Οι Οττεντότοι δεν υπήρχαν. Για την ακριβεια υπήρχαν αλλά και επινοήθηκαν από τους πρωτους ολλανδούς αποίκους στη Νότιο Αφρική. Πιθανότατα ηταν μέλη της μεγαλης φυλής των Μπαντού. Οι Ολλανδοί το πρωτο που «πρόσεξαν» ηταν ότι οι «μαυροι βάρβαροι» μιλούσαν με εντονους λαρυγγισμούς .Οι άποικοι –αναφερει ο ιστορικός Marc Ferro- τους ονόμασαν «Οτεντότους» από το ολλανδικό “Huttentut” που θα πεί τραυλός. Εκτοτε,γενιές λευκών μεγάλωσαν ερμηνεύοντας την ταυτότητα του άλλου διπλα τους με τον κυριο χαρακτηρισμό ως «τραυλός». Αν η ιστορία εχει χρωμα ,τότε αυτή η «λευκη ιστορία» κράτησε δυο, τρείς αιωνες αναπαράγοντας μια εικόνα για τον «άλλο» , τον μαυρο κάτοικο της ιδιας γης, τόσο απαξιωτική ώστε την τελευταία 15ετία χρειάστηκε να ξαναγραφτεί για να εξηγηθει τόσο η πρόσφατη ιστορία οσο και για να ανοίξουν οι νεες συνθήκες προς ισότιμη συνυπαρξη στα νεα μετα-αποικιακά κράτη.
«Ας μην γελιόμαστε ,σημειώνει ο Ferro: Η εικόνα που εχουμε για τους άλλους λαούς αλλά και για εμάς τους ίδιους συνδέεται με την ιστορία που μας εχουν αφηγηθεί όταν είμαστε παιδιά».
Στα σχολικά βιβλία ιστορίας του Ιράκ η θέση της Αραβίας και των Αράβων στον κόσμο προβαλλόταν πολύ διαφορετικά απ’ ότι π.χ στην Αιγυπτο. Στο (κοσμικότερο) Ιράκ η προσέγγιση θυμίζει εντονα την δική μας : «Οι Αραβες κατοικούσαν προαιώνια στη γη τους και δημιουργησαν τον πρωτο και σημαντικότερο πολιτισμό του πλανήτη ,ηταν το λίκνο της ιστορίας.Ουδέποτε υποδουλώθηκαν οσοι κατοικούσαν στην Αραβική χερσόνησο» .
Αντίθετα , στα αιγυπτιακά σχολικά εγχειρίδια για το ιδιο θέμα , η προσέγγιση είναι πιο θεοκρατική : «Οι Αραβες ηταν διασπαρτοι σε σκηνες και καλύβες στο έλεος των δυνατότερων ξένων .Μονο με τον «Αγγελιοφόρο του Αλλάχ» κατάφεραν να βρούν τη θέση «που τους αξίζει» στην Ιστορία».
Την περασμένη Παρασκευή ένα φάξ…
…με ιδιοχειρο σημείωμα του κ.Στ.Παπαθεμελή εφθασε σε γραφεία δασκάλων και συλλόγων γονέων της Θεσσαλονίκης ,καλωντας σε συμμετοχή στην εκδηλωση εναντίον των νεων βιβλίων ιστορίας και δη αυτου της εκτης δημοτικού.Λίγες μέρες πρίν,τη Δευτέρα ,η ΕΣΑΚ Χανιων(ΚΚΕ) εστειλε για το ιδιο θέμα mail σε όλα τα σχολεία της περιοχής .Και οι δυο συναντιούνται στο ιδιο σημείο (φαινομενικά) από διαφορετικούς δρόμους : Στην υπαγόρευση του τι είναι ιστορία ερημην των ιστορικών. Η μία πλευρα εγείρει ακόμη και θέμα «κρυφου σχολιού» η άλλη ότι αποσιωπάται η «αντικειμενική θεωρηση της ιστορίας στα πλάσια (σ.σ πάντα) της πάλης των τάξεων».
(Η ιστορία του «κρυφού σχολιού» είναι χαρακτηριστική της προχειρότητας με την οποία πολεμούνται τα νεα βιβλία.Όπως σημειωνει η Χριστινα Κουλούρη (καθηγητρια ιστορίας ,πανεπιστημιο Πελοποννήσου) «σε κανένα από τα ηδη υπάρχοντα βιβλία ιστορίας δημοτικου ,γυμνασίου και λυκείου δεν γινεται αναφορά στο «κρυφό σχολιό» και μονο στα νεολληνικά υπάρχει με την σαφη ενδειξη:Μυθος!»
Προφανως δεν το εχουν προσέξει αυτοί που απαιτούν να υπάρχει στο νέο βιβλίο ό,τι εχει ηδη αποσυρθεί από τα προηγούμενα. Ωστοσο εχει ενδιαφέρον ότι ο μυθος διαιωνίζεται κυρίως από εκπαιδευτικούς που μεγάλωσαν μαθαίνοντας το ως ιστορικό γεγονός.Εδώ την «πατησε» ο Γύζης με το υπέροχο εργο του ).
«Μέχρι σήμερα λεει ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης (ιστορικός) , η σχολική εκδοχή της εθνικής ιστορίας ήταν ένα ωραιοποιημένο παρελθόν, γεμάτο ήρωες και ημερομηνίες μαχών. Το έθνος, ειδικά το ελληνικό, εκλαμβάνεται ως κάτι αιώνιο, αμετάβλητο και σταλμένο από τη Θεία Πρόνοια.»
Αυτό μπορεί να αποτελεί την συγχρονη σχολική εκδοχή της εθνικής ιστορίας;
«Τα παιδιά σημερα ,εξηγεί η Μαρία Ρεπούση (αναπληρωτρια καθηγητρια,ΑΠΘ –συγγραφεας του νεου εγχειρίδου της στ’ δημοτικού) δεν γνωρίζουν καν τι συμβαίνει στη γειτονιά μας. Αυτοι οι λαοί γυρω μας ,ποιοι είναι;πως ηρθαν; Πως θα τους καταλάβουμε (ηδη ζούμε μαζί τους) –διότι εκτός από το να επιβάλλεσαι με τις δικές σου αλήθειες υπάρχουν και πιο πολιτισμένες μορφές σχέσεων .
Είναι δυνατόν να κατανοήσουμε τους αλλους μονο μεσα από τις πολεμικές συγκρούσεις των ελλήνων; Ακόμη και τους δυο παγκόσμιους πολέμους που διαμόρφωσαν τον σημερινό κόσμο ,οι μαθητες τούς μαθαίνουν μέσα από ελάχιστες σελίδες και πάντα σε σχεση με την ελληνική συμμετοχή.»
«Ακομη και η περίοδος της τουρκοκρατίας ,επισημαίνει η Χριστινα Κουλούρη,διδάσκεται όχι ως η ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας οσο ως η ιστορία των ελληνων επι τουρκοκρατίας».
Ετσι όμως πως μπορεί κανείς να κατανοήσει σχέσεις και «δικαια» που διαμορφωθηκαν εκείνη την περίοδο; Νοοτροπίες και αντιλήψεις αλλά και πολιτσμούς;
Η ιστορία δεν είναι εθνική προπαγάνδα…
…Δεν εχει λόγους να είναι. Η ιστορία –λεει η Μαρία Ρεπούση «είναι ένα πολύτιμο μάθημα που καλλιεργεί την γνωση την κριση και τη συνειδηση.Ο ιστορικά εγγράμματος πολίτης μπορεί να λειτουργησει αποτελσματικά στην εποχή του ξέροντας όχι μονο τι επιδιώκει ο ιδιος αλλά και οι γειτονές του και ,το κυριότερο, γιατι.. Δεν είναι μονο τα γεγονότα,είναι και πως σκέφτονταν οι ανθρωποι.Δεν είναι μόνο μάχες ,είναι και τα τραγούδια τους και οι συνήθειές τους,είναι ο πολιτισμός τους, οι τεχνες τους.»
Ο Ηρακλής Μήλλας(καθηγητής,Πανεπιστήμιο αθηνας) μελετώντας μυθιστορήματα του 19ου αιωνα διαπιστωνει ότι «οι ελληνες παρουσιάζονται σαν ενας λαός εντελώς διαφορετικός από όλους τους άλλους με ιδιαίτερα και ευάρεστα χαρακτηριστικά που είναι κοινό κτήμα ολου του έθνους ,είναι (σ.σ βεβαιως) θετικά χαρακτηριστικά και παρουσιάζουν μια διαχρονικότητα η οποία σχεδόν πάντα ξεκινά από τα βάθη των αιώνων». Αληθεια δεν εχει αραγε ιστορικό ενδιαφέρον η καθημερινότητα εκείνης της εποχής; Π.χ υπήρχαν ερωτικές σχεσεις μεταξυ ελληνων και οθωμανών; (Το θεμα ερευνά η πανεπιστημιακός Γεωργία Γκότση)
(σ.σ. Πάντως η προφορική παράδοση των Ρωμιών της Πόλης φερει το ειδικό βάρος της τραγικότητας τετοιων σχέσεων.Αλλά συμφωνα με την(εως πρόσφατα) επίσημη ιστορία ουδέποτε ανταλλάξαμε -αυτοβούλως- με τους κατακτητες κατι άλλο πέραν του αιματος !).
