Ο Αμλετ η Οφηλία και το 801-801-9999

Συνηθως ακούνε σιωπές.
Αλλοτε πάλι το βιαστικο κλείσιμο του ακουστικού.
Μία μονο πήγε παραπέρα.
Μίλησε στην ψυχολόγο στην άλλη ακρη της γραμμης και ειπε ότι ηθελε να αυτοκτονήσει.Η στατιστική θα ελεγε «νεαρή γυναίκα κάτω από τα 30,άνεργη με προβλήματα στο στενό της περιβάλλον».
Στην άλλη ακρη της τηλεφωνικής γραμμης(που λειτουργεί εδώ και μερικές μέρες) ηταν η ψυχολόγος Βάσω Χαντζή, της «Κλιμακας»(της μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που δημιούργησε την πρωτη στην Ελλάδα γραμμη κατά της αυτοκτονίας).Και το πρωτο ερωτημα είναι πως διασωζεται στην στατιστική η υποψήφια αυτόχειρας; Υπάρχει γι αυτην κατι περισσότερο από τη στατιστική;
Η «γραμμη» της «Κλίμακας» συνέπεσε με την εκδοση στα ελληνικά ενός σημαντικού βιβλίου,της πρωτης «ιστορίας της αυτοκτονίας» που συνδέει την Αντιγόνη,τον Σωκράτη,τον Ιούδα,τον Κάτωνα,τον Λουκρήτιο ,τον Σενέκα,με τον Ροβεσπιέρο,τον Νίτσε,τον Λαφάργκ ,τον «Σταυρογκιν» (του Ντοστογιέφσκι) , τον Κίρκεργκαρ,τον Χεμινγουέι , με χιλιάδες ανωνυμους κάθε εποχής.
Κάποιος εγραφε ότι «αν δεν υπήρχε θάνατος δεν θα υπήρχε θρησκεία» αλλά γιατι η θρησκεία πολέμησε τοσο πολύ την αυτοκτονία; Πως την ιδια στιγμη ο επίσημος χριστιανισμός επιβραβευε με αγιοποιήσεις πράξεις αυτοκτονίας εκατοντάδων(και χιλιαδων αλλων) πιστών του; Εχει κριτες η απόγνωση;
Το 381 μ.Χ ο επίσκοπος Αλεξάνδρειας Τιμόθεος αποφάσισε ότι οι αυτόχειρες δεν δικαιούνται νεκρωσιμης ακολουθίας,και οι αιωνες που ερχονταν ,θα γινονταν ακομη πιο σκληροί για οσους αφαιρουσαν μονοι τους τη ζωή τους.
Ιδιαίτερα στο Μεσαίωνα οταν το πτωμα του αυτόχειρα διαπομπευόταν και –συνήθως- η περιουσία του δημευόταν.
Ο Δάντης ειχε μια θέση για τους αυτόχειρες στην Κολασή του,στο δευτερο τμημα του εβδομου κύκλου ,του κυκλου των βίαιων.Εκπρόσωπός τους ο Πιέρ ντε λα Βίνια ,υπουργός του Φρειδερικου Β’ ο οποίος αυτοκτόνησε λόγω απελπισίας.Όμως σύμφωνα με τον Δάντη ,η απελπισία είναι αμαρτία αφου ο διάβολος πείθει τον αμαρτωλό ότι δεν υπάρχει η ευσπλαχνία του Κυρίου.
Δεν ηταν μονο ο χριστιανισμός που στη Δυση…
…κράτησε ανάλογα με την εποχή διαφορετική θέση απέναντι στους αυτόχειρες (αλλοτε μάρτυρες και άλλοτε κολασμένοι ,αλλοτε γενναίοι και αλλοτε ανευθυνοι ).Ηταν και η εξουσία.Οσο το ατομο ανηκε στον αφέντη ,η αυτοκτονία ηταν παραδειγματικά «τιμωρητέα» αφου ο φεουδάρχης εξαρτιόταν από τον αριθμό των υποτακτικών του.Πολιτικές και θρησκευτικές ελίτ εξουσιάζοντας τη ζωη δεν μπορούσαν παρα να εξουσιάζουν και τον θάνατο.Ιδιως όταν αυτος θα μπορούσε να ερμηνευτει και ως πράξη αντιδρασης.Με μια ζαβολιά:Εχοντας ηδη προαισθανθεί(;) αυτό που ο Φρόϋντ το 1915 θα ερμηνευε ως «επιθετικότητα στρεφόμενη στον εαυτό» φροντισαν να αποχαρακτηρίσουν τις αυτοκτονίες των ευγενων και των πιστων.Οι μάχες των ιπποτων που εξέφραζαν αυτή την επιθετικότητα και οι αυτοκτονίες σε ηττες απέναντι στον εχθρό ή στους «απιστους» δεν θεωρούνταν αυτοκτονίες.Οι ευγενείς και οι καρδινάλιοι δεν διαπομπεύονταν ,το αντίθετο.
