Η λέξη της βδομάδας: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Η λέξη της βδομάδας: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Συζητώντας για τη στάση αρκετών Εβραίων στο θέμα της γενοκτονίας των Τσιγγάνων, ο φίλος Μισέλ Φάις θυμήθηκε τον Λόρκα. Μισός Εβραίος, μισός Τσιγγάνος και ομοφυλόφιλος.
Δολοφονήθηκε από φασίστες.

Η κλοπή μνήμης...

«Κάθε πρωί μας έβγαζαν έξω και μας έξυναν τα πρόσωπα. Οι Γερμανοί Ες Ες μας έτριβαν τα πρόσωπα με τούβλα για να μας ασπρίσουν. Είχαν κλομπ και χτυπούσαν όποιον δεν καθόταν. Αυτή η αθλιότητα κράτησε δέκα μέρες».
Λιβαδειά, 1942... Ο Ιωάννης Βρυσάκης ήταν τότε 15 χρόνων. Σήμερα ζει κάπου στην Αγία Βαρβάρα. Η μαρτυρία του είναι πιθανότατα η μοναδική που καταγράφεται ανάμεσα στους Έλληνες Τσιγγάνους για τα χρόνια της Κατοχής...
Την περασμένη Κυριακή με τα εγκαίνια του μνημείου του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο αποδόθηκε τιμή στα 6.000.000 Εβραίους θύματα του ναζισμού. Αλλά από το μνημείο _ και από τη Μνήμη _ αποκλείστηκαν (και) περίπου 300.000 Τσιγγάνοι. Και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Ήταν η (τελική;) απάντηση σε μια μεγάλη διαμάχη ανάμεσα σε ιστορικούς, αλλά κυρίως ανάμεσα στο γερμανικό κράτος και τους εκπροσώπους των Τσιγγάνων. Η σφαγή των Σίντι (Γερμανοί
Τσιγγάνοι) και των Ρομά δεν αναγνωρίζεται σήμερα ως γενοκτονία. (Ο όρος «Ολοκαύτωμα» είναι αμερικανικής προέλευσης και αναφέρεται αποκλειστικά στους Εβραίους). Σύμφωνα με το κυριότερο επιχείρημα των «αρνητών», δεν αμφισβητείται μεν η εξόντωση των Τσιγγάνων (μπορεί να υπάρχουν μικρές διαφορές ως προς το νούμερο), αλλά αυτή δεν «προκύπτει» ότι έγινε στα πλαίσια φυλετικού μίσους. Επομένως (ιδού το ζουμί) οποιαδήποτε πράξη κι αν έγινε εναντίον τους, ακόμη και άδικη, δεν δικαιολογούσε αποζημίωση. Μόλις το 1963 με μία απόφασή του, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας δέχθηκε ότι οι φυλετικοί διωγμοί των Σίντι είχαν αρχίσει από το 1928 (δηλαδή προ Χίτλερ), αλλά η αποζημίωση που επιδικάστηκε δεν έφθανε ούτε στο 1/10 αυτών για τους Εβραίους θύματα.
Οι Ρομά ατύχησαν να είναι οι «οικείοι ξένοι»...
... των κοινωνιών όπου ζούσαν. «Οικείοι» γιατί _ εξηγεί η Άννα Λυδάκη (λέκτορας στο Πάντειο) _ όλοι η μη Τσιγγάνοι έχουμε εμπειρίες από την παρουσία τους, όλοι τούς θυμόμαστε να ζουν κοντά μας έστω προσωρινά, αλλά και «ξένοι» γιατί ουδέποτε μπόρεσαν ή δεν θέλησαν ή δεν τους επιτρέψαμε να γίνουν «δικοί μας». Και ατύχησαν διπλά, διότι τα ποσοστά αναλφαβητισμού και η έλλειψη γραπτού λόγου δεν διέσωσαν κείμενα ή μαρτυρίες από τη στάση τους σε μεγάλες ιστορικές στιγμές. Η Μνήμη τους προϋποθέτει την καλή θέληση των «μπαλαμέ». Και έρευνες. Που συνήθως κοστίζουν. Η Σεβαστή Τρουμπέτα είναι ιστορικός, επιστημονική συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Και έχει ασχοληθεί με τη διαμάχη. «Είναι ανατριχιαστική αυτή η ιεράρχηση των θυμάτων, ποιος είναι περισσότερο και ποιος λιγότερο θύμα. Δεν έχω καμία αμφισβήτηση ότι οι διώξεις των ναζί εναντίον των Ρομά οφείλονταν καθαρά σε φυλετικούς λόγους. Όσοι το αρνούνται, αντλούν επιχείρημα από το γεγονός ότι ως κοινωνική ομάδα οι Τσιγγάνοι υπάγονταν στην Υπηρεσία Δίωξης του Εγκλήματος, άρα αντιμετωπίζονταν αποκλειστικά και μόνο ως προς την παραβατικότητα. Αλλά είναι γνωστόν ότι το 1935 με τους Νόμους της Νυρεμβέργης, οι ναζί χαρακτήριζαν τους Τσιγγάνους μαζί με τους Εβραίους επικίνδυνη Fremdrasse (ξένη φυλή). Μπορεί να υπήρξε ?ιεράρχηση? από πλευράς ναζί, με πρώτους στη λίστα τους Εβραίους, αλλά και οι Τσιγγάνοι διώχθηκαν για το ίδιο ?στίγμα?.
