H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Πανεπιστήμιο

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Πανεπιστήμιο. Ο μεγάλος Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα στα 1158 κατοχύρωσε μια μορφή ασύλου με το περίφημο διάταγμά του (Authentica Habita), το οποίο ήταν ουσιαστικά μια εκδήλωση ευγνωμοσύνης προς το Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας (το αρχαιότερο της Δυτικής Ευρώπης), το οποίο τον βοήθησε στη διαμάχη του με τον Πάπα.

Πανεπιστημιακό άσυλο... Για ποιους;
TETAPTH 18 ΜΑΪΟΥ 2005, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθήνας. Οι φορείς τής πρώην ΑΣΟΕΕ διοργανώνουν ημερίδα με θέμα σχετικό με το Ασφαλιστικό Δίκαιο. Έλληνες και ξένοι προσκεκλημένοι έχουν δεν έχουν προλάβει να καθήσουν στο πάνελ των ομιλητών, όταν μια ομάδα φοιτητών (ή «φοιτητών» δεν είναι γνωστό, ουδείς ζήτησε ταυτότητες) εισβάλλει δυναμικά και διακόπτει με χαρακτηριστική άνεση την ημερίδα. Οι ομιλητές μεταφέρονται άρον άρον στο κοντινό ξενοδοχείο «Παρκ» για να συνεχιστεί η εκδήλωση. H αιτία της διακοπής ήταν ότι χορηγός της εκδήλωσης ήταν μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία. Όπως εξήγησαν οι «εισβολείς», «οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου δεν είναι επιθυμητοί στο Πανεπιστήμιο».

Πέμπτη 13 Ιανουαρίου 2005. Στο Πάντειο έχει προγραμματιστεί ημερίδα με θέμα «Μετά τον Αραφάτ, τι;». Έχουν προσκληθεί Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί. H απειλή είναι μάλλον συγκεκριμένη: «Να μην έρθουν οι Ισραηλινοί». H ημερίδα ακυρώνεται και μεταφέρεται στο Ίδρυμα Γουλανδρή Χορν. Δυστυχώς, κάποιοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι δεν ενημερώνονται. Ευτυχώς το μένος όσων αντιδρούσαν εκτονώνεται μόνο στο αυτοκίνητο Ισραηλινού διπλωμάτη.

«Το πανεπιστημιακό άσυλο προστατεύει τον χώρο και όσους νομίμως προσκαλούνται σε αυτόν». Αυτό τουλάχιστον ορίζει ο νόμος πλαίσιο (1268 του 1982).

Θεσσαλονίκη, παραμονές των ευρωεκλογών. Ο Δημήτρης Κερίδης, επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, διοργανώνει στο Πανεπιστήμιο εκδήλωση με θέμα «15 χρόνια δημοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη;». Ρώσοι, Τσέχοι και Αμερικανοί ειδικοί βρίσκονται στην πόλη για να παρουσιάσουν τις εισηγήσεις τους. Ανάμεσά τους και ο Γάλλος Στ. Κουρτουά, εκ των συγγραφέων της «Μαύρης Βίβλου του κομμουνισμού», ένα βιβλίο που θεωρήθηκε ότι υπερβάλλει στον αριθμό των θυμάτων από τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Ωστόσο, το ίδιο βιβλίο - όταν πρωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία - ακόμη και η «Ουμανιτέ» απέφυγε να το χαρακτηρίσει. Αλλά εδώ είναι αλλιώς. Έτσι μια ομάδα φοιτητών - περιγράφει ο Δ. Κερίδης - «σε κατάσταση που δεν απείχε από το αμόκ εισβάλλει και δεν τον αφήνει να μιλήσει. H εκδήλωση είχε εγκριθεί από τα αρμόδια όργανα του Πανεπιστημίου. Επομένως, το ερώτημα είναι απλό: Ποιοι ορίζουν τι είναι και τι δεν είναι ελεύθερη διακίνηση ιδεών στα Πανεπιστήμια; Οργανωμένες ή μη μειοψηφίες;».

Ο Δ. Κερίδης φαίνεται πως είναι παλαίμαχος...

... σε τέτοιες ιστορίες. Έναν μήνα πριν από την «υπόθεση Κουρτουά» και με αφορμή την επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη του β' γραμματέα του ΝΑΤΟ (Γερμανός Σοσιαλδημοκράτης), τον προσκαλεί στο Πανεπιστήμιο για να συζητήσει με φοιτητές του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων. Το ενδιαφέρον μιας τέτοιας συζήτησης δεν ήταν αυστηρά ακαδημαϊκό, αν σκεφθούμε το Κόσοβο και τη Βοσνία. Αμ δε! «Ο πρύτανης με ενημέρωσε ότι υπήρχαν απειλές. Του μήνυσαν ότι "θα σας κάψουμε αν τον φέρετε στο Πανεπιστήμιο". H συζήτηση ματαιώθηκε».

