Πέμπτη, Δεκεμβρίου 27, 2007

Στην εποχή της «θετικής ενέργειας»

Ηταν η «αφορμή» για να γράψει ένα από τα γερά του μυθιστορήματα ο Τζακ Λόντον, παρά το γεγονός ότι το τσουνάμι του φροϋδισμού βρισκόταν, ακόμη, εν υπνώσει.

Ηταν ένα όνειρο. Που το βλέπουν όλοι (έστω οι περισσότεροι) άνθρωποι από τη Μέση Πλειστόκαινο μέχρι σήμερα. Το όνειρο της πτώσης στο κενό, η πιπ κοινή εμπειρία ονείρου σ' όλους μας. Η εξήγησή του είναι γοητευτική, όπως την έδωσε -100 χρόνια πριν- στον Λόντον ένας καθηγητής. Πρόκειται για μια «φυλετική» ανάμνηση. Μια ανάμνηση της εξέλιξης. Ερχεται από τους (πολύ) μακρινούς προγόνους μας όταν αυτοί ζούσαν ακόμη στα δέντρα. Η εμπειρία της πτώσης ήταν πολύ συνηθισμένη σ' αυτούς. Αποτρεπόταν μόνο όταν κατάφερναν να πιαστούν από κάποιο κλαδί. Μια τέτοια πτώση και η αγωνία μέχρι την αποτροπή της προκαλούσε κάποιον κλονισμό. Αυτός ο κλονισμός λοιπόν -γράφει ο Τζακ Λόντον- μεταδιδόταν στα εγκεφαλικά κύτταρα των απογόνων τους και τελικά εξελίχθηκε σε ένα είδος «φυλετικής» μνήμης. Σε όλους, ανεξαρτήτως χρώματος ή περιβάλλοντος.
Ενα άλλο «όνειρο» δεν επιδέχεται ανθρωπολογικής ερμηνείας και ουσιαστικά γυρίζει την πλάτη στις ορθολογικές απαντήσεις. Είναι το «όνειρο» της «θετικής σκέψης» ή της «θετικής ενέργειας».

Εκεί στις αρχές της δεκαετίας του '90 το μεγάλο μπαμ που φανέρωσε την εξάπλωση αυτής τής σχετικά νέας αντίληψης ήταν ο «Αλχημιστής» του Πάουλο Κοέλιο. (Ιδίως ανάμεσα στις γυναίκες, γεγονός που εξηγείται από τα στερεότυπα, λέει η Φωτεινή Τσαλίκογλου καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο: «Η κυρίαρχη -για πολλούς- εικόνα θέλει τη γυναίκα πιο προσηλωμένη στον εσωτερικό κόσμο, πιο ευαίσθητη κ.λπ.»).

Ενεργητικότητα - Παθητικότητα
«Σκέψου θετικά», «σου στέλνω θετική ενέργεια», «έχω θετική ενέργεια, θα το δεις», «αυτός είναι γεμάτος αρνητική ενέργεια» είναι μερικές από τις φράσεις που όχι μόνο εκφράζουν όλο και περισσότερους, αλλά ήδη έχουν υιοθετηθεί κατά κύριο λόγο και από τη διαφήμιση. Είναι άραγε (και) καταναλωτικό προϊόν η «θετική ενέργεια»;

Ο Θανάσης Τζαβάρας (καθηγητής Ψυχιατρικής, Πανεπιστήμιο Αθήνας) θα εξηγήσει κατ' αρχήν το υπόβαθρο της «θετικής» ενέργειας: «Η έννοια «ενέργεια» ακόμη και στη Φυσική δεν ορίζεται επαρκώς, είναι μια χαλαρή έννοια. Τι λοιπόν κινητοποιεί η λέξη «ενέργεια»; Μα το ζεύγος «ενεργητικός - παθητικός» γύρω από το οποίο υπάρχει και συμμετοχή της ψυχανάλυσης. Ο Φρόιντ απέδιδε ενεργητικότητα στα «αρσενικά χαρακτηριστικά» και παθητικότητα στα «θηλυκά». Σήμερα -τονίζω- αυτή η άποψη έχει αμφισβητηθεί. Σας υπενθυμίζω ότι για το τανγκό χρειάζονται δύο. Ωστόσο, μια έννοια της ενέργειας χρησιμοποιείται με καθαρά μεταφορικό τρόπο κυρίως από ανατολικές φιλοσοφίες. Και σύμφωνα μ' αυτές, με την αυτοσυγκέντρωση η (δήθεν) συμπαντική ενέργεια μπορεί να μεταδοθεί ή να χρησιμοποιηθεί. Παραμύθια, τα οποία όμως δεν πρέπει να τα υποτιμάμε».