Οι Ρομά είχαν τον δικό τους Μέγκελε. Ο δρ Ρόμπερτ Ρίτερ ?ερευνούσε? τους Τσιγγάνους για να διαπιστώσει τις σχέσεις κληρονομικότητας και εγκληματικότητας. Το 1938 ο Χίμλερ διατύπωσε την άποψη (κατόπιν εισήγησης του Ρίτερ) ότι οι Τσιγγάνοι με μεικτό αίμα ήταν πιο επιρρεπείς στην εγκληματικότητα. Άρα(!) η επιμειξία ήταν επικίνδυνη για την κοινωνία.
Επόμενο βήμα ήταν η στείρωση όλων των Τσιγγάνων ηλικίας 12 χρόνων και πάνω.
Εκτός από το Νταχάου και το Άουσβιτς, λειτούργησε και στρατόπεδο ειδικά για Τσιγγάνους στο Μπούγκερλαντ (κοντά στο Μόναχο). Και τέλος, στην επιχείρηση ?τελική λύση?, ο Χάινριχ περιέλαβε και τους Τσιγγάνους. Η επιχείρηση μεταφοράς τους και από τις κατακτημένες χώρες στα στρατόπεδα ίσως πονάει ακόμη περισσότερο τη μνήμη των Ευρωπαίων. Με εξαίρεση τους Βούλγαρους και τους Δανούς όλες οι άλλες ?χώρες? συνεργάστηκαν απολύτως με τους Γερμανούς.
Περισσότεροι από 350.000 Τσιγγάνοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα (το 1/3 του πληθυσμού των Ρομά). Επέζησαν ελάχιστοι. Αυτό ήταν γενοκτονία», σημειώνει η Σεβαστή Τρουμπέτα. Και όμως... Όταν ζήτησαν πρόσφατα να συμπεριληφθούν στο μνημείο των θυμάτων του Βερολίνου συνάντησαν μεγάλη αντίδραση _ και από τους εκπροσώπους των Εβραίων! Και όταν, φέτος, συμβιβαστικά πρότειναν ένα χωριστό μνημείο εισέπραξαν το «νάιν» των Γερμανών.
Στην Ελλάδα, την Κατοχή φαίνεται...
... ότι οι Γερμανοί δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Τσιγγάνους.
Είναι όμως έτσι; Ο κοινωνιολόγος Γιάννης Γεωργίου, Έλληνας Τσιγγάνος ο ίδιος, έχει ασχοληθεί με το ζήτημα. Μαζί με τη Μαρία Δημητρίου και την Εύα Πολίτου αναζήτησαν στο παρελθόν κάποια στοιχεία. Εκτός από τη λειτουργία δύο στρατοπέδων, το ένα στη Σίνδο και το άλλο στη Λιβαδειά, όπου κρατήθηκαν δεκάδες οικογένειες Τσιγγάνων, δεν προέκυψαν άλλα στοιχεία. Βρήκαν όμως εκατοντάδες Τσιγγάνους όχι μόνο στο ελληνοαλβανικό μέτωπο αλλά και αργότερα στον ΕΛΑΣ και στον ΕΔΕΣ. Σχετική έρευνα της Σεβαστής Τρουμπέτα στα αρχεία γερμανικών στρατοπέδων δεν έχει φέρει περισσότερα στοιχεία. «Ίσως διότι, όπως λέει η ίδια, οι Γερμανοί τούς κατέτασσαν ανάλογα με την ιθαγένεια. Και όπως βρίσκουμε πολλά σλαβικά και αλβανικά ονόματα να συμπεριλαμβάνονται στις λίστες με τους Έλληνες αιχμαλώτους, κανείς δεν αποκλείει να συνέβη το ίδιο και με τους Τσιγγάνους». Η μαρτυρία τού τότε 15χρονου Ιωάννη Βρυσάκη έχει ακόμη μία σημασία: «Οι Γερμανοί ήθελαν να μας αφήσουν, αλλά παρενέβη ένας γερμανοτσολιάς. ?Αυτοί γυρνάνε συνεχώς, είναι κατάσκοποι?, είπε στους Γερμανούς και μας κράτησαν». Και μια λεπτομέρεια: «Οι Γερμανοί, λέει ο Ι.
Βρυσάκης θα μας μετέφεραν σε στρατόπεδα. Αλλά παρενέβη ο αρχιεπίσκοπος και πρωθυπουργός Δαμασκηνός και μας άφησαν». Ίσως διότι, όπως σημειώνει η Άννα Λυδάκη, από τον 14ο αιώνα μέχρι και πρόσφατα στον (μετέπειτα) ελλαδικό χώρο «κάθε χωριό είχε τον παπά του και τον γύφτο του»...