Το μάθημα της ιστορίας δεν είναι παπαγαλία χρονολογιών και ανικητων ηρωων. «Η ιστορία ,λέει η Μαρία Ρεπούση, δεν μπορεί να διδάσκεται ανεξάρτητα από το «πως».Επομένως πρέπει να βάλλουμε ιστορικές πηγές. Δεν είναι παιδαγωγική μέθοδος διδασκαλίας η αντίληψη «να παιδί μου αυτή είναι η αλήθεια ,μάθε την απέξω και έλα να μας την πείς. Η ιστορία είναι ένα μινι εργαστήρι που εχει ανάγκη -στο σχολείο- και την ερευνα και την αναζητηση από τον ιδιο τον μαθητή.»
Τι διδάσκεται μεχρι σημερα ο μαθητης; «Μα μονο την ελληνική ιστορία ,απολύτως ξεκομμένη κάθε φορά από την εποχή της και μάλιστα σε τρείς ομόκεντρους κύκλους απαντά η Χριστίνα Κουλούρη:Στο δημοτικό,στο γυμνάσιο και στο Λύκειο.Σχετικά πρόσφατα δοθηκε η κατευθυνση από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο να δοθεί εμφαση στην Γ’ Λυκείου στην ευρωπαϊκή ιστορία .Αλλά δεν τηρείται ουτε αυτό αφου ο προσεκτικός παρατηρητής θα δει ότι η συγκεκριμένη υλη δεν περιλαμβάνεται στην εξεταστέα για τα ΑΕΙ».
Και μια απαραίτητη διευκρίνιση από την ιδια : « Το μάθημα της ιστορίας δεν μπορεί να βασιζεται στην επιλεκτικότητα ουτε του εθνικιστικού ουτε του πολιτικά ορθού. Ουτε στα προαιώνια δικαια ουτε στην εξιδανίκευση του άλλου.Διότι ο στόχος τελικά είναι να αναπτυξουμε κριτική σκέψη και να γνωρισουμε τον εαυτο μας .Και η αυτογνωσία δεν προωθείται παρα μονο με την ειλικρίνεια.»
Οι Οτεντότοι πλήρωσαν για περιπου δυο αιώνες την αυτάρεσκη άγνοια των Ολλανδών κατακτητων.Πιθανως και οι αλβανοί σημαιοφόροι να πληρωνουν –σημερα, εποχή που πέφτουν τα συνορα- την αγνοια των ελληνων μαθητων ότι ο Μάρκος Μπότσαρης ηταν αλβανόφωνος. Μονο τότε θα ειχαν συνειδητοποιήσει ότι η συμμετοχή σε μια κοινωνία είναι μερικές φορές και θέμα επιλογής .Δηλαδή (και) ελευθερίας…
(Το αρθρο δημοσιευτηκε στον Τ.τ.Κ ,11/2/07)
Η Μικρή Χώρα στο Σκοτάδι
Πριν από 1 χρόνια
21 σχόλια:
Μήπως είναι ευκαιρία, το νέο βιβλίο ιστορίας να διδαχθεί και στα ΜΜΕ; Εκτός από τις εθνικιστικές κορώνες, ίσως να γλυτώναμε και από αυτό τον αφόρητο ελληνοκεντρισμό που έχει εξορίσει τις διεθνείς ειδήσεις από τα Μέσα... Ή, χειρότερα ακόμη, που τα οδηγεί να καλύπτουν, λ.χ. τις Συνόδους Κορυφής ωσάν να συγκαλούνται επειδή υπάρχει Ελλάδα και θέματα που την αφορούν...
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Αρκετό μελάνι χύθηκε σχετικά με το Βιβλίο της Στ’ Δημοτικού το οποίο και εν τέλει αποσύρθηκε (έτσι άκουσα τουλάχιστον). Όπως πάντα το ζήτημα τέθηκε σε βάση λανθασμένη: την ιδεολογία. Κανείς δεν αναφέρθηκε στα καταφανέστατα λάθη του βιβλίου που από μόνα τους θα έπρεπε να ωθήσουν στην απόσυρση του εγχειριδίου. Οφείλετε να ομολογήσετε τις απίστευτες ελλείψεις που παρουσιάζει το βιβλίο αυτό. Θα αρκεστώ σε μία σύντομη εξέταση των δύο πρώτων σελίδων επισημαίνοντας μόνον τα πλέον σοβαρά λάθη, διότι εάν προέβαινα σε λεπτομερή εξέταση όλου του πονήματος θα σπαταλούσα ασκόπως τον χρόνο μου:
1. Φαίνεται ότι σύμφωνα με τους συγγραφείς οι επιστημονικές ανακαλύψεις ξεκινούν το 1580 περίπου. Αγνοείται δηλαδή η Κοπερνίκειος επανάσταση (1543), η Ανατομία του Βεζαλίου (1543) και οι ιατρικές ανακαλύψεις του Μιχαήλ Σερβέτου Περ. 1552) Οποία έπαρσις!
2. Ο χάρτης είναι ανακριβής. Στην Ισπανία υπήρχαν ακόμη αραβικά βασίλεια στα μέσα του 15ου αιώνα. Η Γρανάδα έπεσε μόλις το 1492.
3. Η γένεση των νεότερων χρόνων. Αλήθεια γεννιούνται και πεθαίνουν οι χρόνοι; Ατυχής νεολογισμός των συντακτών.
4. «Μέσα σε μια ατμόσφαιρα χαράς οι άνθρωποι δημιουργούν σπουδαία έργα…». Πρόκειται για ανιστόρητη και ανούστατη γενίκευση. Ο Μεσαίωνας ήταν μάλλον πιο χαρούμενος από την Αναγέννηση. Δεν γνώριζε την ανατομία του ανθρώπου ως τραγικού όντος. Η προοπτική της σωτηρίας ενέπνεε τις προσπάθειές του.
5. «…οι νέες αυτές ιδέες {ουμανιστικές} εκφράζονται και στη θρησκεία.» Είναι τουλάχιστον ανιστόρητο να βλέπει κανείς τη Μεταρρύθμιση ως έκφραση, άκουσον άκουσον, των ουμανιστικών ιδεών. Διότι η ίδια η εικονοκλαστικότητα της Μεταρρύθμισης αντιμάχεται τον ουμανισμό, το λαμπρό και στιλπνό πνεύμα ενός Πολιτσιάνο και ενός Μποτιτσέλι.
6. Στο λήμμα σχετικά με την Μεταρρύθμιση αναφέρεται ότι αμφισβητούνται μόνο ο τρόπος λειτουργίας της καθολικής εκκλησίας και οι εξουσίες του Πάπα. Ούτε δύο λέξεις για τις θεολογικές καινοτομίες που εισάγει στο δόγμα ο Λούθηρος, αρχικά, και αργότερα ο Καλβίνος. Αυτά δηλαδή που δεν αναφέρονται είναι μακροπρόθεσμα πολύ πιο σημαντικά από αυτά που αναφέρονται. Επιπλέον δίνεται η εντύπωση ότι επρόκειτο για κίνημα που επικεντρωνόταν σε πρακτικά ζητήματα και όχι στη Θεολογική αναζήτηση.
7. «Προτεστάντες ονομάζονται οι Διαμαρτυρόμενοι Καθολικοί». Θου Κύριε φυλακη τω στόματί μου. Ένα από τα πρώτα στοιχεία που απεμπολεί η Μεταρρύθμιση είναι η Καθολικότητα.
8. Στην ίδια σειρά υπό την επικεφαλίδα Λόγιοι, στριμώχνονται ο Βησσαρίων και ο Σαίξπηρ. Κατά ποία έννοια ο Σαίξπηρ ήταν πεπαιδευμένος με την ίδια έννοια που ο Βησσαρίων ήταν τοιούτος μου διαφεύγει. Σας παραπέμπω στο μνημειώδες έργο «Τα ολίγα Λατινικά και τα ολιγώτερα Ελληνικά του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ» του T. W. Baldwin.
Ακόμη πιο σοβαροί είναι οι μεθοδολογικοί ακροβατισμοί και οι καρκινοβασίες στη σύνθεση του εν λόγω έργου.
9. Περίεργη, τουλάχιστον, η απρονοησία των συγγραφέων να συμβουλευτούν κάποιο στοιχειώδες εγχειρίδιο παιδαγωγικής. Στα 11-12 χρόνια το παιδί δεν έχει ακόμη εισέλθει στο στάδιο της κριτικής σκέψης το οποίο και καθιστά την παράθεση πηγών πηγή σύγχυσης.
10. Ακατανόητη είναι επίσης η εμμανής εμμονή των γραφόντων και συμπιλητών να αναφέρονται στα έργα τέχνης ως ιστορικές μαρτυρίες. Οι όποιες μαρτυρίες παρέχουν είναι τόσο πολυεπίπεδες και περίπλοκες που δεν μπορούν να κατασταθούν κτήμα δωδεκαετών.