Είναι βέβαιο πως η ανακλαστική παραπομπή στον Θεό -το «βοήθα Παναγιά μου»- έχει ατροφήσει τις τελευταίες δεκαετίες στη Δύση. Αραγε λειτουργούσε;

«Γνωρίζουμε με τις πλέον σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους», λέει ο Θ. Τζαβάρας, «ότι η συγκέντρωση της προσευχής (και ο διαλογισμός) έχουν αδιαμφισβήτητες ωφέλειες και στο πνεύμα (ηρεμεί) και στο νευρικό σύστημα. Ομως τα πράγματα περιπλέκονται όταν έχουμε να ερευνήσουμε αν υπάρχει η δυνατότητα επιρροής και μάλιστα εξ αποστάσεως. Ενα σχετικό πείραμα έγινε περίπου 11 χρόνια πριν. Σε μια ομάδα ανθρώπων ζητήθηκε να σκεφτούν θετικά για κάποιους ανθρώπους που ήταν στην εντατική. Οι δύο «κατηγορίες» δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους. Τελικώς αποδείχτηκε (αν και ενδιάμεσα είχε δοθεί άλλη εικόνα) πως όσοι βρίσκονταν στην εντατική και τους γνωστοποιήθηκε ότι κάποιοι τους σκέφτονται θετικά, όχι μόνο δεν παρουσίασαν βελτίωση, αλλά το αντίθετο». Ο Θ. Τζαβάρας θα καταλήξει πως «οτιδήποτε πάει επέκεινα του ορθολογισμού είναι τελικά σημεία εκμετάλλευσης του ανθρώπου που προσπαθεί να βρει κάτι να πιαστεί».

Μετά το New Age
Ναι, αλλά μήπως βοηθάει όσους την επικαλούνται; Η Μαριλένα Κόμη (ψυχοπαιδαγωγός - ραϊχική ψυχοθεραπεύτρια) είναι κατηγορηματική: «Χρησιμεύει κυρίως ως «αντικαταθλιπτικό», δηλαδή μας προσφέρει ένα αίσθημα μαζικής προστασίας απέναντι στα δεινά που συμβαίνουν γύρω μας και στον πλανήτη γενικότερα (αφού βασίζεται στην πεποίθηση ότι μπορούμε να επιδράσουμε στους άλλους και στο περιβάλλον μας όχι μέσω των πράξεών μας, αλλά μέσω των προθέσεών μας). Επίσης, μας βοηθάει να απωθήσουμε περισσότερο τα ανεπιθύμητα αρνητικά μας συναισθήματα. Τελικό αποτέλεσμα είναι η μεγαλύτερη αλλοτρίωση από τον εαυτό μας. Αντίθετα, η θετική σκέψη είναι χρήσιμη στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, ως τρόπος ανάπτυξης του εαυτού, αφού όμως πρώτα έχουμε επεξεργαστεί και συνειδητοποιήσει τις επώδυνες και αρνητικές πλευρές μας».