Το περίεργο σήμερα δεν είναι τόσο ότι μπορεί να γίνονται τέτοιες παρεμβάσεις από οργανωμένες κομματικές ή μη μειοψηφίες. Ούτε το ότι τέτοιου τύπου άσκηση εξουσίας είναι (έστω και δυνητικά) ο κανόνας. H μη ελεύθερη διακίνηση ιδεών δεν είναι το τυχαίο αποτέλεσμα μιας συγκυρίας, αλλά το αποτέλεσμα των συμμαχιών για τη νομή εξουσίας μέσα στα Πανεπιστήμια. Είναι, με λίγα λόγια, η κορυφή του παγόβουνου.

Όλο και περισσότεροι πανεπιστημιακοί βροντοφωνάζουν, ανοιχτά πια, ότι ο μόνος χώρος για τον νόμο πλαίσιο είναι στα σκουπίδια. Ο K. Θ. Σοφούλης (ομότιμος καθηγητής Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου) υποστηρίζει ότι «η εξέλιξη του πανεπιστημιακού ασύλου είναι ένα φαινόμενο της γενικότερης παραλυσίας του συστήματος διοίκησης των Πανεπιστημίων. Το άσυλο έχει γίνει μηχανισμός προστασίας διαφόρων που εισβάλλουν στο Πανεπιστήμιο με όλα τα στοιχεία βίας και επιβολής, τα οποία θα έπρεπε το άσυλο να αποτρέπει. Καταντά να μην παρέχει προστασία σε ελευθερόφρονες, αλλά σε ολοκληρωτικούς». Σύμφωνα (και) με τον ίδιο, το πρόβλημα βρίσκεται στη δύναμη που έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους συνδικαλιστές φοιτητές.

Το σχήμα είναι σήμερα μάλλον ξεκάθαρο. Ο πρύτανης για να εκλεγεί χρειάζεται την ψήφο των φοιτητών (όχι όμως αυτή από καθολική ψηφοφορία, αλλά μέσω υποδείξεων των συνδικαλιστών των μεγάλων φοιτητικών παρατάξεων). Οι συμμαχίες εκφράζονται πάνω στο τραπέζι, αλλά οι όροι τους είναι κάτω από το τραπέζι. Οι πρυτανικές αρχές έχουν ανάγκη τους φοιτητές-παράγοντες και οι τελευταίοι έχουν ανάγκη τα προνόμια τα οποία θα τους παραχωρηθούν από τη νέα πρυτανική αρχή και δεν εξαντλούνται π.χ. σε εύκολα μεταπτυχιακά, αλλά φθάνουν μέχρι και σε οικονομικές συμφωνίες! Στη μοναδική έρευνα που έγινε στην Ελλάδα για τους Έλληνες πανεπιστημιακούς (με ακριβώς αυτόν τον τίτλο) από τους Ζαχαρία Παληό και Ουρανία Κυριαζή φιλοξενούνται συνεντεύξεις οι οποίες αναφέρονται σε φαινόμενα(;) χρηματισμού.

Αλήθεια πόσοι φοιτητές σήμερα στα Πανεπιστήμια γνωρίζουν ποιος συνάδελφός τους είναι στην Επιτροπή Ασύλου; Όπου ο φοιτητής (τοποθετημένος από συνδικαλιστές συναδέλφους του) αν διαφωνήσει με τον πρύτανη και τον εκπρόσωπο του διδακτικού προσωπικού, τότε το άσυλο μπορεί να αρθεί μόνο με έκτακτη συνεδρίαση της Συγκλήτου;
Μαρία Δαμανάκη
Οι κλειδοκράτορες

Το πανεπιστημιακό άσυλο είναι κατάκτηση που κληρονόμησε το σημερινό Πανεπιστήμιο από την περίοδο του αντιδικτατορικού αγώνα και της πρώιμης μεταπολίτευσης. Είναι η προστασία της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών από τις δυνάμεις της κρατικής εξουσίας και της καταστολής. Έχει λοιπόν διαχρονική αξία. Πώς όμως εφαρμόζεται και ερμηνεύεται σήμερα; Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται φαινόμενα παρεμπόδισης της διακίνησης ιδεών από οργανωμένες μειοψηφίες στο όνομα του ασύλου, επειδή κάποιες ιδέες δεν είναι αρεστές στους ίδιους. Τα φαινόμενα παραπέμπουν στον τρόπο που οργανώνεται η πανεπιστημιακή ζωή, η φοιτητική συμμετοχή, οι διοικητικές υποθέσεις στον χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

H δημοκρατία στην πράξη είναι δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί αυτοσυγκράτηση και ψυχραιμία, προϋποθέτει σεβασμό του διαφορετικού, περιφρούρηση των ιδεών της διαβούλευσης, της συμμετοχής από τον αυταρχισμό που φωλιάζει στον καθένα μας. Αυτά είναι ιδιαιτέρως απαιτητά από τους κατέχοντες μερίδιο εξουσίας στον πανεπιστημιακό χώρο, από τους καθηγητές που διοικούν, από τους συνδικαλιστές φοιτητές που εκπροσωπούν. Οι κλειδοκράτορες του Πανεπιστημίου έχουν μεγάλη ευθύνη και κρίνονται και αυτοί από την κοινωνία. Αλλά στο κάτω κάτω αυτή δεν είναι η σημερινή πρόκληση της συμμετοχής στα κοινά;
Νίκος Αλιβιζάτος*
Και μία πρόταση...