Νομίζω σε κάθε περίπτωση ότι η επιστημονική ή μη πληρότητα του εν λόγω έργου θα έπρεπε να ήταν και η αιτία της απόσυρσής του.
Μετά τιμής,
Κωνσταντίνος Λερούνης
lipsius@otenet.gr
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Ελπίζω να μην καταχρώμαι της ευγένειάς σας και του χώρου σας δευτερολογώντας σχετικά με το υπ' αριθμόν 9 του ως ανωτέρω σχολιασμού μου.
Είναι γνωστό και καταφανές ότι ο σχολιασμός των ιστορικών πηγών ‘στο πόδι’ ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Αναφέρομαι στην κατά ντε Μπρεβ θαυμαστή τάξη που επέβαλε ο Σουλτάνος στις κατακτημένες περιοχές (βλ. σελ. 19 του εν λόγω βιβλίου). Αγνοούν άραγε οι συγγραφείς ότι οι διοριζόμενοι ως πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας είχαν συχνότατα εμπορικά συμφέροντα στην περιοχή και ακριβώς επεδίωκαν τον διορισμό τους προς εξυπηρέτησιν εμπορικών συμφερόντων είτε προσωπικών είτε τρίτων μερών, τα οποία στήριζαν οι διομολογήσεις; Υπάρχει ανάλογη σημείωση σχετικά με την ενδεχόμενη μεροληψία της ιστορικής πηγής, έστω και στο εγχειρίδιο-δεκανίκι του καθηγητή, και αν όχι (όπως και οι πληροφορίες μου αναφέρουν) είναι ή δεν είναι εγκληματικά στρεβλωτική αυτή η παράλειψη;
Γενικότερα, υπάρχει σε ολόκληρο το βιλβίο έστω και η παραμικρή υποψία σχετικά με ενδεχόμενη μεροληψία των ιστορικών πηγών τις οποίες τόσο αφειδώς όσο και λανθασμένα χρησιμοποιούν οι συντάξαντες το εν λόγω πόνημα;
Προσκαλώ τους όποιους ειδήμονες να απαντήσουν.
Μετά τιμής,
Κωνσταντίνος Λερούνης
Με όλο το θάρρος της βιωμένης εμπειρίας (και όχι κάποιας εξειδικευμένης επιστημονικής γνώσης): στη δεκαετία του '70 παρακολούθησα το δημοτικό στην Ιταλία και μπορώ να βεβαιώσω πως, όχι στην Στ' αλλά ήδη από την Δ' Δημοτικού, την ιστορία τη μελετούσαμε όχι μόνον από το σχολικό εγχειρίδιο αλλά και από εγκυκλοπαίδειες και άλλα ιστορικά βιβλία (για νέους) στα οποία μας παραπέμπανε οι δασκάλες μας. Δεδομένου ότι κάτι τέτοιο ποτέ δεν το έζησα στο ελληνικό γυμνάσιο ή λύκειο, οφειλώ να πω ότι εκεί και με αυτό τον τρόπο έμαθα πώς να μαθαίνω.
Αξιότιμε κε Τσουκνίδα,
Δεν γνωρίζω την ιδιότητά σας.
Όμως άλλα πράγμα είναι η αναφορά σε
"εγκυκλοπαίδειες και άλλα ιστορικά βιβλία (για νέους)" και άλλο η κριτική αξιολόγηση των πηγών ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται τόσο αποσπασματικά.
Βασική αρχή και προϋπόθεση κάθε κριτικής των ιστορικών πηγών είναι η εξακρίβωση της ταυτότητας του γράφοντος. Γνωρίζουν οι εκπονούντες το εγχειρίδιο ποιός ακριβώς ήταν ο ντε Μπρεβ και, αν ναι, γιατί δεν πληροφορούν αρμοδίως τους διδάσκοντες στο οικείο δεκανίκι;
Επιπλέον εγώ έζησα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αυτό που
εσείς ισχυρίζεστε ότι δεν ζήσατε.
Και εργασίες κάναμε και βιβλιογραφία παραθέταμε και μάλιστα εκτενή και ποικίλη.
Στην Ά Λυκείου (ή ΄Γ Γυμνασίου) είχα ξεψαχνίσει Sir Basil Liddell-Hart, Heinz Guderian, Κατσιμήτρο και von Esebeck για να εκπονήσω εργασία σχετικά με τον ΄Β Παγκόσμιο. Όχι όμως στην ΣΤ’ Δημοτικού.
Βέβαια δεν απαντάτε στo επίμαχο ερώτημα: Υποψιάζονται πουθενά οι μαθητές για το πόσο μεροληπτικές μπορεί να είναι οι πηγές; Ή μήπως σερβίρονται οι πηγές ως ένα ακόμη γεγονός;
Απορώ που βλέπετε την εξιδανίκευση της γνώσης μου και με εκπλήσσει μάλιστα το ότι αφού είστε τόσο απίστευτα ευρυμαθής και εμβριθής, Έλλην εξ Ιταλίας ορμώμενος και τιμή και ευλογία περιποιών το ταπεινό Ελληνικό Έθνος περιορίζεστε σε μία πολύ προσωπική εξομολόγηση χωρίς να αγγίζετε την υπόλοιπη επιστολή μου η οποία παντοιοτρόπως υποσκάπτει την τυχόν εγκυρότητα του πονήματος που επαινέσατε.
Μετά τιμής,
Κωνσταντίνος Λερούνης
Επειδή διάφοροι έχουν αποπειραθεί να λάβουν θέση στο θέμα του βιβλίου χωρίς να γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται, και πιστεύουν ότι απλώς οι "γνωστοί εθνικιστές αντιδρούν", δείτε εδώ
http://www.antibaro.gr/istoria.php
Αγαπητε κε Λερούνη προσπαθω να καταλάβω απο τις αντιδράσεις σας αν το οποιο πρόβλημα του βιβλίου ειναι συνολικό. Αν δηλαδή η πρό-Κοπερνίκειος εποχή ή οι διομολογήσεις(που δεν ηταν οθωμανική εφευρεση) και μερικά ακόμη απο τα -επιτρέψτε μου- επιμέρους σχόλια σας καθιστούν το βιβλίο αντιεπιστημονικό.
Ίσως σας διαφευγει οτι η ταπακιέρα δεν βρισκεται στον Κοπέρνικο.
Οτι το βιβλίο αυτο προκάλεσε αντιδράσεις επειδη θεωρηθηκε οτι μειωνει τον χωρο (και τον τόνο) των "εθνικών" γεγονότων.
Επ αυτου ειναι η συζητηση και οχι στα οποια λάθη. Αλλωστε θα συμφωνήσετε ελπίζω μαζί μου οτι ειναι συνηθες τα βιβλία ζωντανων επιστημών να αναθεωρούνται ή να διορθωνονται. Ειναι ομως απαράδεκτο να ριχνονται στην πυρά για ιδεολογικούς λόγους.
Λυπάμαι που το λέω αλλα η περιπτωσιολογία στην οποία επιδοθηκατε ειναι μάλλον ανεπίκαιρη,ακριβως επειδή ειναι μια προφανης διαδικασία σε ολες τις επιστημες και τα συγγράμματα.
Θα με ενδιέφερε λοιπόν η αποψη σας στο για ποιούς λόγους πρέπει να απορριφθει το βιβλίο.
Απο τις αιτιάσεις σας λαμβάνω σοβαρά υπόψη τα ορια κριτικής σκέψης ενός 12 χρονου.Σας υπενθυμίζω πάντως οτι οι συγγραφείς ειναι καθηγητες παιδαγωγικής στο Αριστοτέλειο.Αν εχετε καμμία νεότερη παιδαγωγική μέθοδο παρακαλω να μας τη γνωστοποιήσετε.
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Γνωρίζω ότι η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα της εθνικής συνείδησης και της αποτύπωσής της σε ιστορικά βιβλία.
Όμως αν το βιβλίο δεν είχε αποσυρθεί για λόγους εθνικούς θα έπρεπε να έχει αποσυρθεί εξαιτίας της ανεπάρκειας στο καθαρά ιστορικό κομμάτι αλλά και των μεθοδολογικών καρκινοβασιών και ακροβατισμών στο παιδαγωγικό μέρος. Επί της απόκρισής σας τώρα:
1. Παρανοήσατε τα γραφόμενά μου. Δεν μου διαφεύγει ότι η ταπακιέρα δεν είναι στον Κοπέρνικο. Αυτό ακριβώς λέω: ότι καλύπτει το τελευταίο πέμπτο περίπου του χώρου που αναλογεί στον 16ο αι. οδηγώντας μας αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η προ 1580 εποχή δεν είχε να επιδείξει δα και καμία σημαντική επιστημονική ανακάλυψη. Εξ ου και η παράθεση τριών ουσιαστικών ανακαλύψεων στα μέσα του 16ου αι.