Ολα αρχισαν το 1962, όταν ο Πίτερ Κάντι απολύθηκε από την εργασία του και κατέφυγε με την οικογένειά του σε μια άγονη και αμμώδη περιοχή της Σκωτίας, το Φίντχορν. Εκεί, λέγεται, είδε σε όνειρο κάποιον να του λέει ότι με τη βοήθεια των «ντέβας» (ξωτικών της Σκωτίας) η γη του θα καλλιεργηθεί και θα αποδώσει. Ετσι κι έγινε. Το κίνημα του New Age (δηλαδή, η πίστη σε ένα ολιστικό σύμπαν με πολλά δάνεια από τον ανατολικό μυστικισμό, αλλά και από την κβαντική θεωρία [!]) κέρδισε τη συμπάθεια των ελίτ στις δυτικές κοινωνίες. Για να ξεθυμάνει -κατά κάποιο τρόπο- στα τέλη του προηγούμενου αιώνα αφήνοντας «ίχνη» στην ιστορία της «θετικής ενέργειας».

Για ένα είδος «ηθικής μετά την ηθική» θα μιλήσει ο Νικόλας Σεβαστάκης (αναπληρωτής καθηγητής, ΑΠΘ) χαρακτηρίζοντας τη «θετική ενέργεια» ως «χημική ένωση διαφημιστικού λόγου και ηθικής ρητορικής. Θεοποιεί την αυτοκολακεία του «εγώ», δίνοντας πίστη ότι μπορεί κανείς να ξεφύγει από μια πραγματικότητα που δεν του αρέσει, έτσι χωρίς να κάνει τίποτα. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα βρίσκεται και στον πυρήνα του διαφημιστικού λόγου, ο οποίος σχεδόν το συγκροτεί ως ιδεολογία. Αλλά σε αντίθεση με το κοινό του New Age, το κοινό της «θετικής ενέργειας» έχει να κάνει κυρίως με τις αυταπάτες του μεσοαστού στον ανεπτυγμένο κόσμο, ο οποίος πιστεύει ότι έχει περάσει τα κρίσιμα σημεία της ζωής και της κοινωνίας και ότι πλέον το μόνο που διαπραγματεύεται είναι οι ανέσεις του».

Τόσο το New Age όσο και η ιστορία της θετικής ενέργειας θα μπορούσαν να πείσουν τον εύπιστο παρατηρητή πως δεν είναι παρά ο ύμνος στις δυνατότητες του ανθρώπου. Μόνο που σ' αυτόν τον ύμνο υπέρ της «δόξας» του ανθρώπου, η λέξη «τέλος» δεν αναφέρεται. Ποτέ!

Στη θετική σκέψη δεν χωράει ο θάνατος, τον οποίο, όπως είπε ο Φρόιντ, κάθε άνθρωπος χρωστάει στη φύση. Τόσο πριν από τη Μέση Πλειστόκαινο όσο και μετά την εποχή μας,την «εποχή του Υδροχόου» που θα διαρκέσει περίπου 2.000 χρόνια. Με ή χωρίς «θετικές» σκέψεις, αλλά με -αναγκαίες- πράξεις. Θετικές και αρνητικές.

Info
- Robert Muchembled «Μια ιστορία του διαβόλου», Αθήνα 2006, εκδ. Μεταίχμιο

- Τζακ Λόντον «Πριν τον Αδάμ», Αθήνα 2007, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

- Θανάση Τζαβάρα «Ταξίδι από τα Κύθηρα», Αθήνα 2007, εκδ. Συνάψεις

- Daniel Gilbert «Αναζητώντας την Ευτυχία», Αθήνα 2007, εκδ. Κάτοπτρο

- Νικόλα Σεβαστάκη «Η αλχημεία της ευτυχίας», Αθήνα 2005, εκδ. Πόλις

- Κλορίντα Λουμπράνο - Κωτούλα, Μαριλένας Κόμη «Η Ομάδα, το Σώμα και η ψυχοθεραπεία», Αθήνα 2006, εκδ. Θυμάρι

