Κρίσεις και οι κουρσάροι τους

Στο βιβλίο του «Problemes» («Προβλήματα»), που εξέδωσε στα 1624 στη Λυών, ο Γάλλος μαθηματικός Μπασέ είχε θέσει και το ακόλουθο πρόβλημα: «Ενα καράβι με δεκαπέντε χριστιανούς και δεκαπέντε Τούρκους επιβάτες πέφτει σε φουρτούνα. Για να σωθεί το σκάφος και το πλήρωμα, ο κυβερνήτης δίνει εντολή να πεταχτούν οι μισοί επιβάτες στη θάλασσα. Για να διαλέξουν τα θύματα οι επιβάτες φτιάχνουν έναν κύκλο και συμφωνούν ότι σε κάθε εννέα επιβάτες, ο τελευταίος θα πέφτει στη θάλασσα, μετρώντας τους από ένα δεδομένο σημείο. Ζητείται να βρεθεί η κατάλληλη διάταξη ώστε όλοι οι χριστιανοί να σωθούν»!

Στην Ευρώπη (και δη τη Μεσόγειο) των χρόνων που ακολούθησαν τις Σταυροφορίες, ο Ιερός Πόλεμος είχε επιβάλει (για άλλη μια φορά στην Ιστορία) τους δικούς του μονόδρομους: «Πόλεμος εναντίον των απίστων» εκατέρωθεν. Συγκρούονται συστήματα αξιών που ωστόσο γεννούν και άλλες αξίες, πιο «ευτελείς», αλλά πολύ επιθυμητές: Κέρδη. Η πολυπλοκότητα αυτών των συστημάτων που γέννησε ο Ιερός Πόλεμος (και κάθε «ιερός» μονόδρομος) φαίνεται και από το ότι ενώ οι αρχές του πολέμου ήταν σταθερές, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τους εμπολέμους. Ως συμβολική έκφραση της «αμετροέπειας» και της διχογλωσσίας των τελευταίων χρόνων εκείνης της εποχής, οι ιστορικοί δείχνουν (ναι!) την «Αγορά».

Η «Αγορά» της Μεσογείου τον 16ο και 17ο αιώνα είχε αναπτύξει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Τους κουρσάρους. (Θα μπορούσαν άραγε να συγκριθούν με τα σημερινά «κεφάλαια-γύπες» που εξαγοράζουν το χρέος μιας μικρής αφρικανικής χώρας π.χ. από το βρετανικό κράτος και στη συνέχεια κατάσχουν με δικαστικές αποφάσεις σε αστικά δικαστήρια τις εξαγωγές του; Και τα δύο δεν υπήρξαν μέρος -έστω στα όρια- της «Αγοράς»;)

Η συνέχεια εδώ.

Φωτογραφία και τρομοκρατία

Οι φωτογραφίες προσφέρουν αποδείξεις. Κάτι για το οποίο αμφιβάλλουμε μας φαίνεται αποδεδειγμένο όταν μας επιδειχθεί μια φωτογραφία του. Κατά μία εκδοχή της χρησιμότητάς της, η κάμερα ενοχοποιεί. (Η Σούζαν Σόνταγκ θα υπενθυμίσει σχετικά τη χρήση των φωτογραφιών από την παρισινή αστυνομία στα δολοφονικά μπλόκα εναντίον των κομμουνάρων, το 1871.)
Η φωτογραφία είναι κάτι περισσότερο από μια επίπεδη αναπαράσταση της στιγμής, μια μαρτυρία. Η δύναμή της φαίνεται από τη σύγκρισή της με ένα γεγονός που δεν ανακαλείται φωτογραφικά. «Ενα γεγονός», γράφει η Σόνταγκ, «που έχει γίνει γνωστό μέσα από φωτογραφίες γίνεται περισσότερο πραγματικό απ’ ό, τι αν δεν είχαν ιδωθεί ποτέ φωτογραφίες του – σκεφτείτε τον πόλεμο του Βιετνάμ (ως παράδειγμα για το αντίθετο σκεφτείτε το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, από το οποίο δεν έχουμε φωτογραφίες)».
Ειδικότερα με την «παρανομία», η φωτογραφία συνδέθηκε στενά – αφού προσέφερε ό, τι υπάρχει πέραν της κοινής θέας. Ανάμεσα σ’ αυτά τα εκτός κοινής θέας συμπεριλαμβάνονταν τα βιογραφικά καταζητούμενων ποινικών και αναρχικών. Η φωτογραφία έδωσε την πραγματική εικόνα του λήσταρχου. «Ετσι ήταν!» Ουδείς πλέον θα το αμφισβητούσε αυτό. (Υπενθυμίζεται πως το σκίτσο είχε ήδη ανοίξει το δρόμο.)
Η χρήση της αποδείχθηκε καθοριστική και σε συμβολικό και πολλές φορές και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Με τη φωτογραφία του συλληφθέντος ή καταζητούμενου, η κοινωνία κοινοποιεί τους εχθρούς της. Η φωτογραφία χρησιμοποιείται κατά κάποιο τρόπο όπως και τα όστρακα στον εξοστρακισμό των Αθηναίων. Είναι η απτή, ολοκληρωμένη, η «πραγματική» εικόνα –η καλύτερη δυνατή περιγραφή– αυτού που απειλεί την κοινωνία μας.
Η κοινοποίηση της εικόνας του παρανόμου (δημοσίευσή της) βοηθάει –όπως υποστηρίζεται– και σε επιχειρησιακό επίπεδο, αφού μπορούν να προστεθούν νέες μαρτυρίες και από αυτές νέα στοιχεία ικανά να οδηγήσουν στο να πάψει να υφίσταται η –εν προκειμένω– τρομοκρατική απειλή.