2. Θέσατε ορθά το ζήτημα της Μεθόδου. Δεν έχω καμμία καινούργια θεωρία. Μόνο μία κάπως παλιά και γενικώς αποδεκτή. Οι σεβαστοί κύριοι και κυρίες που έγραψαν το βιβλίο γνωρίζουν αναμφίβολα τα στάδια γνωστικής εξέλιξης του Πιαζέ και δεν χρειάζονται εμένα να τους τα υπενθυμίσω. Το τελευταίο στάδιο κατά το οποίο αναπτύσσεται πλήρως η συμβολική και αφηρημένη σκέψη ξεκινά μόλις το 11ο-12ο έτος και ολοκληρώνεται το 16ο. Και εγώ αναρωτιέμαι τί στο καλό σκέφτονταν όταν το έγραφαν οι συγγραφείς αφού σίγουρα το γνωρίζουν αυτό.
3. Ποιός είπε ότι οι διομολογήσεις ήταν φαινόμενο αποκλειστικά οθωμανικό; Όχι πάντως εγώ. Αυτό που είπα είναι ότι συχνάκις οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων ιδίως της Αγγλίας και της Γαλλίας είχαν και εμπορικά, άμεσα ή έμμεσα, συμφέροντα. Επομένως οι γνώμες τους (και αφού εξετάσουμε τί συμφέροντα εκπροσωπούσε ο κος ντε Μπρεβ στην προκειμένη περίπτωση) πρέπει να τοποθετούνται στη συνάφειά τους και να γίνονται κατανοητά τα κίνητρα του γράφοντος. Υπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία επί του θέματος της ανάλυσης των πηγών.
4. Όπως ανέφερα κοίταξα μόνον δύο σελίδες, τις δύο πρώτες και πιστέψτε με ότι η επιλογή ήταν τυχαία. Είχα ήδη βέβαια διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο και για να είμαι πιο αντικειμενικός τράβηξα κλήρο. Όταν σε δύο μόλις σελίδες οι συγγραφείς έχουν καταφέρει να αποσπάσουν από την φειδωλή μου γραφίδα οκτώ αιτιάσεις, έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι αν έκανα συστηματική κριτική του υπόλοιπου βιβλίου θα έβρισκα εκατοντάδες. Επειδή όμως είμαι εξαιρετικά πολυάσχολος και πόνημα (ιστορικό) το οποίο συγχέει αδιακρίτως την αφορμή και τα αίτια της Μεταρρύθμισης, που είναι πολύ βαθύτερα, δεν αξίζει εκτενή κριτική, η οποία άλλωστε θα διατάρασσε την ψυχική μου ηρεμία, αρκέστηκα σε δύο σελιδούλες και μετά έκανα δύο γενικότερες παρατηρήσεις συμπληρωματικά.
Θα δεχόμουν λοιπόν τα περί περιπτωσιολογίας αν είχα οκτώ αιτιάσεις για ολόκληρο το βιβλίο. Όταν όμως έχω οκτώ για δύο σελίδες τα περί περιπτωσιολογίας δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά. Άλλο πράγμα είναι η διόρθωση ενός πονήματος και άλλο η σωρεία λαθών που με κάνει να αναρωτιέμαι ποιος έδωσε το τυπωθήτω για αυτό το βιβλίο. Από μία ρωγμή δεν πέφτει το οικοδόμημα. Από μερικές εκατοντάδες όμως… Λυπούμαι που θεωρείτε την σωρεία αβλεψιών και λαθών σε χώρο δύο σελίδων ΠΡΟΦΑΝΗ….Και ας προσθέσουμε και μία ακόμη αιτίαση για να γίνουν εννέα:
9. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους δεν ήταν κράτος. Είναι αδιανόητο να μπαίνουν στο ίδιο ‘σακί’, στην ίδια κατηγορία πολιτειακών οντοτήτων το Βασίλειο της Αγγλίας και η Αυτοκρατορία αυτό σύνολο αυτόνομων φεουδαλικών κτήσεων με όχι και τόσο ισχυρή σύνδεση μεταξύ τους.
Αν η αλήθεια και η ιστορική σκέψη θεωρούνται ανεπίκαιρες στην εποχή μας την οικτίρω.
Εκτός πνεύματος της ιδικής μου επιχειρηματολογίας θα αναφέρω (σχετικά με τα δικά σας γραφόμενα περί ιδεολογίας) ότι κάθε βιβλίο ιστορίας είναι φορέας ιδεολογίας και αυτό είναι αναπόφευκτο. Το ζήτημα είναι αν μπορούμε να παραμένουμε νηφάλιοι όντας πολυεστιακοί στην προσέγγισή μας.
Ελπίζω ότι έχω απαντήσει στα ερωτήματα που θέσατε.
Μετά τιμής,
Κωνσταντίνος Λερούνης
Οχι κ.Λερούνη ,δεν εχετε απαντήσει στα ερωτηματά μου. Και φοβάμαι οτι ισως δεν εχετε απαντησει ουτε στα δικά σας.
Εξηγούμαι:
Κανατε τον κοπο να αντιπαραθέσετε -επιτρέψτε μου- ιστορικισμο αλλά τελικά να διαπιστώσετε οτι "καθε βιβλίο ιστορίας ειναι φορέας ιδεολογίας".
Ειλικρινά, η απόσταση που διανύσατε ειναι μεγάλη.
Γι αυτό ,ας αφησουμε στην ακρη ακαδημαϊκούς λεονταρισμούς (ευάλωτους αλλωστε οπως κάθε λεονταρισμός) και ας μπούμε στην ουσία.
Αγαπητε κύριε στο ιδιο βιβλίο δεν υπάρχει η ισως σημαντικότερη ανακάλυψη ,το πείραμα του Μέντελ και τα φασόλια.Η κληρονομικότητα κε Λερούνη.
Δεν υπάρχει ομως και η ακόλουθη μαύρη σελίδα:Στην πεδιάδα του Αυλώνα (της Αλβανίας) πέθαναν πρίν απο καμμιά 80 χρόνια 100.000 ανθρωποι,αμαχοι ,μετα απο εξαντλητική πορεία ημερων στο χιόνι ,απο τον αλβανικό νότο.Ξέρετε ποιοι τους καταδίωκαν? Ελληνες .
Ειναι μια απο τις πιο μαύρες σελίδες της Αλβανίας .Προσωπικά ντράπηκα οταν για να την μάθω έπρεπε,μολις λίγα χρόνια πρίν ,να διαβάσω δυο αγγλους δημοσιογράφους,την Βίκερς και τον Πέτιφερ.
Ναι, μπορεί να υποτιμούν ( Ρεπούση και σία) την Αγία Ρωμαϊκη Αυτοκρατορία,αλλά τουλάχιστον δεν υποτιμούν τον μαθητή.
Και προτιμω ενα βιβλίο που το "λάθος" του ειναι στον "καθολικό προτεσταντισμό" (αλήθεια εσεις ενας γνωστης του Πιαζέ γιατι ενοχληθήκατε αφου ο όρος μπορεί να υστερεί κυριολεκτικά αλλά μαθησιακά ειναι εξοχως κατανοητος) απο ενα βιβλίο που τα λάθη του ειναι και εσκεμμένα και υπαγορευμένα σε τόσο μακρυνες εποχές .Τετοια βιβλία αγαπητε κυριε υποπτευομαι οτι τα διδαχθηκατε κι εσείς.
Αυτός ειναι και ο κίνδυνος του μαθηματος της ιστορίας:Κάποιοι,οι περισσότεροι ,την πιστευουν.
Κύριε Λερούνη,
απορώ, πού είδατε να παριστάνω τον ..."απίστευτα ευρυμαθή και εμβριθή" όταν τονίζω πως η αναφορά μου γίνεται "με όλο το θάρρος της βιωμένης εμπειρίας (και όχι κάποιας εξειδικευμένης επιστημονικής γνώσης)";! Επιμένω να θεωρώ πως από την κατάθεση μιας πραγματικής εμπειρίας ένας επιστήμονας όλο και κάτι έχει να αποκομίσει...
Χωρίς καμία διάθεση κατάχρησης του χώρου, μια τελευταία παρατήρηση: με το σχόλιο μου, έχοντας ως αφετηρία την καταδίκη της ιδεολογικής προκατάληψης, εστίασα στα αποτελέσματα του εθνοκεντρισμού στα ΜΜΕ... Δεν σκόπευα, ούτε σκοπεύω να υπεισέλθω σε άλλα χωράφια...
Αξιότιμε κε Τσουκνίδα
Σας ευχαριστώ για την διευκρίνηση.
Είναι επιβεβλημένο να αποδεχθεί κανείς την εξήγησή σας και την κατάθεση μίας βιωμένης εμπειρίας για την οποία και σας ευχαριστώ.
Όχι όμως να αποδεχθεί και την αρχική σας θέση
να υποδειχθεί το εγχειρίδιο ως πρότυπο στα ΜΜΕ, η οποία υποθέτω ότι είναι σχήμα λόγου.
Διότι ένα εχγειρίδιο που σφαλερά ισχυρίζεται ότι ο Βησσαρίωνας δεν εμπλούτισε απλώς την γνώση των Δυτικοευρωπαίων αλλά ότι έκανε σε αυτούς γνωστούς τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς (λες και δεν τους είχαν ματακούσει στην Εσπερία), και αυτό ακριβώς λέει το εν λόγω πόνημα,
είναι άξιο ψόγου κατ' ελάχιστον, ακόμη και αν δεχτούμε ότι είναι διορθωτικό του εθνικισμού.