- «Προσευχή για (παθητική;) αντίσταση», συλλογικό, από την Athens Biennial, 2007

- Ζορζ Κανγκιλέμ «Το κανονικό και το παθολογικό», Αθήνα 2007, εκδ. Νήσος

- Michel Lacroix «Το New Age», Αθήνα 1997, εκδ. Τραυλός - Κωσταράκης

9 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

μεταξύ καρτέσιου και διαφήμισης υπάρχουν πολλές εναλλακτικές. εκτός των ορίων τους, ακόμα περισσότερες.
εξάλλου η διαφήμιση και ο ατομισμός που περιγράφεις είναι είναι άμεσοι απόγονοι της ίδιας πεζής αντιληψης του κόσμου που πρεσβεύουν οι ακαδημαϊκοί του κειμένου σου.
παρόλαυτα η ιστορία της - θεωρητικής παρά της εφαρμοσμένης - επιστήμης έχει φυσικά ουκ ολίγα παραδείγματα εξαιρετικού και ευαίσθητου τσαρλατανισμού (βλ. πεδία, ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, κβάντα κ.α.) καθώς και έντονα πνευματικούς ανθρώπους με βαθειά πίστη (αϊνστάιν, μπορ και άλλοι, για να μην αναφέρουμε τους επιστήμονες εκτός ακαδημίας).
για την επιστημονική και πρακτική επιβεβαίωση διάφορων παραδειγμάτων θετικής και αρνητικής ενέργειας συστήνω "τη μυστική ζωή των φυτών" και "τα μυστικά του εδάφους" των τόμπκινς και μπερντ (εκδ. Χατζηνικολή)
για μια σφαιρική (ανα)θεώρηση του έργου του τζακ λοντον και την αντίληψη τηου για την ανθρώπινη ψυχη αξίζει να διαβαστεί το star rover/ο ταξιδιώτης του ουρανού. (και η ιστορία της συγγραφής του)

νομίζω οτι θα ταίριαζε περισσότερο μια καλή ανάλυση της αποικιοκρατίας της διαφημισης στ γλώσσα και τις έννοιες που δίνουν νόημα στη ζωή μας και όχι η συλλήβδην απόρριψη των εννοιών αυτών.
Στην δεύτερη περίπτωση θα έχουν κερδίσει αυτοί που τις συσκευάζουν και τις παρατάσσουν σε ράφια.

φιλικά

Σ.Μ.

Καμπύλης Τάκης είπε...

Ευχαριστώ για το πολύ ενδιαφέρον σχόλιο.Θα κρατήσω μια μικρή επιφύλαξη και για τους ακαδημαϊκούς (είσαι νομίζω άδικος μαζί τους) αλλά και για τον τσαρλατανισμό.Έχει ενδιαφέρον η κουβέντα για τον Αϊνστάιν ("ο θεός δεν παίζει ζάρια"). Ο Μινουά στην "Ιστορία της Αθεϊας" τον θέλει σε λίστα άθεων.
Πάντως θα διαβάσω τα δύο βιβλία-τα αγνοούσα-και θα επανέλθω.Δυστυχώς δεν είχα προλάβει να μιλήσω και με καθηγητή από το Πάντειο που διδάσκει περί "θετικού συναισθήματος". Αλλά εδώ και κάμποσο καιρό νοιώθω την ανάγκη ενός στέρεου -έστω και επαναδιατυπωμένου-ορθολογισμού.Μπορεί να κάνω λάθος. Εδώ είμαστε...Ευχαριστώ και πάλι.
υγ. Και ο Ντόκινς παίρνει τη θέση του Μινουά για τον Αϊνστάϊν -παρά τις βάσιμες επιφυλάξεις για τη σοβαρότητα του πρώτου.

Μαύρος Γάτος είπε...

Το πρόβλημα με τη θετική ενέργεια δεν είναι ούτε το αν υπάρχει, σίγουρα υπάρχει , και λέγεται (αυθ)υποβολή, ούτε το αν μεταδίδεται από απόσταση, με την έννοια του ενθαρρυντικού τηλεφωνήματος σίγουρα μεταδίδεται. Το πρόβλημα με τη θετική ενέργεια είναι ότι κάποιοι την χρησιμοποιούν ως πρόφαση για να εκμεταλλεύονται τους αφελείς...

Εξαιρετικό άρθρο, και πάλι μπράβο, Τάκη

Καμπύλης Τάκης είπε...

Μαύρε Γάτε ,οφείλω να παραδεχθώ πως θα επανέλθω διότι μάλλον υπάρχουν κι άλλες πλευρές της ιστορίας. Η βιβλιογραφία του "ανώνυμου" έχει πολύ ενδιαφέρον.Όταν λοιπόν...