Το 1600 το ερωτημα παίρνει(από τον Σαιξπηρ) την τελική του μορφη: «Να ζει κανείς ή να μην ζεί;» και η συζήτηση στο κλίμα της Αναγέννησης παίρνει φωτιά.Αλλωστε σε μερικες δεκαετίες θα ξεσπάσει η «αγγλική ασθένεια».
Ένα μπαραζ αυτοκτονιών στην Αγγλία του 1700 θα οδηγήσει κάποιους να μιλήσουν για το «κλίμα της Αγγλίας» και άλλους για την «ελευθερία που απολαμβάνουν οι Αγγλοι με αποτέλεσμα να είναι τελικά δυστυχισμένοι». Επιτέλους,η αυτοκτονία αποσυνδέεται (εστω , όπως-όπως) από τη μεταφυσική και συνδέεται (και) με κοινωνικές παραμέτρους.(Δυστυχως και με ηθικές).
Αλλωστε –σημειωνει ο Αντωνης Παπαρίζος(καθηγητης ,Πάντειο)- «ο θάνατος είναι ένα πολιτισμικό γεγονός.Ο θάνατος δεν υπάρχει στη Φυση(…)Η Φυση δεν αποτελεί παρα συνεχή ροή τυφλής γονιμότητας,αδιάκοπη μόρφωση,μετασχηματισμό και διάλυση καταπληκτικών μορφων ζωής και τέλος μια δίχως όρια μεταβολή και αποκατάσταση εξισορροπήσεων».Όπως συμφωνα με τον ιδιο η ελευθερία δεν εχει νοημα παρα στα πλαίσια μιας κοινωνίας («αυτος που είναι εκτός κοινωνίας δεν είναι παρα ενας μακρόβιος μελλοθάνατος») ετσι ,ζωη και θάνατος προϋποθέτουν τη γνωση της ζωής και του θανάτου αντίστοιχα.Και αυτή η γνωση δεν μπορεί να είναι παρα εντός μιας κοινωνίας.
Ο Διαφωτισμός εβαλε τα πράγματα στη θέση τους…
…αφου λίγο μετα τη Γαλλικη Επανάσταση και μπροστα στις μαζικές αυτοκτονίες των Γιρονδίνων και στο σπασμένο σαγόνι του Ροβεσπιέρου, ο αυτόχειρας αποτελεί. μια πρόκληση.Η συζητηση ανοίγει ,ολο και περισσότεροι μιλούν για τις κοινωνικές αιτίες της αυτοκτονίας ,αλλά η πρόοδος της επιστήμης τον επόμενο,τον 19ο αιωνα ξανακλείνει το θέμα αφου στην Ιατρική αναγνωρίζεται αρμοδιότητα στη διερεύνηση των("κυρίως") ψυχικών κινήτρων της αυτοκτονίας.Ιδιως, όμως, η ιατρική δια του δρ.Πινέλ, διάσημου γιατρού, διακρίνει την καταστολή (το σοκ) ως το καλυτερο μέσο θεραπείας των τάσεων αυτοκτονίας.Ο εκούσιος θάνατος περνά στη σφαίρα της ηθικής και ως θεραπεία προκρίνεται (αντι της μεσαιωνικής διαπόμπευσης ) η «απότομη ψυχρολουσία,η απομόνωση,η περιστρεφόμενη καρέκλα,η πεινα,η δίψα,οι απειλές ,οι ταπεινώσεις».
.
Μόλις πριν από τρείς δεκαετίες , κλεινει η συζητηση που ανοιξε με το Διαφωτισμό για τις αιτίες της αυτοκτονίας.(Οσο κι αν η κληρονομιά του μεγάλου θεμελιωτη της κοινωνιολογίας Εμιλ Ντουρκέϊμ ασκεί ακόμη επιρροή εντοπίζοντας τις κοινωνικες αιτίες της αυτοκτονίας και κατηγοριοποιώντας την ανάλογα με το περιβάλλον οπου δρα ο αυτόχειρας και τη σχέση του με το περιβάλλον αυτό).