Με τις ειλικρινέστερες ευχές μου,
Κωνσταντίνος Λερούνης
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Δεν βλέπω για ποίους λεονταρισμούς μιλάτε. Ειλικρινά. Απορώ.
Εκτός να αναφέρεστε στο ότι εξέθεσα τις ανακρίβειες του εγχειριδίου.
Αν η αλήθεια ονομάζεται λεονταρισμός τι να πω;
1. Φαίνεται ότι δεν εννοείτε, εν βρασμώ ψυχής, αυτό που διαβάζετε.
Εγώ δεν είπα γιατί παραλήφθηκαν τα όσα παραλήφθηκαν αλλά διατύπωσα την απορία μου γιατί η γραμμή (ταπακιέρα όπως την αναφέρετε) ξεκινά από το τέλος και όχι από τα μέσα του 16ου αι. Αυτό υποδηλώνει ότι το μέσο του 16ου αι. θεωρείται όχι τόσο αξιόλογο από επιστημονική άποψη. Απέδειξα το αντίθετο. Η διόρθωση ήταν επί λάθους, όχι επί παραλείψεως.
2. Επομένως δεν μου λέτε κάτι εντοπίζοντας την παράλειψη της κληρονομικότητας. Η ευρωπαϊκή ιστορία του 19ου αι. δεν περιλαμβάνεται στην ύλη. Επομένως τί θέση έχει ο Μέντελ; Η Αναγέννηση υποτίθεται ότι καλύπτεται όμως έστω και σύντομα. Ούτε έχουμε να κάνουμε με μία ιστορία των ανακαλύψεων επομένως δεν μπορούμε να καταλογίσουμε την απουσία της κληρονομικότητας από την ύλη.
3. Άσχετη με την παρούσα συζήτησή μας είναι και το γεγονός στην Αυλώνα που παραθέτετε. Ποιος είπε ότι θεωρώ την ελληνική πλευρά αγία και άσπιλο;
4. Αφού αναφέρεστε σ’ εμένα προσωπικά, να σας πω ότι ήμουν ο φόβος και ο τρόμος των καθηγητών αφού είχα μία τάση να ακριβολογώ ενώ εκείνοι να κάνουν λάθη στην έκθεση των γεγονότων. Τα οψώνια της Ελληνικής εκπαίδευσης. Και λανθασμένα υποθέτετε ότι τέτοια βιβλία διδάχτηκα και εγώ. Μόνον ένα: αυτό της ΄Γ Λυκείου Δέσμης. Κατά τα άλλα τα απέφευγα διαβάζοντας από άλλα βιλβία πιο ενημερωμένα.
5. Και με τι αντιπαραθέτω τον ιστορικισμό; Εννοείτε ίσως ότι εμμένω σε μία ισορικιστική αντίληψη. Άλλο πράγμα είναι να είναι κανείς φορέας μίας ιδεολογίας κε Καμπύλη και άλλο να τα κάνει θάλασσα με τα γεγονότα. Σε αντίθεση με το πρώτο το δεύτερο μπορεί να αποφευχθεί. Αν ο ιστορικισμός μου συνίσταται σε μία εμμέλεια στη διατύπωση της έκθεσης των ιστορικών γεγονότων τότε ζήτω ο ιστορικισμός. Η παρουσία μίας ιδεολογίας δεν σημαίνει ότι έχει καθείς και το ελεύθερο να παραποιεί κατά βούλησιν το υλικό.
6. Ουδέποτε συνέκρινα το βιβλίο αυτό με άλλο προηγούμενο στο οποίο εμπεριέχονται εσκεμμένα λάθη. Η αντικατάσταση ενός χειρότερου βιβλίου από ένα κακό είναι δηλαδή ικανοποιητικός συμβιβασμός; Σας διακρίνει μία αντι-εθνικιστική εμμονή που, αν και εύλογη καθ’ εαυτή, δεν σας βοηθεί να δείτε ότι ο γράφων ενδιαφέρεται μονάχα για την ακρίβεια και την νηφαλιότητα στις ιστορικές μελέτες. Εγώ μελετώ το βιβλίο ως έχει, όχι σε σύγκριση με αυτά που προηγήθηκαν. Αν ήταν και αυτά ανακριβή κακώς και έμειναν στην εκπαίδευση τόσα χρόνια.
Σε ποίο ερώτημά σας δεν απάντησα λοιπόν; Δικαιολογείται η σωρεία λαθών και ανακριβειών σε ιστορικό σύγγραμμα; Αυτό θέλετε να πείτε; Αυτό δεν είναι ιστορία κε Καμπύλη. Και η επιστήμη συνίσταται στην κατά το δυνατόν ακρίβεια της διατύπωσης.
Μου λέτε επίσης ότι δεν απάντησα ούτε στα δικά μου ερωτήματα. Μα δεν έθεσα κανένα ουσιαστικό ερώτημα. Μόνον ένα και αυτό ρητορικά καθαρά. Ομιλείτε περί ανυπάρκτων πραγμάτων.
Και δεν υποτιμάται ο μαθητής όταν εκτίθεται σε σωρεία ανακριβειών, κε Καμπύλη; Αν αυτό δεν είναι υποτίμηση τότε τί είναι;
Κανένα επιχείρημά μου μέχρι στιγμής δεν έχετε ανασκευάσει. Και κανένας σώφρων ιστορικός δεν θα σας πει ότι η ανακρίβεια είναι αρετή στην επιστήμη.
Μετά τιμής,
Κωνσταντίνος Λερούνης
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Εκτός του ότι δεν απαντάτε στις αιτιάσεις ιδιαίτερα τις αφορώσες στις ανακρίβειες και στη μεθοδολογία της παράθεσης των πηγών, με υποχρεώνετε να σας υπενθυμίσω ότι στην ιστορία είναι ανώφελο να κατασταθεί οτιδήποτε «εξόχως μαθησιακά κατανοητό», αν το περί ου ο λόγος αντικείμενο της κατανόησης απλούστατα δεν υπάρχει. Και αφού ο καθολικός προτεσταντισμός, για την ακρίβεια ο καθολικός Διαμαρτυρόμενος (η ορολογία του βιβλίου) δεν υφίσταται τα περί εξόχου μαθησιακότητας απομένουν κενά νοήματος και προξενούν επιπλέον εννοιολογική σύγχυση. Υπάρχει αρκετή εννοιολογική σύγχυση ήδη, δεν χρειαζόμαστε άλλη.
Η Διαμαρτύρηση αποκόπτει από την Kαθολικότητα, απλά πράγματα.
Μετά τιμής,
Κ. Λεορύνης
Αξιότιμε κε Καμπύλη,
Παραθέτω από την μη-αποκριτική απόκρισή σας
Αυτός ειναι και ο κίνδυνος του μαθηματος της ιστορίας: Κάποιοι, οι περισσότεροι ,την πιστευουν.
Θεωρώ ότι αυτή η διαπίστωση είναι γενική και δεν με αφορά. Αν θεωρείτε, ωστόσο, ότι με αφορά, σας παρακαλώ θε ρμά να μου το γνωστοποιήσετε ώστε να σας απαντήσω καταλλήλως. Διότι ποτέ δεν πίστεψα άκριτα κανένα μάθημα ιστορίας.
Μετά τιμής,
Κ. Λερούνης
Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ,
κυρία Υπουργέ, κύριοι Υφυπουργοί Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων,
κύριοι Υπουργοί,
κύριοι Βουλευτές,
κύριοι του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου,
Σας στέλνω αυτή την επιστολή, για να εκφράσω την δυσαρέσκειά μου για το νέο βιβλίο Ιστορίας της Έκτης Δημοτικού.
Ένας σύγχρονος ευρωπαίος συγγραφέας έγραφε: «Για να εξαφανίσει κανείς ένα έθνος τού αφαιρεί πρώτα την μνήμη. Καταστρέφει τα βιβλία του, την παιδεία του, την ιστορία του. Και κάποιος τού γράφει άλλα βιβλία, τού μεταφυτεύει άλλη παιδεία και επινοεί άλλη ιστορία. Κατόπιν το έθνος αρχίζει σιγά σιγά να ξεχνάει ποιο είναι και ποιο ήταν. Ο κόσμος τριγύρω του θα το ξεχάσει πολύ γρήγορα». Φαίνεται ότι στην Ελλάδα του 21ου αιώνα η μεταφύτευση αυτή έχει ήδη ξεκινήσει. Το συγκεκριμένο βιβλίο, που διδάσκεται στα σχολεία μας από το τρέχον σχολικό έτος, είναι το πρώτο εγχείρημα παραγωγής μίας γενιάς Ελλήνων που στο όνομα μίας παιδείας (δήθεν) «ανοιχτής» θα έχει απωλέσει όλους τους ιστορικούς συνεκτικούς ιστούς από τη συλλογική της μνήμη και συνείδηση. Μιας γενιάς που θα στέκεται ανήμπορη να κατανοήσει την ελληνική ετερότητα, μέσα σ΄ έναν ταχέως εξελισσόμενο κόσμο που ευνοεί και ενθαρρύνει την επικοινωνία των λαών. Συνεπώς, μίας γενιάς πρόθυμης να παραδοθεί αναντίρρητα στα κελεύσματα τρίτων. Πρέπει να αρνηθούμε και να ακυρώσουμε αυτήν την τροχιά, τώρα που είναι ακόμα νωρίς, πριν γενικευθεί το φαινόμενο.