Η συνέχεια εδώ.

Παλαιά και νέα ακροδεξιά

Στις 13 Ιουλίου 1990 με τον νόμο 90615 η γαλλική Βουλή χάραξε τα όρια του κράτους απέναντι σε ένα «φαινόμενο». Ο νόμος Γκεσό (όπως έμεινε γνωστός) καταδικάζει τον ρατσισμό και τον αντισημιτισμό που -τότε- εκφράζονταν και μέσα από ιστορικούς οι οποίοι αμφισβητούσαν ή αρνούνταν το Ολοκαύτωμα. Ο νόμος προκάλεσε πολλές συζητήσεις. Ποια είναι τα όρια της δημοκρατίας; Ποιος νομιμοποιείται, σε ποιες συνθήκες και με ποιο τρόπο να περιστείλει βασικά δικαιώματα όπως αυτό της ελεύθερης έκφρασης; Πόσο δόκιμο είναι να «περιορίζεται» η ιστορική έρευνα και να μην αμφισβητείται η ιστορία που «έγραψαν οι νικητές» (σύμφωνα με τους διωκόμενους αντισημίτες); Πολλοί επιφανείς Γάλλοι (κάθε άλλο παρά αντισημίτες) διαμαρτυρήθηκαν ή και πολέμησαν σθεναρά τον νόμο Γκεσό. Ο Πιερ Αντρέ Ταγκιέφ μιλώντας για τα χρόνια εκείνα υποστηρίζει πως ο πόλεμος κατά της «άκρας δεξιάς» θα είναι χαμένος αν δεν επαναπροσδιοριστεί ο στόχος. Μιλάμε για την «άκρα δεξιά», αλλά, τελικά, ποια είναι αυτή; Ο Ταγκιέφ θα υποστηρίξει ότι υπάρχει επί της ουσίας άγνοια για το πολύπλοκο και σύνθετο ζήτημα της άκρας δεξιάς και δεν θα διστάσει να χαρακτηρίσει ως «σταλινική μέθοδο» την απαξίωση που πολλές φορές μέχρι σήμερα εξέφραζε ο σύγχρονος αντι-ακροδεξιός λόγος για ακροδεξιές ιδεολογίες. Μελετώντας το έργο, αλλά κυρίως τις επιρροές διανοουμένων της γαλλικής Ακροδεξιάς, όπως τον Αλέν ντε Μπενουά, αλλά και τον (προγενέστερο) Βασέρ ντε Λαπούζ, ο Ταγκιέφ κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο ακροδεξιός λόγος χαρακτηρίζεται τόσο εύκολα ως «απλοϊκός» από τους «πολέμιούς» του επειδή η ηθική απαξίωση της ρατσιστικής ιδεολογίας δεν άφησε χώρο σε σύγχρονη επιστημονική έρευνα για τις ρίζες και το παρόν του ακροδεξιού μωσαϊκού. «Από το 1979-1980,» λέει ο Ταγκιέφ, «ο όρος “άκρα δεξιά” μου φαινόταν μια ετικέτα άκρως συζητήσιμη, ένα είδος αποθήκης, όπου ρίχνουμε όλες τις δεξιές που κρίνουμε ανάξιες σεβασμού, και κυρίως μια πολεμική κατηγορία, χρήσιμη ίσως για την πολιτική αντιπαράθεση, αλλά τελείως δυσλειτουργική για την επιστημονική οπτική (…). Εξάλλου, η κυρίαρχη γνώμη στους ακαδημαϊκούς κύκλους (…) ήταν ότι η γαλλική άκρα δεξιά είχε εξαφανιστεί, ότι ανήκε στο παρελθόν». Αύριο, μια δίκη στην Αθήνα συμπυκνώνει πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα, αλλά κυρίως τις ανησυχίες που εκφράζει ο Ταγκιέφ (καθώς και αρκετοί σήμερα στην Ελλάδα). Και στη χώρα μας (λόγω του πρόσφατου χουντικού παρελθόντος) κυριάρχησε για χρόνια η αντίληψη πως η άκρα δεξιά δεν θα είναι παρά ένας περιθωριακός δορυφόρος του πολιτικού μας συστήματος.