Αυτό που συνέβη πρόσφατα στο ΕΜΠ ήταν μια πρόκληση. Προφανώς με ενοχλεί η εικόνα ενός αστυνομικού μέσα στο Πανεπιστήμιο. Αλλά επίσης δεν μπορώ να δικαιολογήσω τη δράση οργανωμένων μειοψηφιών στα AEI όταν αυτές αποκλείουν άλλες απόψεις. Σήμερα είναι αυτονόητη κατάκτηση η ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Πρέπει να ξαναδούμε το θέμα του φοιτητικού βέτο. Και ίσως να ρίξουμε και μια ματιά στα μεγάλα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Που διαθέτουν δική τους «αστυνομία», η οποία προστατεύει τον χώρο και δέχεται εντολές μόνο από τις πρυτανικές αρχές.

*(προσφάτως με άλλους συναδέλφους του παρενέβη δημοσίως και για το ζήτημα της αξιολόγησης)
Να καταργηθεί το άσυλο...

... ή να δημιουργηθεί μια νέα βάση αντίληψης για το τι είναι σήμερα Πανεπιστήμιο και από ποιους κινδυνεύει; Ο Άλκης Ρήγος (καθηγητής στο Πάντειο) επιχειρεί να χαράξει ένα όριο ανάμεσα σε επικίνδυνες - είναι αλήθεια - γενικεύσεις: «Ότι υπάρχουν σημαντικά προβλήματα είναι γεγονός. Αλλά είναι επίσης γεγονός - παραπέμπω στο πρόσφατο πογκρόμ της Αστυνομίας στα Εξάρχεια - ότι οι κατασταλτικοί μηχανισμοί έχουν αλλάξει τρόπους και στόχους, παραμένοντας όμως πάντα ίδιοι και σήμερα τεχνολογικά πιο ασύδοτοι. Δεν πιστεύω στους περιορισμούς. Το πρόβλημα πρέπει να το λύσουμε εμείς μέσα στο Πανεπιστήμιο με τον μόνο τρόπο που αρμόζει στις πανεπιστημιακές κοινότητες: τον συνεχή διάλογο. Διαφορετικά δεν (θα) είμαστε Πανεπιστήμιο. Και θα συμφωνήσω ότι για την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί ευθύνονται και πανεπιστημιακοί οι οποίοι διαφθείρουν ομάδες φοιτητών, αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα που απαιτεί μεγάλη συζήτηση».

Ωστόσο, υπάρχουν και πολλοί που υποστηρίζουν ότι μια τέτοια συζήτηση αυτή τη στιγμή απλώς θα αναδείξει το «εμπρός γκρεμός και πίσω ρέμα». Η Αφροδίτη Κουκουτσάκη (επίκουρος στο Πάντειο) εξηγεί τους φόβους «ότι η δημιουργία "ηθικών πανικών" με αφορμή τα γνωστά επεισόδια κατασκευάζει τεχνητά προβλήματα όταν βρίθουν τα πραγματικά και, με τα μέτωπα που έχουν ανοίξει αυτή τη στιγμή, μια συζήτηση για το άσυλο θα είναι βούτυρο στο ψωμί του υπουργείου Παιδείας, που προτιμάει τα Πανεπιστήμια σε «καταστολή» - με όλες τις δυνατές έννοιες της λέξης."
Info

* Παναγιώτη Ματζούφα «Ακαδημαϊκή ελευθερία», Θεσσαλονίκη 2004, ANT. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ

* Κώστα M. Σοφούλη «Για το σύγχρονο δημόσιο Πανεπιστήμιο», Αθήνα 2000, ΤΥΠΩΘΗΤΩ

* Σπύρου Ράση «Τα πανεπιστήμια χθες και σήμερα», Αθήνα 2004, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ

* Επιστήμη και Κοινωνία (τ. 13) «Πανεπιστήμια I.», Αθήνα 2004, ANT. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ

* Κίνηση Πολιτών για μια ανοικτή Κοινωνία «Τα ελληνικά Πανεπιστήμια στην κοινωνία της γνώσης», Αθήνα 2004

* Θ. Ανθογαλίδου «Ακαδημαϊκός αλφαβητισμός», Θεσσαλονίκη 2005, ΠΥΓΜΑΛΙΩΝ