Ανώνυμος είπε...

Φίλε Τάκη,
η αντίδραση μου προς τους ακαδημαϊκούς είναι νόμιμη άμυνα σε ένα τεχνικοοικονομικό σύστημα πέρα από κάθε αμφισβήτηση.
νομίζω ότι καταλαβαίνω τη φύση της ανάγκής σου, αλλά είμαι επιφυλακτικός για τον «στέρεο ορθολογισμό» σαν απάντηση.
όχι λόγω περιεχομένου, αλλά κυρίως γιατί το μονοπώλιο επί του «ορθού λόγου» μου δημιουργεί αποστροφή, όπως και κάθε μονοπώλιο άλλωστε (πχ θεός-εκκλησία). ο εποικισμός της έννοιας του ορθού λόγου από το τρέχον (ανεξέλεγκτο εν πολλοίς) σύστημα εξουσίας του οποίου η ακαδημία είναι μέρος είναι πολύ πιο βαθύς και επικίνδυνος από τον εποικισμό της έννοιας της «θετικής ενέργειας» από τους διαφημιστές. άλλωστε ο τελευταίος είναι ακόμα ρευστός και υπό διαπραγμάτευση.
(η βιβλιογραφία του μπάουμαν που απ’ ότι έχω καταλάβει διαθέτεις, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για αναζήτηση του ορθού λόγου σε μια δαιδαλώδη γραφειοκρατία αποποίησης της προσωπικής ευθύνης όπως τα πανεπιστήμια, το κράτος, οι επιχειρήσεις, τα χρηματιστήρια).
τα λόγια του αινσταιν μπορεί να σε βοηθήσουν στην αναζήτησή σου:
the world will not evolve past its current state of crisis by using the same thinking that created the situation.

περιμένοντας να επανέλθεις

φιλικά

Σ.Μ.

ΥΓ: εξαιρετικό -πάλι- κείμενο για stars, Ροθ και Καραπαναγιώτη.

Ανώνυμος είπε...

για να τροφοδοτήσω τις αμφιβολίες σου για τον dawkins:
http://books.guardian.co.uk/review/story/0,,2265395,00.html

Ανώνυμος είπε...

http://books.guardian.co.uk/
review/story/0,,2265395,00.html

Ανώνυμος είπε...

"Αλλά εδώ και κάμποσο καιρό νοιώθω την ανάγκη ενός στέρεου -έστω και επαναδιατυπωμένου-ορθολογισμού."
Φίλε Τάκη, νομίζω ότι η "ανάγκη σου" είναι απλώς μία "υγιής αντίδραση" στην κατακλυσμιαία ψυχολογική, διαφημιστική, μιντιακή και, (γιατί όχι) new age επιδρομή. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να διατυπώσω το θέμα καλύτερα από τον ανώνυμο. Πάντως, θα σου πρότεινα , να μην φοβάσαι να πείς ανοιχτά την προσωπική σου άποψη (θέλω να ελπίζω ότι γράφοντας απευθύνεσαι σε όλους εμάς)

Ανώνυμος είπε...

aio,sogo論壇,成人圖片,免費視訊,遊戲口袋,情色小說,本土自拍,成人影片,微風成人區,色情影片,情色視訊,h漫,成人影片,85cc免費影城,情趣用品,情色論壇,成人文章,情色論壇,色情小說,色情遊戲,情色論壇,成人電影,成人光碟,h漫,AV,後宮電影院,尋夢園聊天室,手機遊戲,情色a片,免費成人影片,視訊做愛,美女,小遊戲,成人漫畫,我的遊戲口袋,85cc免費影城,aio交友愛情館,同志色教館,情色文學,ut聊天室,免費遊戲,情色遊戲,aio交友愛情館,寄情築園小遊戲,情色,成人交友網,成人網站,免費成人影片,免費影片,成人文章,色情網站,遊戲口袋,微風,成人電影,SEX,成人圖片區,一葉情貼圖片區