Η συνέχεια εδώ.

Ενας ήρωας του καιρού μας

Στο κλασικό έργο του Mιχαήλ Λέρμοντωφ ο ήρωας πέφτει νεκρός σε μονομαχία - στο ίδιο σημείο όπου αργότερα επίσης σε μονομαχία θα πέσει νεκρός και ο ίδιος ο συγγραφέας. Πίσω από τις πομπώδεις φράσεις περί «τιμής», ο Λέρμοντωφ ξεγύμνωσε και αποκάλυψε τα ελαττώματα και τις ανακολουθίες των συγχρόνων του (αρχές 19ου αιώνα). Εδωσε εξαιρετικές στιγμές της κατασκευής (και εξήγησης) ενός είδους «μοιρολατρίας» - που θα μας απασχολήσει: «Aν είναι να πεθάνω, ας πεθάνω» λέει ο Πετσόριν (στο έργο του Λέρμοντωφ) την παραμονή της μονομαχίας. «O κόσμος δεν θα χάσει κι εγώ έχω πραγματικά βαρεθεί τον κόσμο τούτο. Nιώθω σαν κάποιος που χασμουριέται σε κάποιο χορό και που ο μόνος λόγος που δεν πάει σπίτι του να κοιμηθεί είναι που δεν έχει έρθει ακόμη το αμάξι του. Aλλά αν το αμάξι μου έχει έρθει, καληνύχτα σας». «O “Ηρωας του καιρού μας” αξιότιμοι κύριοί μου, γράφει ο Λέρμοντωφ, είναι ένα ακριβέστατο πορτραίτο, αλλά όχι ενός ανθρώπου: Eίναι το πορτραίτο που συνθέτουν τα ελαττώματα της γενιάς μας, όταν αυτά βρίσκονται σε πλήρη άνθηση (...)». Περίπου 150 χρόνια αργότερα, ένας άλλος πολύ σπουδαίος Pώσος συγγραφέας βρίσκει τον δικό του «ήρωα του καιρού μας». Aυτός, κατά Bλαντιμίρ Mακάνιν είναι, στη Pωσία του ’90, ένας σχεδόν αόρατος άνθρωπος - καθήκον του είναι η φροντίδα διαμερισμάτων. Οταν πηγαίνουν διακοπές οι ιδιοκτήτες τους, ο ήρωας του Mακάνιν αναλαμβάνει να δείχνει ότι το διαμέρισμα κατοικείται ώστε να αποθαρρυνθεί εισβολή της μαφίας (που συνήθως σήμαινε την οικειοποίηση του σπιτιού!). O «ήρωας» διασταυρώνεται και με άλλους «ήρωες του καιρού μας» μεταξύ των οποίων με τον αδελφό του που νοσηλεύεται σε δημόσιο ψυχιατρείο - κολαστήριο λόγω της έλλειψης χρημάτων, φαρμάκων και κυρίως λόγω της έλλειψης, της μη ανάληψης, ευθύνης απ’ όλους για όλα. Oι «ήρωες του καιρού του» είναι ήρωες μόνο και μόνο επειδή ζουν σε ένα περιβάλλον όπου (όπως στη Pωσία του Λέρμοντωφ) δεν αναλαμβάνεται καμία ευθύνη. Ολα κυλούν σαν προκαθορισμένα, σαν αναμένοντας το μοιραίο. H «μηχανή» του συστήματος τροφοδοτείται από τους «ήρωες του καιρού μας», από την «προσαρμοστικότητά» τους. O 15χρονος Aφγανός είναι ένας «ήρωας του καιρού μας». Oυδείς αναλαμβάνει την ευθύνη γι’ αυτόν, ο «ηρωισμός» του πάντα θα πλεονάζει. Aκόμη και σήμερα, το όνομά του δεν μας είναι οικείο. Eίναι ο «15χρονος Aφγανός». Ενας «άδικος θάνατος» γράφει σε ανακοίνωσή της μια οργάνωση - προφανώς σε αντίθεση με τον δίκαιο θάνατο. Σιγά σιγά κατασκευάζεται ένα περιβάλλον ατυχίας, μοιραίου, στη ζωή αυτού του τόσο αμέτοχου, του τόσο μακρινού από τα «δικά μας».

Η συνέχεια εδώ.