Θεωρούμε ότι το περιεχόμενο του νέου διδακτικού εγχειριδίου Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού έχει τα εξής αρνητικά χαρακτηριστικά, που το καθιστούν ακατάλληλο για διδασκαλία:
Εξωραΐζεται η Οθωμανική αυτοκρατορία με όλες τις μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας, όπως την αποσιώπηση, παραποίηση, παρερμηνεία κ.λπ
(Κεφάλαια: Η κοινωνική οργάνωση ,σελ. 18.
Οικονομία και επαγγέλματα, σελ. 20.
Η εκπαίδευση, σελ. 22.
Η καθημερινή ζωή, σελ. 24-25 ).
• Οι Έλληνες εμφανίζονται να συμβιώνουν αρμονικότατα με τους κατακτητές λησμονώντας βιασμούς, γενοκτονικής φύσεως ολοκληρωτικές σφαγές (πχ σφαγή της Χίου), παλουκώματα, εγκλήματα, λεηλασίες, ταπεινώσεις, εξισλαμισμούς, παιδομαζώματα, εξορίες, σκλαβοπάζαρα, το καβάλημα να περάσει ο αφέντης Μουσουλμάνος το ποτάμι. Αποκρύπτεται ότι οι ραγιάδες, όπου γης, βασανίζονται και υποφέρουν. Ο όρος «γενίτσαρος» απουσιάζει ολοκληρωτικά.
• Χαρακτηριστικό είναι το εξής απόσπασμα που παρατίθεται στο βιβλίο ως ιστορική πηγή: «Ο ντε Μπρεβ πρεσβευτής της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη (1590-1606), προς το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΓ΄ «Οι Σουλτάνοι όταν κατακτούν ένα βασίλειο ή μια επαρχία διατηρούν θαυμαστή τάξη. Όσο για το λαό, αφήνεται να ζει σύμφωνα με τα ήθη και τα έθιμά του. Διατηρεί τα αγαθά του και έχει θρησκευτική ελευθερία» (σελ. 19). Η ερώτηση που ακολουθεί την πηγή επιχειρεί να διαμορφώσει τη συνείδηση των μαθητών: «με ποιο τρόπο αντιμετωπίζουν οι Σουλτάνοι τις κατακτημένες περιοχές σύμφωνα με την πηγή»;
• Η εικόνα τον Οθωμανών είναι εν γένει εξιδανικευμένη εκτός από ιδιώτες εισπράκτορες των φόρων: «Η οθωμανική Πύλη αναγκάζεται να παραχωρήσει την είσπραξη των φόρων σε ιδιώτες και όχι σε υπαλλήλους του κράτους. Οι ιδιώτες αυτοί συχνά παραβιάζουν το νόμο, αδικούν τους υπηκόους και πλουτίζουν σε βάρος τους» (σελ.30), λες και εκτός από επιτήδειους «ιδιώτες» κατά τα άλλα επρόκειτο για εξευγενισμένη διοίκηση. Η απόπειρα να αθωωθεί το οθωμανικό σύστημα εξουσίας είναι ευδιάκριτη και στο πιο αγύμναστο νου.
Υποβαθμίζεται ο ρόλος της Εκκλησίας και στα χρόνια της δουλείας και κατά την επανάσταση:
• Αποσιωπάται η σημασία της Ορθοδόξου Παραδόσεως στην διατήρηση της εθνικής συνειδήσεως των Ελλήνων. Ελληνικοί πληθυσμοί που κατοικούσαν στα όρια του ελληνικού κόσμου, ακόμη και όταν έχασαν την γλώσσα έμειναν Ρωμιοί στην ψυχή χάρη στην Ορθόδοξη παράδοση με επίκεντρο το Πατριαρχείο (από τους τουρκόφωνους Καραμανλήδες στα βάθη της Καππαδοκίας μέχρι τους σλαβόφωνους ή δίγλωσσους Μακεδόνες «γραικομάνους» (ένθερμους Έλληνες) του καπετάν Κώττα, αργότερα), ενώ, αντιθέτως, απώλεια της πίστεως σήμαινε και απώλεια της εθνικής ταυτότητας (εξισλαμισμοί, γενιτσαρισμός, Βαλαάδες, Τουρκοκρητικοί κ.ά.). Θρύλοι κάνουν λόγο για πληθυσμούς που προτίμησαν να τούς κοπεί η γλώσσα (για να μην μιλούν Ελληνικά) παρά να χάσουν την πίστη τους. Κεντρικό ρόλο στην στην διατήρηση αυτής της παραδόσεως παίζει η Εκκλησία με κέντρο το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Από την μεγάλη εκστρατεία για την μόρφωση των σκλαβωμένων Ελλήνων που ξεκίνησαν οι Πατριάρχες Ιερεμίας Β' ο Τρανός (16ος αι.) και Κύριλλος Λούκαρης (17ος αι.), μέχρι τις δεκάδες σχολείων που ίδρυσε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (ο οποίος αναφέρεται στο βιβλίο χωρίς το επίθετο «Άγιος»...), από τον ταπεινό ιερέα που δίδασκε κάτω από το γιαταγάνι του δυνάστη σε εποχές διωγμών, μέχρι τις μεγάλες σχολές, όπου και όποτε οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες: Μεγάλη του Γένους Σχολή, Σχολή Δημητσάνας, Ιωαννίνων, Αθωνιάς κ.ά., η παιδεία των Ελλήνων είναι στα χέρια της Εκκλησίας τους, της οποίας κλήρος και λαός είναι ενεργά μέλη. («Αν και η Υψηλή Πύλη ποτέ δεν ανακατεύτηκε με την Πατριαρχική Ακαδημία στην Κωνσταντινούπολη, οι επαρχιακοί διοικητές μπορούσαν να είναι όσο πιο καταπιεστικοί ήθελαν. Και πολλοί από αυτούς θεωρούσαν την εκπαίδευση των μειονοτήτων ως το περισσότερο ανεπιθύμητο πράγμα.», Steven Runciman, «The Great Church in Captivity»)). Πριν όμως και από τα σχολεία, οι θρύλοι και οι παραδόσεις, τα τραγούδια και οι απόηχοι του ένδοξου βυζαντινού παρελθόντος και του «μαρμαρωμένου βασιλιά», πάνω απ' όλα ο σύνδεσμος των μελών της κοινότητας, συγκροτημένης γύρω από την εκκλησία του χωριού και την κεντρική πλατεία (συνέχεια, μπορούμε να πούμε, της αρχαίας εκκλησίας του Δήμου), είναι αυτά που συντηρούν και θρέφουν την ορθόδοξη παράδοση ως θεμέλιο της εθνικής συνειδήσεως των Ελλήνων.
• Το φρόνημα αυτό από το οποίο ετράφη και επήγασε η Επανάσταση μαρτυρείται από όλες σχεδόν τις προκηρύξεις και τα απομνημονεύματα των αγωνιστών και τα δημοτικά τραγούδια του επαναστατημένου λαού. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», ο τίτλος και το μέγα κάλεσμα της προκηρύξεως του Αλεξάνδρου Υψηλάντου (Ιάσιον, 24 Φεβ. 1821) («να υψώσωμεν το σημείον δι' ού πάντοτε νικώμεν, τον Σταυρόν», στην συνέχεια της ιδίας) και «Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να τη στερεώσετε, διότι όταν επιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως κι ύστερα υπέρ Πατρίδος. Όλα τα έθνη του κόσμου έχουν και φυλάνε μία θρησκεία» όπως λέγει ο Γέρος του Μοριά, απευθυνόμενος στα Ελληνικά νιάτα από το βήμα της Πνύκας (8 Οκτ. 1838). «Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν», γράφει ο Ρήγας στο Θούριο, και λίγο παρακάτω συμπληρώνει «Ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν Και σαν αστροπελέκια κτυπάτε τον εχθρόν». «Ο βασιλιάς μας [Παλαιολόγος] ποτέ δεν παραδόθηκε» λέγει ο Κολοκοτρώνης, «και η φρουρά του πολεμά ακόμη, το Σούλι, οι κλέφτες, τα βουνά». Το αγωνιστικό αυτό φρόνημα γίνεται δημοτικό τραγούδι, γίνεται σημαία [ο σταυρός στις επαναστατικές σημαίες Φιλικών, Ρήγα, Υψηλάντου, Λόντου, Ύδρας, Σπετσών, Ψαρρών κ.λπ., και φυσικά η γαλανόλευκη (Επίδαυρος, Ιαν. 1822)], Αντίβαρο, γίνεται σπάθα και τουφέκι (τα άρματά του ο Μακρυγιάννης τα παίρνει, όπως νιώθει, από τον ίδιο τον αη Γιάννη, ενώ ο λαός μας τραγουδά στο περίφημο δημοτικό ότι «Τ' αντρειωμένου τ' άρματα / δεν πρέπει να πουλιώνται, / μόν' πρέπει τους στην εκκλησιά, / και κει να λειτουργιώνται»), γίνεται μπουρλότο που βάζει φωτιά στις ψυχές και στο μπαρούτι (καλόγερος Σαμουήλ, Ρωγών Ιωσήφ), γίνεται Σύνταγμα («Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες» (Α' Εθνοσυνέλευσις Επιδαύρου 1821, Β' Άστρους 1823, και επόμενες• όπου επίσης (Άστρος 1823 κ.ά.) κηρύσσεται η συνέχεια πολιτείας και νόμων από τους «αειμνήστους ημών Χριστιανούς αυτοκράτορες».)