Ηρθε η εποχή που δυο γιατροί οι Mollaret και Goulon αναφερθηκαν στον «εγκεφαλικό θάνατο» επεκτέινοντας τα μεχρι τότε όρια του ιδιου του θανάτου.Η τεχνολογια εδωσε τη δυνατότητα να κρατηθεί ο ασθενης «εν ζωη» με τεχνητα μέσα ,και ετσι να αρχισει ένα μεγαλο παζάρι για τα όρια μεταξυ ζωής και θανάτου.Κατά συμπτωση, ο νέος ορισμός εξυπηρετούσε ιδανικά τις συνθήκες μεταμόσχευσης των οργάνων του ευρισκόμενου σε «μη αναστρέψιμο κώμα» .Με τον τρόπο αυτό ,γραφει ο Giorgio Agamben «ο θάνατος καθίσταται ένα επιφαινόμενο της τεχνολογίας της μεταμόσχευσης».Γινεται πιά σαφες ότι «ζωη και θάνατος δεν αποτελούν κυριολεκτικώς επιστημονικές έννοιες ,αλλά πολιτικές που ως τέτοιες αποκτούν ένα ακριβές νόημα μονο διαμέσου μιας απόφασης».
Ποιος αραγε εχει δικαίωμα να πάρει αυτή την απόφαση;
Η Μυρτω Ρηγου(καθηγήτρια , Παν/μιο Αθηνών) εξηγει ότι «η πολιτική εξουσία σημερα μιλάει περισσότερο με τη ζωή παρά με το θάνατο.Είναι η βιο-εξουσία οπου ο θάνατος χωρά μονο ως στατιστικές και ως επιδημιολογικές μελέτες στα πλαίσια του πληθυσμού και όχι του ατόμου.Ο θανατος υπαρχει μονο ως απειλή του συνόλου και όχι ως ατομικό βιωμα.Ο θανατος εξαφανίζεται από την καθημερινη ζωη σε δωματια νοσοκομείων ,χωρις πένθος στο σπίτι. Η ζωη χωρίζεται από το θάνατο.Και ετσι ,μεσα από τις στατιστικές και την απόκρυψη του, γινεται τελικά αντικείμενο της οικονομικής υπεραξίας που όμως αντλείται από το μερος της ζωής.Ο κοινωνικά απόβλητος είναι τόσο απαξιωμένος ζωντανός,η υπεραξία του τόσο χαμηλή ,που αυτό περνάει και στον θάνατό του.»
Η αυτοκτονία παραμένει ένα ερωτημα και η απάντηση του θα είναι δυσκολη οσο ο θάνατος δεν βρει τη θέση του στη ζωή.Διότι όπως το εθεσε ο Φρόυντ ο «καθενας μας χρωσταει έναν θανατο στη Φυση» και ο Φλωμπερ συμπλήρωνε (λιγα χρονια …πριν)πως η αυτοκτονία είναι μια «δολοφονία που επιστρεφει στον εαυτό μας».
Αλλά την απάντηση την ξέρουν κυρίως το πριγκηπόπουλο της Δανίας και οι περίπου 400 αυτοχειρες κάθε χρονο στην Ελλάδα. Εξάλλου η αυτοκτονία δεν είναι τελικά παρα μια πράξη βίας.Οχι μονο του ατόμου στον εαυτό του αλλά και του περιβάλλοντος στον αυτόχειρα.Κι αυτή η βία είναι υπόθεση ολων μας..Αλλά αυτό το εχει καταλάβει στην Ελλάδα μονο η ΚΛΙΜΑΚΑ (στο 801-801-9999).


INFO

· Georges Minois «Ιστορία της αυτοκτονίας» Αθηνα 2007 ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ
· Giorgio Agamben «Homo sacer” Αθηνα 2005, SCRIPTA
· Αντωνη Παπαρίζου «Η ελευθερία ενωπιον του Θανάτου» Αθηνα 2000,ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
· John Donne “BIATHANATOS-περι αυτοκτονίας»Θεσσαλονικη 1994 ΒΑΝΙΑΣ
· Στιγκ Νταγκερμαν «Η ανάγκη μας για παρηγοριά» Αθηνα 2005,ΜΕΛΑΝΙ

*Εμιλ Ντυρκέιμ «Η αυτοκτονία» Αθηνα ,ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗΣ


To αρθρο δημοσιεύτηκε στον Τ.τ.Κ ,στις 27 Μαϊου