962) της Διδώς Σωτηρίου. Τα τελευταία χρόνια συνοδεύτηκε από το αίτημα της αναγνωρισής της ως «γενοκτονίας».Καθιερώθηκε μάλιστα και μια ειδική μέρα για τον εορτασμό της».
Ο Αντωνης Λιάκος με το τελευταίο του βιβλίο δίνει απαντησεις (και) στα ερωτήματα που προηγήθηκαν.Και παρεμβαίνει στην κουβέντα (και)για το βιβλίο τής στ’ δημοτικού ορίζοντας το πλάισιο της. Τι είναι ιστορία;Πώς και από ποιους γράφεται; Ποση σημασία εχει το παρόν στον τρόπο που κυττάμε το παρελθόν;
Και επειδή πολύ κουβέντα γίνεται για τον μετα-μοντερνισμό…
… (και στην Ιστορία) ως «ισοπεδωτική αποδόμηση» ο καθηγητης διευκρινίζει ότι «αποδόμηση δεν σημαίνει καταστροφή,ξεθεμελίωμα,αλλά έρευνα της ιστορικότητας των εννοιών και των ιδεών,αυτοψία στα δομικά υλικά ,στη συνδεσμολογία ,στο αρχιτεκτονικό σχέδιο».
Η κεντρική ιδέα της προσέγγισης που παρουσιάζει ο Α.Λιάκος θα μπορούσε μεταφορικά να προκύπτει από ένα απλό ερωτημα: Εχουν την ιδια εικόνα για την Αθηνα ,ο κάτοικος της Φιλοθέης με τον κάτοικο της Κυψέλης; Ο μαθητής στο συγκρότημα της Γκράβας με τον μαθητή του Κολλεγίου εχουν την ιδια εικόνα για την εκπαίδευση;
«Το βιβλίο αυτό,σημειώνει ο Α.Λιάκος,επιχειρεί μια αλλαγή οπτικής: Από το εξιστορούμενο αντικείμενο στο ιστορούν υποκείμενο.Δεν βλέπει όμως ξεχωριστά το ένα από το άλλο .Δεν πρέπει να φανταζόμαστε την ιστορία σαν ποτάμι που κυλάει στον χρόνο,και τους ιστορικούς σαν επισκέπτες οι οποίοι το παρατηρούν.Το ιστορούν υποκείμενο,οι προθέσεις του και η ματιά του προσδιορίζονται ιστορικά.Προσδιορίζεται το τι θέλει να δει ,το τι μπορεί να δει και το πώς μπορεί να το εξιστορήσει.Η ιστορία ποιείται γιατι περνά μεσα από τους τρόπους που οι κοινωνίες εγκαθιδρύουν για να εξιστορίσουν τον εαυτό τους.Το κειμενο(σ.σ το συγκεκριμένο βιβλίο) αναφέρεται σ’ αυτό το ιστορείν ως μια συγκρουση πολιτισμικών πρακτικων ,που αποτελούνται από ιδέες θεσμούς ,γλωσσικούς τρόπους ,διαθέσεις συναισθήματα μέσα από τα οποία σκεπτόμαστε και γράφουμε για το παρελθόν».
Στην απελευθέρωση της ιστορίας (όπως την προτείνει ο Α,Λιάκος)…
…αναφέρεται και το παράδειγμα της «Γκερνίκα» του Πικάσο. «Τι θα μας εδινε πιστότερη περιγραφή των βομβαρδισμών από την γερμανική αεροπορία;Φωτογραφία των ερειπίων;Εκθεση εκτέλεσης διαταγής από τον αρχηγό της αεροπορικής μοίρας;Εκθεση των τοπικών αρχων; Μαρτυρίες και απομνημονεύματα κατοίκων;Ας δοκιμάσουμε να κάνουμε αξιολογηση με βάση δυο κριτήρια: το αληθές και το πραγματικό.Με βάση το πρωτο ,οι ακριβέστερες πηγές θα ηταν κατά σειρά, πρωτα οι φωτογραφίες ,ύστερα οι εκθέσεις και με απόσταση οι μαρτυρίες. Με βάση το δευτερο κριτήριο ,της απόδοσης της πραγματικότητας ,θα άλλαζε η σειρά κατάταξης.Ο πίνακας
του Πικάσο θα ηταν ο πρωτος.(…) Γιατί ο πίνακας μας δειχνει καλύτερα την πραγματικότητα; Γιατι περιέχει τη δυνατότητα του πώς θα μπορούσε να είναι.Επομένως η πραγματικότητα αποτελείται από το τι εγινε και από το πώς θα μπορούσε να είναι αυτό που εγινε.Αρα το αληθινό είναι κάτι λιγότερο από το πραγματικό.Συμπέρασμα: Επιδιώκοντας το αληθές , και όχι το πραγματικό,ο ιστορικός λόγος εχει απώλειες».
Είναι μάλλον ελπιδοφόρο:Η ιστορία ποτέ δεν γράφτηκε ,δεν γράφεται
«αντικειμενικά».Ωρα να το χωνέψουμε για να ρυθμισουμε τη σταση μας απέναντι στα θέσφατα της (ητοι των ιστορικών που δεν είναι οι απλοί παρατηρητές ,αλλά πάντα επηρεασμένοι από τις αξίες της κοινωνίας και τους όρους με τους οποίους διαπραγματεύεται το παρελθόν της).
Τελικά ειμαστε πολύ πιο ελευθεροι απ΄οσο πιστευουμε.




Info

Αντώνη Λιάκου «Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία;» θηνα 2007,ΠΟΛΙΣ
Ian Buruma,Avishai Margalit “Δυτικισμός» Αθηνα 2007 ,ΚΡΙΤΙΚΗ
Πολύκαρπος Καραμούζης «Πολιτισμός και διαθρησκειακή αγωγή» Αθηνα 2007 ,ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Το αρθρο δημοσιευτηκε στον ΕΤΚ (στις 10/6/07)