• Τη στάση των Μοναστηριών στον Αγώνα ομολογεί και προσδιορίζει με το δικό του μοναδικό τρόπο και ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, στα Οράματα και Θάματα: «Και εις τον αγώνα της πατρίδος σ'αυτά τα μοναστήρια γινόταν τα μυστικοσυμβούλια, συναζόταν τα ολίγα αναγκαία του πολέμου, και εις τον πόλεμον θυσίαζαν και σκοτωνόταν αυτείνοι, οι 'περέτες των μοναστηριών και των εκκλησιών. Τριάντα είναι μόνον με μένα σκοτωμένοι έξω εις τους πολέμους και εις το Κάστρο, το Νιόκαστρο και εις την Αθήνα»
• Ενώ αναφέρονται γενικά και αόριστα «εξεγέρσεις» (σελ. 32), κατά την Τουρκοκρατία, αποσιωπάται ότι έχουν καταγραφεί περισσότερες από 70 εξεγέρσεις και επαναστατικά κινήματα σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας (χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν ανάλογες κινήσεις σε βενετοκρατούμενες περιοχές) και σε όλα πρωτοστατούν κληρικοί κάθε βαθμού και μοναχοί. Ο Γάλλος ιστορικός Φραγκίσκος Πουκεβίλ απαριθμεί τις θυσίες Ελλήνων κληρικών σε 11 Πατριάρχες, περίπου 100 επισκόπους και περίπου 6.000 ιερείς και καλογέρους. Τέλος, οι στρατιές των Νεομαρτύρων προέβαλλαν τη συνεπέστερη για την Ορθοδοξία και αποτελεσματικότερη αντίσταση ξαναζωντανεύοντας την αρχαία Χριστιανική παράδοση του μαρτυρίου. Ο βίος και τα μαρτύριά τους κυκλοφορούν και διαβάζονται από τους πιστούς εμψυχώνοντάς τους.
Εξιστορείται τηλεγραφικά, άνευρα και απόμακρα η Ελληνική Επανάσταση του 1821:
( Κεφάλαιο: Η Μεγάλη Επανάσταση, σελ. 37 -53)
• Δεν αναφέρεται πουθενά η ημερομηνία που επελέγη συμβολικά (από τους ίδιους τους αγωνιστές) για την εκκίνηση και τον εορτασμό της Επανάστασης, δηλαδή η 25η Μαρτίου, ώστε να συμπέσει ο Αγώνας με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
• Ο ηρωισμός, η αυτοθυσία, το μαρτύριο και η εθνική αγωνιστικότητα, που χαρακτήριζαν την επανάσταση, αντικαταστάθηκαν από ξερή παράθεση αριθμών και γεγονότων με έμφαση στα κοινωνικο-οικονομικά αιτήματα διαφόρων ομάδων. Έτσι λείπουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα: η μάχη της Αλαμάνας και το σούβλισμα του Αθανασίου Διάκου, η κατάληψη της Τριπολιτσάς, η Γραβιά, τα Δερβενάκια, το Σούλι, η Έξοδος του Μεσολογγίου κλπ. Τα περισσότερα λείπουν εντελώς, ενώ ελάχιστα από αυτά παρατίθενται μονάχα μονολεκτικά, π.χ. η Έξοδος ορίζεται απλώς ως «η κίνηση των πολιορκημένων Ελλήνων να βγουν από το φρούριο»!
• Η ιστορία της Μαντούς Μαυρογένους και της Δόμνας Βισβίζη (σελ. 50-51) κατέχει μεγαλύτερη έκταση απ΄ ό,τι εκείνη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Βέβαια, η θυσία της Αγίας Φιλοθέης και του Χορού του Ζαλόγγου λάμπουν δια της απουσίας τους στο βιβλίο, επειδή ίσως πρόκειται πάλι για ηρωικά μαρτύρια που δεν εξυπηρετούν μια ουδέτερη και απονευρωμένη διδαχή της ιστορίας.
Αποσιωπάται η γενοκτονία των Χριστιανικών πληθυσμών και εκμηδενίζεται η ιστορική διάσταση της Μικρασιατικής Καταστροφής:
( Κεφάλαιο: Μικρασία: Εκστρατεία και καταστροφή, σελ. 100-105)
• Δεν υπάρχει καμιά αναφορά στην –πρωτοφανή για τη σύγχρονη Ιστορία- καταστροφή της Σμύρνης και στη σφαγή του χριστιανικού της πληθυσμού (ελληνικού και αρμενικού), ούτε φυσικά στις επίσημες αποφάσεις του 1911 των Νεότουρκων εθνικιστών για εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων. Φυσικά δεν υπάρχει και καμιά αναφορά στις γενοκτονίες των χριστιανικών λαών (Ελλήνων της Ανατολής, Αρμενίων και Ασυροχαλδαίων) που άρχισαν το 1914, ούτε στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο που σχετίζεται με τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις των Νεότουρκων εθνικιστών και των Γερμανών συμμάχων τους. Καμιά επίσης αναφορά δεν υπάρχει για τα Σεπτεμβριανά κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης ή για τις σταλινικές διώξεις κατά των πολυάριθμων Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης.
• Η μοναδική αναφορά του βιβλίου στη Μικρασιατική Καταστροφή είναι επί λέξει η εξής: «Στις 27 Αυγούστου 1922 ο τουρκικός στρατός μπαίνει στην Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα» (σελ. 104), ωσάν να πρόκειται για μάχη εύρεσης εισιτηρίου αντί για βίαιη φυγή εν μέσω ανηλεών σφαγών. Ενάμιση εκατομμύριο Έλληνες δεν ξεριζώνονται από τον τόπο που γεννήθηκαν και έδρασαν, αλλά απλώς «συνωστίζονται στο λιμάνι»! Αυτή η εντυπωσιακή υποβάθμιση της εικόνας των θλιβερών γεγονότων του 1922 ακρωτηριάζει την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας και αποτελεί προσβολή για όλους τους πρόσφυγες της περιόδου.
• Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ όχι μόνο εξαγνίζεται για τα εγκλήματά του, αλλά εξιδανικεύεται ο ιστορικός του ρόλος μέχρι του σημείου να παρουσιάζεται στο βιβλίο ως «ο ηγέτης του απελευθερωτικού αγώνα(!!) των Τούρκων και μετέπειτα πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας» (σελ. 100).
Η σημειολογία του είναι έντεχνα και κεκαλυμμένα προκλητική:
• Το χρώμα της Οθωμανικής κατοχής στους χάρτες είναι ουδέτερο (σαν να μην πρόκειται για κατοχή) αντίθετα με το έντονο των Λατινοκρατουμένων περιοχών ( σελ. 16).
• Μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (σελ. 20) αναφέρεται ότι τα ελληνικά πλοία κινούνται «με περισσότερη άνεση» γενικώς και αορίστως ξεχνώντας ότι η «άνεση» οφείλεται στην ήττα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
• Η δράση των κλεφτών «θεωρείται» και δεν «είναι» μορφή αντίστασης ( σελ. 32).
• Οι Έλληνες «διεκδικούν» εδάφη της Οθ. Αυτοκρατορίας, και τελικά απλώς «καταλαμβάνουν εδάφη της Μακεδονίας και της Ηπείρου», και λίγο αργότερα επίσης «καταλαμβάνουν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου» («κατάληψη» αντί «απελευθέρωση»). Οι «διεκδικήσεις» των Ελλήνων και Βουλγάρων έναντι της Μακεδονίας εμφανίζονται ως ισότιμες, απαλείφοντας την ελληνικότητα της περιοχής (σελ. 73).
• Η ιστορία του αυτοκινήτου, του ποδοσφαίρου, της τηλεόρασης, του θεάτρου και του ελληνικού κινηματογράφου κατά τον 20ο αι. κατέχουν έκταση διπλάσια από την περιγραφή των Βαλκανικών Πολέμων, του Έπους του 1940 και των Α΄ και Β΄ Παγκοσμίων Πολέμων μαζί!
• Η αναφορά στο έπος του 1940 (σελ. 109) περιορίζεται στην εξής φράση: «Η Ελλάδα μπαίνει στον πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν απαντά αρνητικά στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Οι Έλληνες, το 1940-41, απομακρύνουν τα ιταλικά στρατεύματα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα σημειώνοντας σημαντικές νίκες». Με αυτόν τον τρόπο η συγγραφέας αναφέρεται στο "ΟΧΙ", που μετά το "Μολών λαβέ" του Λεωνίδα και το «το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ' εμόν εστίν ... και ου φεισόμεθα της ζωής ημών» του Παλαιολόγου, ήταν το ΟΧΙ που ανύψωσε τους Έλληνες στο πλάι των αρχαίων και βυζαντινών προγόνων. Τέλος, οι Έλληνες δεν "απομάκρυναν", απλώς, τους Ιταλούς από τα "ελληνοαλβανικά σύνορα", αλλά απελευθέρωσαν την Ελληνική Βόρειο Ήπειρο (για τρίτη φορά). Οι Ελληνικές σημαίες υποδέχονταν τον Στρατό μας, βγαλμένες από τα μπαούλα μετά από δεκαετίες
Παρότι δεν θεωρούμε ότι το Αναλυτικό πρόγραμμα που συντάχθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ήταν το καλύτερο δυνατό, όμως ούτε κι αυτό τηρήθηκε, που ήταν ελάχιστη υποχρέωση των συγγραφέων, σύμφωνα με τη σύμβαση που υπέγραψαν. Ειδικότερα δεν περιλαμβάνονται μαθήματα όπως: «Θράκη, Μικρά Ασία και Πόντος, κέντρα ακμαίου ελληνισμού» (σελίδα 3938 του ΦΕΚ όπου περιλαμβάνεται το σχετικό ΠΔ 303/ 2003), «Οι Έλληνες εκφράζουν τους καημούς και τις ελπίδες τους» (σελίδα 3934), κλπ. Όπως άλλωστε δήλωσε η επικεφαλής της συγγραφικής ομάδας: «διευρύνουμε τα όρια του ελληνοκεντρικού αναλυτικού προγράμματος» (εφημερίδα ΑΥΓΗ, 12-3-2006). Παραδέχεται δηλαδή ότι περιφρόνησε το νόμο και τις αυτoνόητες υποχρεώσεις της.
Σας καλώ λοιπόν να αποσύρετε άμεσα το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού και να ρυθμίσετε την επανα-συγγραφή του, αλλά και την προσεκτικότερη επεξεργασία των υπολοίπων νέων βιβλίων, στα οποία παρατηρούνται παρόμοια στοιχεία. Γιατί οι Έλληνες έχουν δικαίωμα στην Αλήθεια τους.
Κύριε Λερούνη μου,
1. κακώς με ευχαριστείτε για τη διευκρίνιση -τον εαυτό σας οφείλετε να συγχαρείτε που τη δεύτερη φορά διάβασε ό,τι (σας υπέδειξα πως) έγραφα την πρώτη.
2. Φυσικά και είναι σχήμα λόγου η υπόδειξη "το νέο βιβλίο να διδαχθεί και στα ΜΜΕ" -γιατί τα ΜΜΕ δεν διαθέτουν αίθουσες διδασκαλίας. Επί της ουσίας: το βιβλίο θα έκανε καλό σε αρκετούς εκπροσώπους των ΜΜΕ που συστηματικά "διδάσκουν" εκπληκτικά σημαντικότερες και επιβλαβέστερες ανακρίβειες από τις περί Βησσαρίωνος που αναφέρετε και τις οποίες έχουν διδαχθεί από τα ποικίλα εγχειρίδια που προβάλλουν μιαν αφόρητη (και ανιστόρητη) ελληνοκεντρικότητα. Την υπέρβαση αυτής της αντίληψης είναι που κρατάω από το εγχειρίδιο -αυτή η υπέρβαση, άλλωστε, το έφερε στο κέντρο του κυκλώνα.
Κλείνω, επιθυμώντας να μην καταχραστώ άλλο το φιλόξενο χώρο των Ενστάσεων.
Κε Τσουκνίδα,
Πολύ καλά διάβασα. Άλλο ότι ενίοτε για να κλείσω ένα θέμα στο οποίο το έτερο μέρος αποδέχεται όσα αποδέχεται, αγαπώ την αβρότητα. Αφού μάθατε πώς να μαθαίνετε στην Ιταλία τότε, και εμβριθής και πολυμαθής θα πρέπει να είστε μετά από τόσα χρόνια μάθησης.
Επίσης, αφού είστε σε θέση να εκφέρετε γενικές αξιολογικές κρίσεις για τα σύγχρονα ιστοριογραφικά ρεύματα, που μόνον ένας ειδικός και εμβριθής επιστήμων δύναται να εκφέρει, εγώ ήμουν και ευγενικός και καλόβουλος υποθέτοντας όσα υπέθεσα. Αν ήμουν κακόβουλος θα υπέθετα άλλα. Εσείς δημιουργήσατε την εικόνα σας. Πώς αλλιώς μπορείτε να εκφέρετε τέτοιες κρίσεις;
Επιλέγοντας ανάμεσα σε ένα ανιστόρητο ελληνοκεντρισμό (το τί ακριβώς εννοείτε μου διαφεύγει αλλά και δεν με ενδιαφέρει, μπορώ να το φανταστώ) και την ανεπιστημοσύνη των συμπιλητών του εγχειριδίου, αποτάσσω αμφότερα μετά βδελυγμίας.
Πράγματι, οι πολέμιοι του εγχειριδίου παρέλειψαν εν τη ρύμη του λόγου να κάνουν μία συστηματική κριτική των ανακριβειών…Κρίμα αλλά ευτυχώς που το άφησαν σε εμένα.
Αν οποιαδήποτε υπέρβαση δεν συνοδεύεται από επιστημοσύνη
(άλλο απαράδεκτο λάθος: Ο Απόστολος κατά τους συγγραφείς είναι οι Πράξεις των Αποστόλων, μα καλά κανείς δεν τους είπε ότι οι Πράξεις καταλαμβάνουν μόλις το 1/3 του Αποστόλου ενώ οι περικοπές από τις Επιστολές καταλαμβάνουν τα 2/3;) τότε αυτοακυρούμενη η επιχειρηθείσα υπέρβαση καθίσταται γελοία.
Ούτως είτε άλλως όποιος εμπιστεύεται τα ΜΜΕ για να αποκτήσει ιστορική παιδεία είναι αφελής για να μην χρησιμοποιήσουμε και άλλα κοσμητικά επίθετα που προσιδιάζουν στην περίπτωση αυτή.
Κ Λερούνης
Υστερ.: Δεν έχετε τι να απαντήσετε για τις ανακρίβειες του εγχειριδίου που ερωτευτήκατε τόσο πολύ ώστε να το προτείνετε ως πρότυπο και υπεκφεύγετε με συλλογισμούς του τύπου το μη χείρον βέλτιστον.
Κε Τσουκνίδα,
Μια που, κατά δική σας πάντα δήλωση, ούτε ευρυμαθής είστε ούτε εμβριθής, πώς στο καλό ξέρετε ποιές ανακρίβειες είναι "σημαντικότερες και επιβλαβέστερες";
Μέγα μυστήριον.
Κ. Λερούνης
Αφού πήρε και τον Καμπύλη η Γιάννα (μαζί με κάποιους ακόμη που ξέρουμε ήδη) στον Ελεύθερο Τύπο, καταλάβαμε που το πάει κι αυτή.
Άστα...
Αγαπητοί κύριοι για να μην πολυκουράζουμε το θέμα η κ Ρεπούση στο πρόσφατο συνέδριο που διεξήχθη απο 9-11 τρέχοντος στην Αθήνα και είχε ως θέμα την εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων δήλωσε για τον στόχο του σχολικού βιβλίου ιστορίας κατά λέξη.Στόχος του νέου εγχειριδίου είναι να μην διαμορφώσουν (τα παιδιά) εθνική ταυτότητα.Καλό ε;Ολοταχώς προς την πολυπολιτισμική κοινωνία και τις άλλες σημιτικές αρλούμπες.Αντε και κουίσλιγκ.Ερώτηση 1.Αφού κατά την γνώμη των νέων φωτισμένων ιστορικών το κράτος δημιούργησε το έθνος,το κράτος ποιος το δημιούργησε;
Ερώτηση 2.Πάλι σύμφωνα με την ίδια σχολή το έθνος-κράτος είναι δημιούργημα της "εθνικής" αστικής τάξης.Το πολυπολιτισμικό-υπερεθνικό κράτος μήπως (λέμε τώρα) θα είναι δημιούργημα της υπερεθνικής ελίτ-αστικη΄ς τάξης;Οπότε για τον κόσμο τι μένει;Και στις 2 περιπτώσεις το αγκούρι;Μάλλον ε;
Κύριε Καμπύλη, μία παρατήρηση: η κυρία Γ. Γκότση ερευνά τα απόκρυφα μυθιστορήματα, δηλαδή λογοτεχνία. Δεν είναι ιστορικός όπως εσκεμμένα και εντελώς λανθασμένα υπονοείτε. Όταν γράφετε κάτι, καλό είναι να γράφετε την πάσα αλήθεια, όχι όπως τα θέλετε εσείς.
Δημοσίευση σχολίου